ایران از نظر تولید و صادرات قیر، به ترتیب، رتبه ۷ و ۴ جهانی را در دست دارد. اهمیت این موضوع زمانی است که بدانیم که یکی از منابع اصلی درآمدهای ارزی در شرایط تحریم نفت، مربوط به قیر است.
صادرات قیر در سال ۱۴۰۰ ارزآوری ۱.۵میلیارد دلاری داشته و سهم ۲.۹ درصدی از کل صادرات غیر نفتی کشور را در این سال به خود اختصاص داد و از نظر ارزش صادراتی در مقایسه با سال ۱۳۹۹ رشد ۷۳درصدی داشته است.
مجموع ظرفیت تولید وکیوم باتوم کشور ۱۲میلیون تن در سال است که حدود ۶ میلیون تن به تولید نفت کوره و بیش از ۶میلیون دیگر هم به تولید قیر اختصاص دارد که از این میان ۴ میلیون تن برای تولید قیر صادراتی و ۲ میلیون تن هم جهت مصرف داخلی است.
از ۱۰۰درصد قیر تولید کشور، ۷۰درصد به صادرات اختصاص دارد و ۳۰درصد هم به تامین تقاضای داخلی می رسد. در زمینه مصرف داخلی هم حدوداً ۹۰ درصد از قیر تولیدی، در حوزه راه سازی مورد استفاده قرار میگیرد و مصارف عایقکاری، تنها ۱۰ درصد از مصرف قیر را به خود اختصاص میدهد.
براساس آمار ثبتشده در سایت بورس کالای ایران، شرکت پالایش نفت جی، بیشترین سهم از بازار را در اختیار داشته و به لحاظ میزان تولید و فروش با ۱.۳میلیون تن در سال۱۴۰۰ بزرگترین تولیدکننده قیر ایران بوده است. پس از آن، شرکت پاسارگاد با ۱میلیون تن، قرار دارد.
بنا بر اطلاعات بورسکالا، شرکت نفت جی، ۲۳درصد سهم بازار صادراتی (۸۲۰هزار تن) را در اختیار داشته و بزرگترین صادرکننده قیر ایران در سال ۱۴۰۰ بوده و شرکت پاسارگاد به رغم کاهش ۸۰هزار تنی فروش صادراتی نسبت به سال ۱۳۹۹، بالغ بر ۲۱ درصد سهم بازار صادراتی (حدود ۷۵۰هزار تن) را به خود اختصاص داده و سهم سایر شرکتهای خصوصی از کل بازار صادراتی حدود ۵۶ درصد بودهاست.
یکی دیگر از نکات قابلتوجه در زمینه صادرات قیر، افزایش حجم صادرات قیر فله ایران نسبت به بشکه در سال۱۴۰۰ از بندرعباس است، به نحوی که براساس اطلاعات موجود، بالغ بر یکمیلیون و ۶۰۰هزار تن قیر فله از بندرعباس به مقاصد صادراتی ارسال شدهاست. متاسفانه به دلیل عدمبرخورداری کشور از ناوگان لجستیک حمل فله قیر، بخش عمدهای از سود حاصل از فروش قیر فله در اختیار صادرکنندگان ایرانی قرار نگرفته و تعداد محدودی از واسطههای خارجی از آن بهرهمند میشوند.
غیر رقابتی شدن قیر ایران در بازارهای جهانی
قیمت قیر از اکتبر سال ۲۰۲۱ تا جولای سال ۲۰۲۲ مرتبا رشد صعودی داشتهاست و از کانال ۴۵۰ تا ۵۰۰ دلاری در اکتبر ۲۰۲۱ وارد کانال ۶۰۰ تا ۶۵۰ دلاری در ماههای ژوئن و جولای ۲۰۲۲ شده است.
مقایسه قیمت قیر ایران که معمولا به صورت FOB از بندرعباس به سایر کشورها صادر میگردد به دو صورت فلهای و بشکهای نشان میدهد که فاصله قیمتی حدود ۶۰ دلاری بین این دو نوع تحویل وجود دارد.
از اکتبر سال ۲۰۲۱ قیمت هر دو نوع قیر تقریبا تا پایان سال ۲۰۲۱ رو به کاهش رفت ولی با شروع سال ۲۰۲۲ این روند تا ماه آوریل افزایشی بود و در ماههای می و ژوئن به تدریج رو به کاهش رفت. بالاترین قیمت قیر بشکهای ایران بین ۴۵۰ تا ۴۸۰ دلار و در ماه آوریل سال ۲۰۲۲ بوده است.
بازار صادراتی قیر ایران در ماه مارس و آوریل بازار کم تقاضا را تجربه کرد و بیشتر صادرکنندگان و تولیدکنندگان ایرانی تحت تاثیر نبود تقاضا در بازار جهانی عدم رقابتپذیری قیمتهای ایران با فشار کاهش فروش و کاهش حاشیه سود مواجه بودند.
