زمزمه بازگشایی مدارس

آموزش‌ و پرورش می‌خواهد بعد از نوروز ۱۴۰۰ مدارس را دوباره دایر کند؛ این جان کلام ماجراست که ناخودآگاه می‌بردمان به دی‌ماه امسال، به دو ماه پیش که همین مقدمه‌ چینی‌ها برای حضور فیزیکی دانش‌ آموزان در مدارس مناطق کم‌خطر کرونایی به باز شدن درِ چندین هزار مدرسه انجامید؛ بازشدنی که البته خوش‌فرجام نبود.

حدود دو ماه قبل در روزهای آخر دی، وزیرآموزش‌وپرورش که مجوز بازگشایی مدارس را از ستاد ملی مقابله با کرونا در دست داشت، از شروع آموزش حضوری در مدارس زیر ۵۰نفر و به کلاس رفتن بچه‌های اول و دوم ابتدایی از اول بهمن خبر داد و برای این‌که خیال ایران راحت باشد، توضیح داد این بازگشایی‌ها مربوط به مناطق آبی و زرد است و برای این‌که اصول بهداشتی کاملا رعایت شود تعداد مجازحضور درکلاس‌ها فقط ۱۰نفر است نه بیشتر. این دستور شامل حال هنرستانی‌ها هم می‌شد، دانش‌آموزانی که دروس عملی داشتند و درعهد کرونا تقریبا هیچ‌چیز یاد نگرفتند.

البته به اول بهمن‌ماه زیاد حمله شد و به مسببان این بازگشایی نیز. دی و بهمن امسال درواقع میدان جنگی نامرئی برپا شد که یک‌طرفش خانواده‌ها بودند و سمت دیگرش آموزش‌وپرورش به‌طوری‌که والدین خطر کرونا را برای بچه‌ها در ذهن مرور می‌کردند و مسؤولان نظام تعلیم و تربیت، خطر بی‌سوادی و کم‌سوادی را. به این دلیل جنگ تقریبا مغلوبه شد و سمت پیروز که خانواده‌ها بودند در فرستادن بچه‌ها به مدرسه مختار شدند و همین شد که بهمن از راه رسید ولی استقبال ازحضور فیزیکی در مدارس به سرمای بهمن بود.

بار دیگر اما تبعات ناشی از متوقف شدن آموزش حضوری، وزارتخانه را به تلاش واداشته تا اگر این بار زورش به والدین برسد و از سد ذهنیت‌های ضد مدرسه عبور کند، مراکز آموزشی را یک‌بار دیگر مثل ۱۵شهریور که حکم اول مهرسنتی را داشت، دایر کند.

مدارس باز می‌شود، تحت هر شرایطی

استفاده از قید حالتِ «تحت هرشرایطی» از زبان معاون ابتدایی وزیرآموزش‌وپرورش، بوی قاطعیت می‌داد وقتی او می‌گفت آماده‌ایم سال آینده تحت هر شرایطی مدارس را بازکنیم. رضوان حکیم‌زاده که در برنامه زنده تلویزیونی نگاه روز از شبکه‌استانی فارس این جملات را بیان می‌کرد، دفاع سختی از این تصمیم نیز داشت که دفاعش همان چیزی بود که ماه‌ها و ماه‌هاست رسانه‌ها و معلمان و مدیران دلسوز مدارس نتوانستند زبان خویش نگه‌داشته و شرح‌حال ندهند.

حکیم زاده گفت: «مدرسه جایی بیشتر از آموزش صرف مفاهیم ریاضی، علوم و حتی زبان‌آموزی است و دانش‌آموزان در مدارس مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را می‌آموزند. پس تصور این‌که کودکان که شناختی از دنیای مدرسه ندارند از طریق گوشی یا تبلت حروف الفبا را به‌طور کامل یاد بگیرند، غیرقابل‌قبول است و حتی کشورهایی که در آموزش پیشرو هستند باوجوداین‌که دسترسی‌های خوبی به لحاظ سرعت و پهنای باند اینترنت دارند، مدارس دوره‌ابتدایی را با حفظ پروتکل‌های بهداشتی بازگشایی کردند.»

این جمله و تأکید معاون وزیر بر دوره‌ابتدایی درواقع حکم تعیین تکلیفی را دارد برای خانواده‌هایی که دانش‌آموز در خانه دارند تا بدانند منظور آموزش‌وپرورش از بازگشایی مدارس، بیشتر برای دوره‌ابتدایی و به‌خصوص برای دانش‌آموزان کلاس‌های اول و دوم است.

