یک کارشناس بین الملل: امتیازات خطوط قرمزی باید به‌طور کامل کسب شود

ایران همه وظایف خود را انجام داده و اكنون در گذرگاه راستی‌آزمایی و تضمین دولت بایدن باید تكلیف خود را مشخص كند.

از سوی دیگر اولیانوف، نماینده روسیه در وین هم موعد از سرگیری مذاكرات را زمانی دانسته كه ایران و آمریكا اختلافات نهایی خود را حل كنند.

او در توییتی در این باره نوشت كه چادر رسانه‌ها در این مرحله، مساله حیاتی نیست. اگر و زمانی كه ایران و آمریكا اختلافات نهایی خود را از دور (امیدوارم به زودی) حل كنند، مشاركت‌كنندگان در گفتگوی وین با یكدیگر دیدار خواهند كرد و به احتمال زیاد این دیدار كوتاه و برای تصمیم‌گیری رسمی درباره احیای برجام خواهد بود.

روز گذشته هم وزیر خارجه كشورمان در گفتگوی تلفنی با دبیركل سازمان ملل گفته كه ما در مذاكرات به توافق نزدیك هستیم و پیشنهادهای‌مان را در مورد موضوعات باقیمانده از طریق مذاكره‌كننده ارشد اتحادیه اروپا به طرف آمریكایی منتقل كرده‌ایم و اكنون توپ در زمین آمریكاست.

حالا برای برای رصد دقیق فضای مذاكرات و بررسی رفت‌وآمدهای صورت گرفته و مباحث و ادعاهای مطرح‌شده در خصوص مذاكرات سراغ سید مصطفی خوش‌ چشم، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل و حوزه دیپلماسی و مذاكرات رفته‌ایم تا جزئیات اتفاق اخیر را از زبان او بشنویم.

در دو هفته اخیر در زمینه مذاكرات، اتفاقاتی افتاد و علی‌رغم توقف مذاكرات وین رفت و آمدها و رایزنی‌های دیپلماتیك ادامه داشت. از جمله سفر انریكه مورا معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران و از سوی دیگر ادعاهایی نیز درباره پیش‌نویس مذاكرات مطرح شده است. تحلیل و ارزیابی شما از وضعیت فعلی مذاكرات چیست؟

در حال حاضر در بخش پایانی مذاكرات چند مساله بسیار مهم باقی مانده كه توجه به آنها بسیار ضروری است. از جمله آنها امتیازاتی است كه جزو خطوط قرمز ایران محسوب می‌شود و اگر ایران موفق به گرفتن این امتیازات نشود انتفاع اقتصادی در نتیجه چنین توافقی بسیار كم خواهد شد. به طور مثال در این زمینه می‌توان به بخشی از تحریم‌ها اشاره كرد كه اگرچه به لحاظ عددی كم بوده اما به لحاظ كیفی، بسیار مهم است.

در واقع بخش مهمی از انتفاع اقتصادی ایران در توافق با برداشته‌شدن این تحریم‌هاست كه عمدتا معطوف به تحریم‌های در لیست موسوم به لیست قرمز است كه شامل تحریم‌های انجام‌شده روی شركت‌ها، نهادها و افراد است و باید برداشته شود.

در عین حال در چند حوزه دیگر نیز كار هنوز به اتمام نرسیده و طرف آمریكایی سعی می‌كند تا با برجسته‌كردن مساله خارج‌كردن سپاه از لیست موسوم به تروریسم، توجهات را به سمت این مورد جلب كند و در پشت این مساله پنهان شود تا موارد اصلی دیگر از جمله برداشته‌شدن تحریم‌های لیست قرمز در تمركز رسانه‌ای قرار نگیرد.

آمریكا در عین حال تلاش دارد تا زمانی كه روسیه موارد نگرانی خود را مطرح می‌كند، دوگانه توافق را با روسیه بسازد اما بعد از این كه با تدبیر جمهوری اسلامی ایران، نگرانی‌های روسیه تا اندازه‌ای مرتفع شد. این دوگانه‌سازی‌ها توسط آمریكایی‌ها با سپاه انجام شد، در حالی كه مهم‌ترین مورد هنوز برداشته‌شدن تحریم‌های لیست قرمز است.

