فوران‌ های مرگبار نزدیک‌ترین ستاره به خورشید

فضاپیمای ویجر که بیش از چهار دهه پیش پرتاب شد، چنانچه رهسپار این مجموعه می‌بود، شاید بیش از 200هزار سال طول می‌کشید تا به ستاره‌های سامانه قنطورس برسد! بنابر سامانه قنطورس، هر چند نزدیک‌ترین مجموعه‌ ستاره‌ای به خورشید است، هنوز هم برای ما زمینیان دور و دست‌نیافتنی است. ولی این سبب نمی‌شود اخترشناسان ستاره‌های عالم را مطالعه نکنند. رازهای بسیاری از داستان زندگی ستاره‌ها بر اساس چنین مطالعاتی آشکار می‌شود. کشف فوران‌ های مرگبار ستاره «پروکسیما قنطورس» یکی از همین یافته‌های حیرت‌انگیز است.

دیرزمانی است اخترشناسان می‌دانند ستاره‌ها می‌توانند فعالیت‌های شدیدی داشته‌باشند. فوران‌های عظیم ماده همراه با گسیل طیف وسیعی از امواج الکترومغناطیسی یا حتی ذرات باردار. خورشید نیز دارای چنین فعالیت‌هایی است؛ ولی در مقایسه با سایر ستاره‌های همنوعش ستاره‌ای نسبتا آرام محسوب می‌شود و برای ما زمینیان این البته موهبتی است.

به‌تازگی اخترشناسان در ستاره‌ پروکسیما قنطورس فورانی از ماده شناسایی کردند که شدت آن دست‌کم 100برابر بیشتر از قوی‌ترین فوران یا انفجار دیده‌شده در خورشید بود. پروکسیما قنطورس یک ستاره کوتوله قرمز است.

نخستین فوران مهیب آن در تاریخ 11 اردیبهشت 1398 کشف شد؛ این شراره ستاره‌ای حدود هفت ثانیه به طول انجامید البته تابندگی ستاره در محدوده نور مرئی چندان افزایش نیافت اما تابندگی ستاره در تابش فرابنفش، رادیویی و میلی‌متری به شدت زیاد شد.

اخترشناسان در کمال شگفتی شاهد بودند تابش فرابنفش ستاره برای مدت چند ثانیه به حدود 14هزار برابر وضعیت عادی ستاره افزایش یافت.

پس از این کشف، اخترشناسان این ستاره را برای مدتی طولانی‌تر زیر نظر گرفتند و به این ترتیب باز هم شاهد چنین شراره‌های نامتعارفی در این ستاره بودند، هر چند با شدت کمتر.

به نظر می‌رسد در این ستاره کم‌فروغ رویدادهایی رخ می‌دهد که گسیل و پرتاب چنین فوران‌هایی را به دنبال دارد.

هر چند هنوز سازوکار چنین شراره‌هایی آن هم با این شدت به‌درستی روشن نیست؛ انرژی گسیل‌شده می‌تواند نقش مرگباری در سیر تحول سیاره پیرامون این ستاره داشته‌باشد.

چندی پیش اخترشناسان سیاره‌ای را پیرامون ستاره پروکسیما قنطورس کشف کردند. این سیاره پروکسیما قنطورس بی نام گرفت.

این کشف بسیار موردتوجه قرار گرفت؛ زیرا در اطرافِ نزدیک‌ترین ستاره به خورشید سیاره‌ای کشف شده‌بود که شاید میزبان حیات باشد. البته این فقط یک گمانه‌زنی بود. مطالعات بعدی نشان داد شرایط برای وجود آب به‌صورت مایع در این سیاره وجود دارد، البته همه اینها قبل از کشف شراره‌های عظیم ستاره مرکزی بود.

در حال حاضر تقریبا بسیاری از اخترشناسان بر این باورند که وجود این فوران‌های عظیم پرانرژی شرایط مناسبی برای پیدایش حیات نیست.

این تابش‌های شدید به‌راحتی می‌تواند جو احتمالی پروکسیما قنطورس بی ‌را از بین ببرند. به‌علاوه بسیار بعید است تحت چنین شرایطی آب به‌صورت مایع در سطح این سیاره وجود داشته‌باشد.

دكتر محسن شادمهری - دانشیار گروه فیزیك دانشگاه گلستان / روزنامه جام جم