و اما یک اعتراف، حرفی که رسانه‌ها مدت‌هاست بر آن تاکید دارند و زجری که مدیران و معلمان دلسوز لااقل از نیمه شهریور امسال به بعد کشیده‌اند و تا پیش از این تاییدش به صورت کامل را هیچ‌وقت از مسؤولان آموزش‌وپرورش نگرفته‌اند، نکته طلایی گفته‌های حکیم‌زاده بود.

او در کسوت معاون وزیر قبول کرد که کرونا، آموزش‌ها را کم‌رمق کرده و سوادی نم‌کشیده در دانش‌آموزان را تحویل داده؛ همان جمله‌ای که معلمی سیستانی ماه‌ها قبل به جام‌جم گفت و نالید که آموزش‌وپرورش استان وادارشان کرده تا به همه دانش‌آموزان نمره قبولی بدهند و حرف از تکرار پایه برای عقب‌مانده‌های تحصیلی نزنند.

حکیم‌زاده گفت: «ما به‌شدت نگران سطح سواد یک نسل هستیم و کودکانی که امروز کلاس اولند اگر پایه سواد ضعیفی داشته‌باشند بناهای بعدی خوب شکل نخواهد گرفت و ممکن است در آینده آنها تاثیرگذار باشد بنابراین امیدواریم با ارزیابی صحیح و برنامه‌های مداخله‌ای بتوانیم تا حد زیادی نگرانی‌ها را برطرف کنیم.»

و این جملات با ظاهر شیک و پیرایش‌شده همان گفته‌های معلمی به ماست که استفاده از تعبیر نم‌کشیدن سواد دانش‌آموزان را می‌پسندد و از آش شوربایی به طنز می‌گوید که سواد دانش‌آموزان به آن شبیه شده‌است؛ یک ملغمه از دانستن و ندانستن و فهمیدن و نفهمیدن مفاهیم درسی.

حضور اختیاری است

گرچه بر سر بازگشایی مدارس میان آموزش‌وپرورش و خانواده‌ها جنگی نرم برپاست، میان این وزارتخانه و ستادملی مقابله با کرونا نیز لزوما نه جنگ بلکه چیزی شبیه آن برقرار است که اختلاف‌نظری آشکار درباره بازگشایی‌ها را به نمایش می‌گذارد.

این اختلاف نظر از گفته‌های روز گذشته وزیر آموزش‌وپرورش به‌ خوبی هویداست وقتی او این جملات را به زبان آورد: پیشنهاد ما دایر شدن متعارف مدارس طبق روال هر سال بود، اما در ستاد گفته شد که قید اختیاری ایجاد شود. پس قید اختیاری برای آموزش‌و پرورش نیست و از سوی ستاد عنوان شد.

درواقع محسن حاجی میرزایی با این جمله، خطی میان آموزش‌وپرورش و ستادملی مقابله با کرونا کشید تا همگان بدانند که ستاد، حضور اختیاری در مدارس را می‌خواهد نه آموزش‌وپرورش. وزیر به این منظور چنین خطی را ترسیم کرد که پس از بازگشایی مدارس از اول بهمن و استقبال سرد دانش‌آموزان و خانواده‌ها از این اقدام، منتقدان اختیاری‌بودن حضور در مدارس را عامل این اتفاق اعلام کردند و گفتند اگر قرار است عقب‌ماندگی‌های تحصیلی ناشی از آموزش مجازی جبران شود این هدف با آزاد گذاشتن افراد در انتخاب محقق نمی‌شود.

درواقع باید گفت در عهد کرونا، جنگ میان آموزش و سلامت دانش‌آموزان جنگی جدی است که دو جبهه مجزا را تشکیل داده و از قضا خانواده‌ها به عنوان مخاطبان چند ده میلیونی وزارت آموزش‌وپرورش نه در جبهه وزارتخانه که در جبهه ستادملی مقابله با کرونا ایستاده اند و اغلب حضور فیزیکی در مدارس را نمی‌خواهند.