مهم‌ترین هدف و انتفاع اقتصادی در این مذاكرات به كجا رسیده است؟

ما اساسا به این دلیل به سمت مذاكرات وین رفتیم كه انتفاع اقتصادی و بهبود معیشت مردم را ایجاد كنیم. اگرچه تاثیر تحریم‌ها بیش از ۲۰درصد روی اقتصاد كشور نیست اما برای این‌كه امتیازات گفته‌شده و وعده‌های نسیه، نقد شود ما وارد این مذاكرات شده‌ایم؛ ضمن این‌كه ما امتیازات خود را در دوره آقای روحانی داده بودیم و اكنون باید مابه‌ازای آن را به دست آوریم لذا با این دیدگاه به وین و مذاكرات رفتیم تا وعده‌های نسیه را نقد كنیم بنابراین انتفاع اقتصادی مهم‌ترین دلیل برای حضور در مذاكرات وین بوده كه حالا با طفره‌رفتن آمریكا برای برداشتن لیست قرمز طبعا تاكنون توافقی حاصل نشده است.

با توجه به استراتژی خنثی‌ سازی تحریم‌ ها و بی‌اثر‌شدن تحریم‌ها به این واسطه در دوره جدید، تحلیل شما از این وضعیت جدید ایران چیست؟

در زمان كنونی زمان به نفع ایران است چرا كه طرف غربی به رهبری آمریكا اولا تمام اهرم‌های فشار خود را استفاده كرده و مدت‌هاست كه از پیك تحریم‌ها گذشته است. از سوی دیگر صادرات نفت ایران از چند سال پیش به بیش از 1.5 میلیون بشكه در روز با قیمت‌های بالاتر رسیده است. در عین حال مقاومت مردم ایران باعث شد كه در دوران اوج تحریم‌ها وارد مذاكره نشویم تا در مقابل طرف غربی امتیاز كمتری بدهیم و از طرف دیگر ایران دارای مولفه‌های قدرت و اهرم‌های فشاری است كه هنوز به صورت كامل از آنها استفاده نكرده است.

مانند چه اهرم‌هایی؟

مثلا ایران از غنی‌ سازی ۶۰ درصد تا استفاده از اهرم‌های فشار منطقه‌ای و موشكی به عنوان مولفه‌های قدرت برخوردار است و همچنان می‌تواند از آنها استفاده كند تا فشار بیشتری روی آمریكا بگذارد بنابراین ایران هنوز به نقطه اوج فشار خود بر آمریكا نرسیده است.

وضعیت آمریكا را در این مذاكرات چطور ارزیابی می‌كنید و چرا واشنگتن هنوز نتوانسته تصمیم سیاسی لازم را بگیرد؟

آمریكا در حال افول بوده و وضعیت عقب‌نشینی از افغانستان با فضاحتی كه انجام شد به وضوح بیانگر این مساله است. همچنین وقایع جهانی مانند تقابل تمدنی شرق و غرب بر سر مساله اوكراین و جنگ روسیه با بلوك غرب و بحران انرژی و افزایش قیمت‌ها در بازارهای جهانی، اهرم‌های فشار بر روی طرف غربی است كه باعث می‌شود آنها به شدت به دنبال توافق با ایران باشند تا به این واسطه كسری صادرات كاهش یافته انرژی از سوی روسیه در بازارهای غرب را جبران كنند.

در واقع آمریكا و اروپا به شدت نیازمند واردات انرژی به ویژه از كشوری مانند ایران است كه بنا به شرایط از همه پتانسیل‌های صادرات خود استفاده نكرده است و می‌تواند ظرفیت مازادی را به وجود آورد كه جبران‌كننده كاهش صادرات روسیه باشد و قیمت‌های انرژی با وضعیت كنونی رو به افزایش است لذا هرچه جنگ اوكراین بیشتر طول بكشد و دعوای بین غرب و روسیه بالا بگیرد مساله انرژی یكی از عناصری است كه غرب را بسیار تحت تاثیر این جنگ قرار می‌دهد چرا كه قیمت‌ها رو به افزایش است و بازارهای غربی نیز اكنون شكننده شده‌اند؛ از این رو قیمت‌ها نه‌تنها در پمپ بنزین‌های این كشور‌ها بلكه بر روی اجناس نیز اثر گذاشته و این در حدی است كه آقای بایدن رئیس جمهور آمریكا وضعیت كنونی را یك وضعیت بحرانی می‌داند. لذا مشخص است در چنین شرایطی عناصر بازی به نفع ایران است و كشورمان می‌تواند با اندكی صبر و اصرار بر مواضع خود امتیازاتی به مراتب بیشتر از چیزی كه اكنون خواهان آن است در ماه‌های آینده به دست آورد.

