مترو را به یک موزه زیرزمینی تبدیل می‌کنیم

او در آغاز راهی است که تصویری ایده‌آل از مترو ارائه می‌کند و اگر بتواند حتی نیمی از این ایده‌ها را به عمل برساند، حتما متروی تهران یکی از متفاوت‌ترین متروهای جهان خواهدبود و مکانی قابل‌اعتنا برای علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر.

تقوی‌نژاد با پیشنهاد همکاری و انجام یک پروژه مشترک مهمان روزنامه جام‌جم شد و در حاشیه این دیدار درباره برنامه‌ها و ایده‌های معاونت‌فرهنگی اجتماعی متروی تهران صحبت کرد.

بخشی از این اظهارات به اقدامات و برنامه‌های متروی تهران برای پیشگیری از گسترش شیوع کرونا، اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این باره ارتباط داشت و برنامه‌هایی که پیش از این در متروی تهران انجام شده اما مهم‌ترین بخش گفت‌وگوی ما با معاون‌فرهنگی اجتماعی متروی تهران دعوت از هنرمندان بود که شرحش را در ادامه می‌خوانید.

چهار ماه‌ونیم است که معاون‌فرهنگی مترو هستید. فکر می‌کنید این فضا چقدر برای اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری ظرفیت داشته‌باشد؟

متروی تهران، یک مجموعه منحصربه‌فرد است. ما گاهی درباره نوع خدماتی که ارائه می‌کنیم و واقعی‌بودن این خدمات دچار تعارض هستیم و نمی‌دانیم چقدر واقعی است اما مترو دارد خدمات‌واقعی، تاثیرگذار و مهم به مردم ارائه می‌کند و این جای تردید ندارد.

متروی‌ تهران روزانه چندصدهزار نفر مسافر را جابه‌جا می‌کند، پیش از کرونا این عدد حتی خیلی بیشتر بود. همچنین مترو‌ی تهران به طور کامل دستاورد انقلاب‌اسلامی است و در تمام متروی‌تهران شاید یک تونل ۲۰۰ یا ۳۰۰متری، پیش از انقلاب ساخته‌شد. متروی تهران به لحاظ معماری ویژگی‌های خاص خودش را دارد، به لحاظ کیفیت خدمات، قابل‌قبول است. به لحاظ پاکیزگی و بهداشت با بهترین متروهای دنیا قابل مقایسه است.

درباره کیفیت حمل مسافر و شلوغی خطوط شاید در حد ایده‌آل نباشد و با کمبود ناوگان مواجه‌باشیم که به ناتوانی مالی مترو برای تامین واگن‌های جدید برمی‌گردد. دولت قرار بود کمک‌هایی به ما داشته‌باشد اما محقق نشد و نتوانستیم ناوگان را گسترش بدهیم.

با همه اینها مجموعه متروی‌تهران با ۱۳۰ایستگاه که تا پایان سال‌جاری و در آستانه سال ۱۴۰۰ به ۱۴۰ایستگاه خواهدرسید، مجموعه‌ای است با مخاطبان بسیارزیاد و ظرفیت‌های عظیم که برای اجرای برنامه‌های فرهنگی اجتماعی منحصربه‌فرد به نظر می‌رسد.

معتقدید این ظرفیت به دلیل انبوه کسانی است که از مترو برای جابه‌جایی بهره می‌برند؟

بله و این مخاطب هم به لحاظ تعداد و هم تنوع منحصربه‌فرد است چون از شمای روزنامه‌نگار تا یک شهروند معمولی از یک استاد دانشگاه تا یک کارگرساده در مترو رفت‌و آمد می‌کنند. مخاطب مترو افرادی هستند از اقشار مختلف با سطح سواد مختلف و با سبک و کیفیت زندگی متفاوت.

بعد از شیوع کرونا، همچنان این ظرفیت عظیم در مترو وجود دارد؟

من زمانی معاونت‌فرهنگی‌اجتماعی مترو را پذیرفتم که کرونا باعث شده‌بود بالای ۹۰درصد برنامه‌های معمول فرهنگی تعطیل شود. دو امکان در اختیار داشتیم یا این‌که تعطیلی را ادامه بدهیم یا راهکارهای جدید پیدا کنیم. می‌دانستیم در این دوره نمی‌شود جشن و تجمع و دورهمی برگزار کرد؛ برنامه‌هایی مانند برگزاری تئاتر، اجرای موسیقی یا ارائه مشاوره رایگان مذهبی، حقوقی و... که قبلا در مترو برقرار بود. بنابراین سعی کردیم برنامه‌های مترو را به سمت فعالیت‌هایی در بستر آی‌تی سوق بدهیم و مبتنی بر فضای مجازی وارد عمل شویم.

مترو چقدر مسافر به‌صورت میانگین جابه‌جا می‌کند و در دوره شیوع کرونا چه تغییری حاصل‌شده است؟

سال گذشته ۵۰۰میلیون نفر مسافر از مترو استفاده کرده‌اند. روزانه حدود ۲تا۲/۵میلیون مسافر جابه‌جا کرده‌ایم و روز شهادت حاج قاسم سلیمانی رکورد جابه‌جایی مسافر را داشتیم که گمان می‌کنم حدود سه‌میلیون نفر بود. تعداد مسافران مترو در سال جاری به دلیل شیوع ویروس کرونا تقریبا به نصف رسیده است. بااین‌حال همچنان توصیه می‌کنیم مردم در خانه بمانند یا در ساعت اوج جابه‌جایی، سوار مترو نشوند.