با این که وزیر آموزش و پرورش این وضع را قلبا نمی‌پسندد اما در کلام، تابع تصمیم ستاد است و حرف‌هایی که دیروز بیان کرد همانی است که پس از تعطیلات‌نوروز خواهندکرد: «بسته بودن مدارس و دوری دانش آموزان از محیط آموزش با مخاطرات پنهان و پایداری رو به رو است. با این حال گرچه تاکید ما بر آموزش حضوری است و آموزش‌وپرورش همواره متقاضی بازگشایی مدارس بوده‌است اما مدارس را زمانی دایر می‌کند که ستاد ملی مقابله با کرونا اجازه دهد.»

نه شاد، نه درسنامه فقط آموزش حضوری

از حدود ۱۵میلیون دانش‌آموزی که امسال رخت محصلان را به تن دارند، ۵/۳ میلیون نفرشان طبق آمارهای رسمی به وسایل هوشمند آموزشی و اینترنت دسترسی ندارند. بخش بزرگی از این جمعیت در روستاها و مناطق عشایری و البته حاشیه محروم شهرها ساکنند که مدت‌هاست بی‌هیاهو هرجا که کرونا اجازه داده در کلاس‌های درس حاضر شده‌اند.

این جمعیت ساکت همین حالا در مدارس مشغول تحصیلند و رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزیر این حضور را تایید می‌کند و محمد سیفی، مدیرکل دفتر آموزش روستایی و عشایر نیز در گفت‌وگو با جام‌جم تایید دوباره‌ای بر حضور فیزیکی آنها در مدرسه می‌گذارد.

پس نوروز ۱۴۰۰ که بیاید، اگر آموزش‌وپرورش موفق به بازگشایی مدارس و آوردن بچه‌ها به مراکز آموزشی شود برای بچه‌های روستایی و عشایری چندان اوضاع تفاوت نمی‌کند چراکه به گفته سیفی ۲۱۱هزار دانش‌آموز عشایری که در بیش از ۶۰۰۰ مدرسه ثابت، سیار و نیمه‌سیار تحصیل می‌کنند و 3.5 میلیون نفری که دانش‌آموز مدارس روستایی کشورند بازهم به کلاس‌های درس خواهند آمد چراکه به گفته او هر یک سالی که مدارس تعطیل شود به اندازه ۲۰ سال به آموزش ضرر می‌زند و از یک‌سو نسلی بی‌سواد تحویل جامعه می‌شود و از سوی دیگر آموزش‌وپرورش متهم می‌شود به کم‌کاری.

سیفی درگفت‌وگو با ما دو جمله طلایی هم داشت که پیش از این معلمان دوره‌ابتدایی در نقاط مختلف کشور بر آن تاکید داشتند و از آموزش مجازی گله می‌کردند.

به گفته او، نه شبکه شاد، نه درسنامه‌ها و نه هیچ مدل آموزشی نمی‌تواند جای معلم و مدرسه را بگیرد و هیچ اقدامی نمی‌تواند یادگیری را محقق کند مگر ارتباط چهره به چهره میان معلم و دانش‌آموز.

کدام مدارس باز می‌شود؟

دراین که تصمیم آموزش‌وپرورش بر بازگشایی مدارس پس از عیدنوروز جدی است، تردیدی وجود ندارد. در این که ستادملی مقابله با کرونا نیز در جلسات خود با توضیحات و توجیهات آموزش‌وپرورش قانع شده و به احتمال زیاد مجوز بازگشایی‌ها را صادر کرده که آموزش‌وپرورشی‌ها چنین مطمئن حرف می‌زنند نیز یقینی وجود دارد اما درباره این که پس از تعطیلات نوروز کدام یک از مدارس و در کدام مناطق بازگشایی‌ها انجام خواهد شد هنوز محل تردید است؛ چرا که معاون ابتدایی وزیر و معاون وی در آموزش روستایی و عشایری نیز در این باره سکوت کرده‌اند. اما تاکید رضوان حکیم‌زاده بر اهمیت سواد پایه که دو سال اول ابتدایی را شامل می‌شود، می‌تواند جامعه هدف آموزش‌وپرورش برای آموزش حضوری را تا حد زیادی مشخص کند.
نحوه آموزش‌ها هم تا جایی که فعلا اطلاع‌رسانی شده آموزش حضوری صرف نخواهدبود بلکه آموزشی است ترکیبی؛ به تعبیرحکیم‌زاده نه لزوما صددرصد سنتی و نه صددرصد مجازی.