بهرغم اختلاف بیش از ۲۰۰دلاری قیمت قیر ایران با شرق آسیا، دلیل عدم استقبال خریداران شرق آسیا از قیر ایران به شرح زیر است:
۱- اعمال فشار تحریمی: بهطوریکه خریداران، ریسک حمل فله و کشتیهای بزرگ را نمیپذیرند و یافتن کشتی مناسب اقیانوسپیما با شرایط تحریم امکانپذیر نبوده است.
۲- رشد کرایه حمل دریایی فله و بشکه: در برخی موارد با رشد قیمت کرایه حمل دریایی بیش از ۵۰دلار نسبت به ماههای قبلی مواجه هستیم.
۳- گلوگاه حمل کانتینری: طولانی بودن زمان حمل کانتینری بهطوریکه در شرایط نوسانات شدید قیمتی، خریدار تمایل به حمل و تحویل فوری بار دارد اما در شرایط کنونی، حمل بار بشکه تا مقاصد شرق آسیا حداقل ۳۰تا۴۰روز به طول میانجامد.
تولیدکنندگان قیر ایران در سال گذشته با کاهش حجم عرضه وکیوم باتوم به عنوان خوراک و افزایش شدید قیمت آن مواجه بودند.
تولیدکنندگان و صادرکنندگان قیر ایران در ماههای گذشته به ویژه بعد از تنشهای روسیه و اوکراین و افزایش شدید و نوسانات قیمتی بازار نفت با کاهش حجم صادرات و افت شدید تقاضا در بازارهای صادراتی مواجه هستند و متحمل زیان در فروشهای صادراتی اخیر شدهاند.
قیمتگذاری قیر ایران به طور مستقیم با قیمت وکیوم باتوم به عنوان خوراک رابطه دارد در حالیکه قیمتگذاری وکیوم باتوم از فرمول ثابتی وابسته به نرخ نفت کوره در بازارهای جهانی پیروی میکند و بر مبنای حراج باز در بورس کالا با رقابت بین تولیدکنندگان به فروش میرسد اما قیمتگذاری قیر در بازارهای شرق آسیا در ماههای گذشته با تغییراتی مواجه بود.
تغییر رویکرد کره جنوبی برخلق مزیتهای رقابتی صادراتی در صنعت پالایشی خود و باز پسگیری سهم بازار با حاشیه سود بالای پالایشگاههای کره بعد از Upgradeرقم میخورد.
به طوریکه کره جنوبی که در مارس۲۰۲۱ قیر صادراتی خود را ۳۰تا ۴۰دلار بالاتر از نرخ نفت کوره صادراتی به فروش میرساند، در ماههای اخیر قیر صادراتی خود را ۱۴۰تا۱۵۰دلار کمتر از نرخ نفت کوره به فروش میرساند.
بدیهی است در این شرایط اختلاف نرخ قیر صادراتی ایران با سایر تامینکنندگان در آسیا بسیار کم و غیرقابل رقابت میباشد در مقایسه، قیر فله ایران که در فروردین ۱۴۰۰ با نرخهای ۲۸۰ تا ۲۹۵ دلار فوب بندرعباس به فروش میرسید دقیقا در زمان مشابه کره جنوبی و سنگاپور قیر خود را ۴۰۰ دلار تا ۴۳۵دلار فوب صادراتی عرضه میکردند، اختلاف حداقل ۱۲۰دلاری بین نرخ فوب ایران و سنگاپور فرصت صادرات قیر ایران به بازارهای خاور دور و شرق آسیا را فراهم میکرد که معادل کرایه حمل دریایی حدود ۱۲۰دلار میان ایران و چین بود.
در حالیکه در فروردین ماه ۱۴۰۱ قیر فله ایران ۴۳۵تا ۴۵۷دلار فوب قیمتگذاری شد که کره جنوبی قیر خود را ۴۵۰تا ۴۷۰دلار فوب و سنگاپور نیز قیر خود را ۵۵۰تا ۵۷۰دلار cfrبازارهای شرق آسیا پیشنهاد میدهد که از قیمتهای صادراتی ایران به این مقاصد کمتر است.
این موضوع در حالیست که سنگاپور و کره جنوبی از مزیت کرایه حمل کمتر و معافیت عوارض وارداتی به کشورهای حوزه آسیا-پاسیفیک برخوردارند و در ماههای گذشته در تلاش برای بازپس گیری سهم بازار از دست رفته خود در سالهای گذشته موفق بودند.
در حالیکه قیر ایران مزیت رقابتی خود را در بازار چین و شرق آسیا از دست داده، قیمتهای صادراتی قیر ایران قابل رقابت و مورد استقبال خریداران نبوده است.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
بهتاش فریبا در گفتوگو با جامجم:
رضا کوچک زاده تهمتن، مدیر رادیو مقاومت در گفت گو با "جام جم"
اسماعیل حلالی در گفتوگو با جامجم: