چرا فردا ماه مبارک آغاز نمی‌شود؟

اگر شما هم مایلید برای رویت هلال اقدام کنید، شکل کلی این کار به صورت ساده این است که باید از زمان غروب آفتاب تا حوالی اذان مغرب به افق شهر و روستای خودتان رو به افق مغرب بایستید و اندکی بالاتر به سمت راست از موقعیت غروب خورشید در افق را با چشم غیرمسلح یا دوربین دوچشمی جست‌وجو کنید. اما کار به این راحتی هم نیست.

اگر اکنون نظر کارشناسان تقویم و رویت هلال ماه درباره امکان دیده ‌شدن این هلال را بپرسید، به شما می‌گویند این احتمال تقریبا صفر است! امروز هیچ شانسی برای دیدن هلال ماه مبارک نخواهیم داشت و به این ترتیب با اطمینان نزدیک به یقین شعبان امسال از نظر علمی ۳۰ روزه خواهد بود. اما ببینیم این مقدار اطمینان بر‌اساس چه داده‌هایی مطرح می‌شود.

هلال ماه در شب نخست ماه قمری گاهی بسیار بسیار نازک است و تشخیص آن از زمینه روشن گرگ و میش آسمان شامگاهی بی‌نهایت دشوار. افراد کم‌تجربه در این زمینه بارها ممکن است اشتباه کنند و حدس بزنند چیزی شبیه هلال ماه را می‌بینند اما تشخیص این‌که آنچه می‌بینید واقعا هلال ماه است یا توهم، موضوعی است که فقط از عهده رصدگران کارآزموده هلال ماه و با تکیه بر تجربه دیدن هلال‌های مختلف با ویژگی‌های نجومی گوناگون بر‌می‌آید.

استهلال امروز انجام می‌شود

بر‌اساس قواعد استخراج تقویم قمری، آغاز ماه قمری بعد با اقدام برای دیدن هلال ماه در شامگاه بیست و نهمین روز از ماه قمری فعلی معلوم می‌شود؛ به این صورت که اگر در شامگاه روز بیست و نهم ماه قمری، هلال ماه رویت شد، در این صورت فردا نخستین روز ماه قمری بعدی است. اما اگر در شامگاه این روز هلال ماه رویت نشد، در این صورت فردا روز سی‌ام ماه قمری فعلی و پس‌فردا روز اول ماه قمری بعدی است. معمولا هلال ماه در شامگاه روز سی‌ام به آسانی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود اما اگر به هر دلیلی باز هم هلال ماه در شامگاه روز سی‌ام رویت نشد، در هر صورت فردای روز سی‌ام روز نخست ماه قمری بعدی است و در هیچ شرایطی مدت ماه در تقویم قمری ۳۱ روز نخواهد شد.

فرآیند علمی پیش‌بینی رویت هلال

این موضوعی است که هر سال کارشناسان تقویم و رویت هلال ماه در روزهای منتهی به آغاز پایان ماه مبارک رمضان با بهره‌گیری از محاسبات انجام شده با نرم‌افزارهای و اپلیکیشن‌های محاسباتی نجوم بررسی می‌کنند.

شیوه کار چنین است که ویژگی‌های نجومی هلال ماه مثل سن هلال، جدایی زاویه‌ای هلال از خورشید، ارتفاع و سمت هلال ماه در لحظه غروب خورشید، ضخامت بخش میانی هلال، درصد بخش روشن ماه و بسیاری از پارامترهای دیگر را در مورد هلالی که قرار است رویت کنیم با نرم‌افزار محاسبه می‌کنیم و سپس این داده‌ها را با اطلاعات و رکوردهای قبلی از رویت هلال‌های مشابه مقایسه می‌کنیم.

در صورتی که پارامترهای نجومی هلال پیش‌رو نسبت به هلال‌های رویت شده قبلی اوضاع مناسب‌تری داشته باشد، در این صورت احتمال رویت‌پذیری هلال ماه را در سه رده رویت با چشم غیرمسلح، رویت با دوربین دوچشمی و رویت با تلسکوپ بررسی می‌کنیم.