تکلیف نوروزی دانش‌آموزان

چند سالی است پیک‌های نوروزی که دانش‌آموزان قدیمی همه سال‌های تحصیل خود را با آن گذرانده‌اند، از مد افتاده و به جایش شیوه‌های جدیدی از دیدن و روایت کردن جایگزین آن شده‌است.

امسال نیز به رسم سال‌های اخیر خبری از پیک‌های نوروزی نخواهدبود و عید فرصتی خواهدشد برای تجربه‌کردن و خوب‌دیدن و خوب شنیدن و جذاب روایت کردن.

امسال برنامه این است: دانش‌آموزان ابتدایی تحت پوشش برنامه عید، هنر و داستان قرار می‌گیرند تا در کنار فعالیت‌هایی مثل داستان‌خوانی، داستانگویی و داستان‌نویسی، خلاقیت‌های خود در زمینه‌های نقاشی، عکاسی و فیلم به شکل مستند یا داستانی را در قالب موضوعاتی همچون دلتنگی برای مدرسه، دنیای با کرونا، دنیای بدون کرونا، ترویج همدلی و مدرسه سازی بروز دهند.

استان‌ها آماده‌اند

جمله «ما آماده‌ایم» را حالا تقریبا همه مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌های کشور با صدای بلند می‌گویند.

آنها که از تبعات منفی قطع رابطه دانش‌آموزان با محیط مدرسه آگاهند و نیز از پیامدهای آموزش‌های نیم‌بند مجازی و مشکلات یادگیری باخبرند، پس از گفته‌های اخیر معاون وزیر سری بلند کرده و خواسته خود را پشت آمادگی خانم معاون برای بازگشایی مدارس بیان کرده‌اند.

تا جایی که ما جویا شدیم این آمادگی در استان‌های لرستان، هرمزگان، گیلان و آذربایجان‌شرقی وجود دارد که البته همه مدیران‌کل آنها می‌گویند اگر ستاد ملی مقابله با کرونا مجوز دهد دست به کار می‌شوند.

علیرضا نخعی، مدیرکل آموزش‌وپرورش لرستان در گفت‌وگو با ما بر تاکید بر این که اکنون برخی کلاس‌های درس برای پایه‌های اول و دوم ابتدایی و هنرستانی‌ها به صورت موردی به صورت حضوری برگزار می‌شود، اعلام کرد در صورتی که شرایط مطلوب باشد، آموزش‌وپرورش استان برای برگزاری کلاس‌های درس با رعایت فاصله‌گذاری و پروتکل‌های بهداشتی آمادگی کامل را دارد و اگر ستادملی مقابله با کرونا مجوز بدهد از برگزاری حضوری کلاس‌ها استقبال می‌کند؛ چرا که آموزش غیرحضوری جایگزین مناسبی نیست.

جعفرپاشایی، مدیرکل آموزش‌وپرورش آذربایجان‌شرقی نیز در گفت‌وگو با ما، ضمن تاکید براین که بازگشایی مدارس برای سال آینده تابع تصمیم ستادملی‌مقابله با کروناست و مسؤولان آموزش‌وپرورش تصمیم‌گیرنده نیستند، تاکید کرد اگر مجوزی صادر شود همه شرایط، امکانات، ابزار، ضوابط و زیرساخت لازم برای آموزش حضوری را در اختیار داریم.

محمد رحمتی، مدیرکل آموزش‌وپرورش گیلان نیز که جزو استان‌های سفر ممنوع است، به ما توضیح داد: «حفظ سلامت دانش‌آموزان در اولویت است و اگر اجازه بازگشایی مدارس داده شود همچنان هیچ اجباری برای حضور دانش‌ آموزان در مدارس وجود ندارد و آنها می‌توانند برنامه‌های درسی خود را به صورت غیرحضوری و از طریق فضای مجازی دنبال کنند.»

در جنوب ایران و در استان‌ هرمزگان نیز ایرج بیت‌اللهی، مدیرکل آموزش‌وپرورش می‌گوید استان متبوعش برای بازگشایی مدارس آماده است، چنانچه اکنون نیز برخی مدارس استان با جمعیت دانش‌آموزی زیر ۵۰نفر در مناطق زرد و آبی استان دایر و شرایط برای حضور ایمن دانش‌آموزان فراهم است.

مریم خباز - جامعه / روزنامه جام جم