مولفه‌ های یك توافق خوب در شرایط جدید از نگاه شما چیست؛ با توجه به این‌كه آمریكا در روزهای اخیر تحریم‌های جدیدی را علیه برخی افراد و نهادهای ایرانی اعمال كرد و وزیر خارجه كشورمان هم تاكید داشت كه آمریكا دچار فقدان تصمیم سیاسی شده است. با توجه به این روند شما ادامه مذاكرات را چطور ارزیابی می‌كنید؟

مولفه‌های توافق خوب همان مواردی است كه رهبر معظم انقلاب گفته‌اند یعنی لغو تحریم‌های برجامی و پسا برجامی. نكته دوم راستی‌آزمایی به شیوه‌ای است كه ما نفت را بفروشیم و پول آن در ایران گرفته شود و تحریم‌های دیگر هم به این شكل برداشته شود بنابراین ایران باید نتایج عملی برداشته‌شدن تحریم‌ها را روی زمین ببیند.

همچنین در خصوص تضمین‌ها باید گفت كه تضمین باید عینی باشد و ایران نسبت به عملكرد و ثبات و پایداری توافق مطمئن باشد، اما با توجه به این‌كه جمهوری اسلامی ایران مقاومت كامل را انجام داده و نقطه اوج سختی‌ها و تحریم‌ها را پشت سر گذاشته است و در سیاست خارجی هم تحركات خوبی داشته كه در دولت آقای رئیسی آغاز شده توجه به یك مساله ضروری است.

البته جواب‌دهی اقدامات دیپلماسی شاید حدود یك سال طول بكشد تا وضعیت كمی بهبود پیدا كند و در عین حال مساله اوكراین هم وجود دارد كه مجموع این موارد وقایع را روی زمین به نفع ایران كرده است لذا در چنین شرایطی پیشنهاد من این است امتیازاتی كه تاكنون گرفته‌ایم و امتیازاتی كه قرار است بگیریم كافی نیست چرا كه اكنون دست ما قوی‌تر شده و می‌شود لذا اگر با یك طرح كنشگرانه راهبردی با استفاده حداكثری از اهرم‌های فشار علیه آمریكا بتوانیم از وضعیت موجود استفاده كنیم، خواهیم توانست امتیازات به مراتب بیشتری را به دست آوریم.

مورد دیگر برداشتن كاتسا است. در مذاكراتی كه صورت گرفته طرف مقابل تعهداتی نسبت به عدم عملكرد كاتسا در خصوص عدم كاهش انتفاع اقتصادی ایران از هر گونه توافقی تعهد داده است اما این تعهد كفایت نمی‌كند و ایران باید با فشار بیشتر درخواست تعلیق و لغو كاتسا را انجام دهد. البته فقط كاتسا نیست و چندین مورد دیگر هم ایران باید درخواست كند تا نهایتا بتواند مجدد به شبكه بانكی جهانی بپیوندد و اگر چنین اتفاقی رخ دهد انتفاع اقتصادی كشور دارای پایداری خواهد بود اما در غیر این صورت با تعلیق تحریم‌ها كه بر اساس سیستم برجام هم بسته شده نتیجه در بهترین حالت برجام خواهد بود و انتفاع اقتصادی ایران ناپایدار می‌شود.

شما از زمان ازسرگیری مجدد مذاكرات خبر دارید از چه زمانی دوباره آغاز خواهد شد؟

خیر هنوز مشخص نیست و هیچكس نمی‌داند. نه آمریكا و نه ایران زمان آن را نمی‌داند چرا كه یك طرف باید تصمیم بگیرد. ایران تصمیم قطعی خود را گرفته و قرار نیست از خطوط قرمز كوتاه بیاید. آن چیزی كه من اجازه دارم از پشت پرده مذاكرات بگویم این است كه ما در این خط قرمز‌ها به هیچ عنوان كوتاه نخواهیم آمد و از این رو سفر مورا به تهران در آن بخشی كه به دنبال این بود كه ببیند آیا ایران كوتاه می‌آید یا خیر بی‌حاصل بوده است چراكه ایران به هیچ وجه كوتاه نخواهد آمد و نباید هم كوتاه بیاید هرچند امتیازاتی كه ما بر سر آنها ایستاده‌ایم باز هم كافی نیست و باید بیشتر از آن بخواهیم.

مریم عاقلی - سیاسی / روزنامه جام جم