اگر هم هلال ماه پیش‌رو شرایط نجومی ضعیف‌تری نسبت به رکوردهای قبلی داشت، در این صورت حکم به رویت‌ناپذیری این هلال ماه بر‌اساس محاسبات نجومی می‌دهیم. درنهایت این‌که برخی نرم‌افزارهای تخصصی رویت هلال ماه قابلیت پیش‌بینی رویت‌پذیری هلال ماه را روی نقشه جهان دارند و به این ترتیب با یک نگاه می‌توان متوجه شد رویت‌پذیری این هلال در اقصی نقاط جهان چگونه است.

آیا هلال رمضان ۱۴۴۲ از ایران قابل رویت است؟

وقتی مشخصات هلال رمضان ۱۴۴۲ هجری قمری را با نرم‌افزارها بررسی می‌کنیم متوجه ضعیف بودن بسیاری از پارامترهای این هلال در مقایسه با رکوردهای جهانی مربوط به دشوارترین هلال‌های رویت‌شده تا به امروز می‌شویم. در محاسباتی که با نرم‌افزار اکوریت تایم (Accurate Time) و همچنین اپلیکیشن ایرانی «مه‌یار» انجام داده‌ایم و حاصل آن را در شکل‌های پایین و بالای این صفحه می‌بینید، به‌وضوح مشخص است هلال ماه رمضان ۱۴۴۲ هجری قمری در شامگاه ۲۹ شعبان فقط در بخش‌هایی از آمریکای شمالی و آمریکای مرکزی با چشم غیرمسلح یا با دوربین دوچشمی و تلسکوپ قابل رویت است.

طبق داده‌های بانک اطلاعاتی اپلیکیشن «مه‌یار» ممکن است این هلال ماه از غربی‌ترین کشورهای قاره آفریقا نیز قابل رویت باشد. با این حال هیچ احتمالی برای دیدن این هلال ماه از نظر محاسباتی برای کشورهای شرقی، جنوبی و غربی آسیا و شمال‌شرقی آفریقا وجود ندارد.

بنابراین اگر مبنای آغاز ماه قمری در یک مکان «رویت ‌شدن هلال ماه» در آغاز ماه قمری باشد، در این صورت از نظر محاسبات نجومی با اطمینان قریب به یقین در شامگاه امروز دوشنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۰ مطابق با ۲۹شعبان ۱۴۴۲، هلال ماه مبارک رمضان از ایران رویت نخواهد شد و فردا سه‌شنبه سی‌امین روز ماه شعبان و چهارشنبه ۲۵ فروردین نخستین روز از ماه مبارک رمضان خواهد بود.

با وجود این که هلال ماه امروز از نظر نجومی در ایران بالای افق قرار دارد و پس از خورشید غروب می‌کند، اما جدایی زاویه‌ای نزدیک به ۶درجه‌ای هلال ماه از خورشید به همراه پارامتر پایین سن این هلال که از رکوردهای جهانی ثبت شده پایین‌تر است موجب می‌شود هیچ شانسی برای دیدن این هلال از ایران قائل نباشیم. اما شامگاه فردا سه‌شنبه ۲۴ فروردین مطابق با ۳۰شعبان برای دیدن هلال ماه اقدام کنید، خواهید دید پس از غروب آفتاب، هلال شب اول ماه رمضان بر فراز افق مغرب به زیبایی دیده می‌شود.

از این جهت شعبان امسال ۳۰ روزه و ماه رمضان ۲۹ روزه خواهد شد. درباره اینکه هلال ماه شوال چطور رویت می‌شود و تعیین روز عید سعید فطر با چه شرایطی انجام می‌شود در روزهای منتهی به پایان ماه مبارک در همین صفحه بیشتر خواهم گفت.

