کاهش نرخ فرزندآوری و روند کاهش جمعیت کشور را با تهدیدهای جدی مواجه کرده است

مساله‏ ای که مقام معظم رهبری بارها و بارها به آن اشاره کرده‌اند و حتی بر لزوم تشکیل مرکزی اجرایی در زمینه جمعیت نیز تاکید کرده‌اند.

حال بعد از مدت‌ها اما ستاد ملی جمعیت، امسال تشکیل شد تا قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت به صورت یکپارچه و با کمک همه ارگان‏ها و سازمان‎ها اجرا شود. رشد جمعیت می‏تواند مشکلات زیادی را در زمینه‎های مختلف سلامت ، اجتماعی و امنیتی در کشور ایجاد کند.

رهبر معظم انقلاب بارها از اهمیت خانواده و لزوم فرزندآوری در کشور گفته‌اند و بارها در مقاطع زمانی مختلف و در سیاست‌های کلی جمعیت و خانواده بر این موضوع تاکید کرده‌اند.

شاید به همین دلیل است که بند ۸ سیاست‌های کلی تامین اجتماعی که به‌تازگی از سوی مقام معظم رهبری برای اجرا به رؤسای قوای سه‌گانه نظام ابلاغ شده، صراحتا به «ارائه خدمات لازم به منظور تحکیم نهاد خانواده و فرزندآوری» اشاره دارد.

پیش از این اما مقام معظم رهبری در مرداد سال ۹۸ صراحتا به ضرورت تشکیل یک «مرکز اجرایی قوی، قانونی و فعال» برای ایجاد هماهنگی بین دستگاه‎های اجرایی تاکید کردند.

مرکز اجرایی که بتواند هم‎افزایی و همسان‎سازی لازم را در حوزه تحکیم نهاد خانواده و فرزندآوری به وجود آورد و از موازی‌کاری جلوگیری کند.

تشکیل ستاد ملی جمعیت به ریاست رئیس‌جمهور برای برنامه‏ریزی، ارزیابی کلان و نظارت بر اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اما به‌تازگی و در ابتدای سال ۱۴۰۱ تشکیل شد؛ ستادی که یک جلسه از آن برگزار شده و از همان ابتدا درصدد اجرایی کردن راه‏های تشویقی فرزندآوری در کشور، مانند اختصاص وام‏های فرزندآوری، مسکن و خودرو است.

جمعیت به روایت آمار

تذکرات مقام معظم رهبری درباره حمایت از خانواده و فرزندآوری از این نظر اهمیت پیدا می‏کند که بدانیم وضعیت جمعیت ایران به روایت آمار خیلی بد است.

نرخ فرزندآوری در ایران ۱.۶است. جمعیت ایران به‌سرعت در حال پیر شدن است. روند پیری جمعیت ایران آن‌قدر شتاب گرفته که حتی در گزارش سال گذشته سازمان ملل، ایران از لحاظ رشد جمعیت سالمندی در رتبه سوم کشورهای جهان قرار گرفته است.

تجزیه و تحلیل مرکز تحقیقات پیو از داده‌های جدید سازمان ملل نشان می‌دهد که خیلی از کشورها به سمت سالمندی جمعیت حرکت می‌کنند، ایران ششمین کشوری است که به مرحله فوق‌سالمندی جمعیت خواهد رسید اما نکته قابل تامل این‌که ایران دارای کمترین فاصله زمانی تا رسیدن به مرحله فوق‌سالمندی است.

به عبارتی جمعیت سالمند ایران طی ۲۰ سال از ۱۴ درصد به ۲۱ درصد سالمند می‌رسد. طبق آخرین پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی از وضعیت جمعیتی کشورهای جهان تا سال۲۰۵۰، ایران به سالخورده‌ترین کشور خاورمیانه تبدیل خواهد شد.

براساس این پیش‌بینی، ایران از آمریکا و روسیه نیز سالمندتر خواهد بود. نشریه تخصصی بیزینس مانیتور هم در گزارش‌های متعددی به گمانه‌زنی درباره بحران سالمندی جمعیت در ایران پرداخته است. براساس پیش‌بینی این نشریه تا سال ۲۰۵۰، جمعیت بالای ۶۵‌سال ایران به ۸.۲۰میلیون نفر خواهد رسید که معادل ۲۰.۲درصد از کل جمعیت ایران در این سال خواهد بود. جمعیت بالای ۶۵ سال ایران در سال ۲۰۲۰ تنها ۵.۵میلیون نفر معادل ۶.۶ درصد کل جمعیت کشور بوده است.

افزایش مشکلات با کاهش جمعیت

افزایش تعداد افراد سالمند در جمعیت ایران با افزایش تعداد اختلالات مرتبط با سالمندی از جمله بیماری آلزایمر همراه خواهد بود. شاید به همین دلیل است که حجت‏الاسلام امیرعباس عبداللهی، جامعه‎شناس درباره پیری جمعیت هشدار‌می‏دهد و به ما می‏گوید که اگر روند کاهش جمعیت ایران مانند سال‎های قبل ادامه پیدا کند، ایران سالمند با مشکلات زیادی در زمینه سلامتی و مراقبت‎‏ از سالمندان مواجه خواهد بود. کمبود نیروی جوان برای مراقبت از سالمندان شاید یکی از مشکلات باشد.

مشکلات سلامتی جامعه ایرانی اما تنها دغدغه روند کاهش جمعیت در ایران نیست. جامعه سالمند ایرانی دچار مخاطره امنیت اجتماعی و اقتصادی هم خواهد بود. پیری سریع جمعیت ایران پیامدهای مهمی برای همه نهادهای اجتماعی و تصمیم‌گیرندگان دارد. عبدالهی در این‌باره بیشتر توضیح می‎دهد. او معتقد است که مرزهای امنیتی کشور با جمعیت سالخورده به خطر خواهد افتاد.

با همراهی دولت

هنوز نقطه قوتی وجود دارد، پیمایش‌های ملی سال ۱۴۰۰ نشان می‏دهد جامعه ایرانی جامعه‌ای فرزندخواه است. داده‎های استخراج‌شده می‎گوید که ۱۸ درصد زوجین به تک‌فرزندی تمایل دارند، نزدیک به ۶۰ درصد تمایل به دوفرزندی دارند و بیش از ۲۱‌درصدشان به داشتن سه فرزند یا بیشتر متمایل‎اند.

با این اوصاف میل فرزندخواهی بین ۲.۸تا سه فرزند است که با برنامه‎ریزی جامع، حساب‏شده و با توجه به فرمایشات رهبر معظم انقلاب، رشد جمعیت ایرانی می‏تواند افزایش پیدا کند. صالح قاسمی، جمعیت‏شناس به ما می‏گوید که تا دولت‌ها اراده‌ای برای حمایت از خانواده و فرزندآوری نداشته باشند، چیزی تغییر نمی‌کند. این کارشناس توضیح می‎دهد که سیاست‎ها و برنامه‌های متعددی طراحی شده که اجرا نمی‏شود. از نظر او نگاه دولتمردان به مقوله جمعیت ملی، همگن و یکدست نیست.

لیلا شوقی - گروه جامعه روزنامه جام جم