چرا احتمالا عربستان فردا سه‌شنبه را روز اول ماه اعلام می‌کند؟

این هم از همان سوال‌های پرتکرار در آغاز و پایان ماه مبارک رمضان است. علت اختلاف‌های این‌چنینی میان کشورها مربوط به تفاوت قاعده استخراج تقویم در ایران و عربستان است. در عربستان با وجود اقدام به رویت هلال بر‌اساس تاکیدات پیامبر اکرم (ص)، استخراج تقویم قمری و آغاز و پایان ماه‌ها عملا بر مبنای بودن یا نبودن هلال ماه پس از غروب خورشید بر فراز افق در‌نظر گرفته می‌شود. آنها معمولا با تکیه بر محاسبات نجومی، لحظه «ماه نو» (New Moon) را محاسبه می‌کنند که در جریان آن مراکز سه کره خورشید و ماه و زمین روی یک صفحه واقع می‌شود. «ماه نو» معمولا در روز ۲۸ یا ۲۹ ماه قمری اتفاق می‌افتد. سپس اگر در لحظه غروب خورشید روز بیست و نهم ماه قمری، هلال ماه به افق عربستان بالای خط افق باشد و بعد از آفتاب غروب کند، در این صورت فردا را روز اول ماه قمری اعلام می‌کنند. اما اگر ماه زودتر از خورشید غروب کند و پس از غروب بالای افق نباشد، در این صورت فردا روز سی‌ام ماه قمری و روز بعد از آن را روز اول ماه قمری بعد اعلام می‌کنند.

از آنجا که طبق قواعد مرسوم فقهی، شهادت دو مرد عادل برای اثبات رویت هلال کافی است، چنانچه این شرایط حاصل شود (صرف‌نظر از این‌که آن دو مرد عادل چقدر با مسائل و پیچیدگی‌های رویت هلال ماه آشنا باشند) ممکن است اعلام آغاز ماه رمضان در آن کشور بر‌اساس تقویم یا با توجه به گزارش‌های رسیده از رویت هلال اعلام شود. سایر کشورهای اسلامی از مالزی و اندونزی گرفته تا پاکستان و گاهی ترکیه نیز معمولا در بحث رویت هلال ماه و اعلام آغاز و پایان ماه مبارک رمضان از عربستان تبعیت می‌کنند و بنابراین آنچه در این خصوص از جانب این کشورها اتفاق می‌افتد، لزوما ارتباط مستقیمی با رویت‌شدن یا نشدن هلال ماه در آن مناطق ندارد. بنابراین اختلاف‌های این‌چنینی در آغاز و پایان ماه مبارک رمضان به تفاوت در قاعده استخراج تقویم میان دو کشور ایران و عربستان و ملاک‌های اثبات اول ماه بر‌اساس فتاوای مراجع شیعه در ایران و عراق با علمای اهل تسنن و مفتی‌های وهابی عربستان سعودی مربوط است. همین تفاوت‌ها سبب می‌شود در برخی سال‌ها اعلام اول ماه در ایران و عربستان همزمان باشد، در بیشتر سال‌ها با یک روز تاخیر از جانب ایران و البته سال‌هایی هم بوده با توجه به پارامترهای نجومی ماه، تفاوت در قاعده استخراج تقویم در ایران و عربستان برجسته‌تر شود و اعلام اول ماه در کشور ما با دو روز تاخیر نسبت به عربستان اعلام شود.

در این خصوص آنچه می‌تواند خیال هموطنان روزه‌دار را از بابت سطح دقت اعلام آغاز و پایان ماه قمری در ایران آسوده کند این است که فرآیند رویت هلال در ایران قریب به دو دهه است که به‌صورت کاملا کارشناسی شده، زیر نظر رصدگران آموزش دیده و با محاسبات اخترشناسان زبده کشور صورت می‌گیرد. فرآیند رویت هلال ماه مبارک رمضان با وجود همه محاسبات علمی و اطمینان از رویت‌ نشدن هلال بنا بر توصیه ائمه شیعه (ع) شامگاه امروز نیز به‌صورت عملی و با دقت انجام خواهد شد و دست آخر کارشناسان نجوم ستاد استهلال در دفتر رهبر انقلاب، نتیجه گزارش‌های دریافت شده را خدمت مقام معظم رهبری ارائه کرده و بنا بر تصمیم ایشان، اطلاعیه‌های مربوط به احراز یا عدم احراز حلول ماه مبارک رمضان از جانب دفتر رهبر انقلاب اعلام خواهد شد.

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش روزنامه جام جم