اما این اواخر محدودیت زمانی برای استفاده از مترو اعمال شد و به همین دلیل تراکم مسافران را به‌خصوص در ساعات پایانی روز شاهد بودیم.

گاهی تصمیم‌هایی که در مترو گرفته می‌شود، مربوط است به ستاد ملی کرونا. ما ناگزیر از اجرای دستورات و تابع ستاد هستیم.

فعالیت‌های جدید روی بستر آی‌تی و فضای مجازی موفق بوده و چه مواردی را شامل می‌شود؟

برخی از امکانات و ظرفیت‌ها از قبل در مترو موجود بود مثل نمایشگرهای‌داخل‌واگن، فضاهای‌بنر، تابلوهای‌اعلانات وفضاسازی‌های ایستگاهی. در فضای مجازی هم فعال شدیم و از مردم دعوت کردیم مشارکت داشته باشند و به ما بگویند چه می‌خواهند. چند برنامه مشترک با مردم انجام دادیم ازجمله مسابقه مترو میشن که در این مسابقه انیمیشن‌سازان کشور شرکت کردند و برای مردم پویانمایی‌هایی ساختند که از نمایشگرهای مترو پخش می‌شود.

در آستانه بیست و دومین سالگرد خدمت متروی تهران به شهروندان قرار داریم و حالا کسانی هستند که سال‌ها مخاطب مترو بوده‌اند و از آنها خواستیم خاطرات‌شان را با ما به اشتراک بگذارند.مسابقه عکاسی برگزار کرده‌ایم. همان‌طور که می‌دانید تهران شهری است که در آن افرادی از گرایش‌ها و فرهنگ‌های مختلف زندگی می‌کنند، این است که مسابقه عکس اقوام را در نظر داریم و قرار است مردم در آن مشارکت داشته باشند و عکس‌های آماتور و حرفه‌ای از اقوام مختلف را برای ما بفرستند.

با جشنواره تئاتر فجر همکاری داشتیم، چون این جشنواره نمی‌توانست از تمام ظرفیت سالن‌هایش بهره بگیرد، بنابراین بخش خیابانی این جشنواره را مترو به‌عهده گرفت و در ایستگاه میدان ولیعصر فضای روباز مترو را در اختیار جشنواره گذاشتیم که ۱۰ روز برای مردم تئاتر اجرا کردند.

برای آینده چه برنامه‌هایی دارید؟

تقریبا یک ماه پیش یک تابلوی ارزشمند از استاد خلیل‌فر که استاد دانشگاه هنر سوره هستند در رشته نقاشی در ایستگاه شادمان رونمایی کردیم و پیش‌ازاین هم اقداماتی ازاین‌دست را شاهد بوده‌ایم و مجموعه مترو آثاری از هنرمندان رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی را به نمایش می‌گذاشت که این نمایشگاه‌ها به‌صورت مقطعی و موقت بود.

اما حالا جدی‌تر از همیشه از همه هنرمندان رشته‌های مختلف دعوت می‌کنیم بیایند و هنرشان را در مترو با مردم به اشتراک بگذارند. از هنرمندان دعوت می‌کنیم به‌جای این‌که آثارشان در موزه‌ها بماند یا جزو دارایی کلکسیونرها باشد، آنها را در مترو به نمایش بگذارند که تعداد زیادی مخاطب دارد. این درخواست را از طریق روزنامه شما که مخاطب فرهنگی و اجتماعی دارد به‌صورت رسمی اعلام می‌کنیم و تأکیدداریم تلاشمان این است که متروی تهران را به یک موزه زیرزمینی تبدیل کنیم. یکی از کارهایی که اکنون انجام می‌دهیم، تبدیل ایستگاه خیام به موزه فرش است. در این ایستگاه فرش‌های دستباف در معرض تماشای مردم خواهد بود. عملیات اجرایی کلید خورده و با همکاری شهرداری منطقه۱۲ در آغاز سال نو فاز اول این موزه افتتاح خواهد شد.

سال‌هاست مترو آمادگی همکاری با هنرمندان را دارد اما شما چقدر امیدوارید که این همکاری‌ها به ثمر برسد و آیا برای هنرمندان جذاب هست که با مترو همکاری کنند؟

شرکت متروی تهران یک سازمان شبه‌دولتی و نهاد عمومی محسوب می‌شود. ما درگیر امورات اداری هستیم و این امورات شاید وقت بکشد یا برای اجرای به‌موقع و دقیق ایده‌های خوب و جذاب موانعی ایجاد کند. منابع مالی ما هم محدود است اما برای هنرمندان دو نکته مطرح است؛ یکی توجه به مسائل اجتماعی و دیگری توجه به ماندگاری اثر خودشان. بعید می‌دانم اثر استاد خلیل‌فر کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری شود شاید حتی بیشتر، اما ایشان با عشق و علاقه آن را به مردم تقدیم کرده؛ این تابلو متعلق به متروی تهران نیست و ما به دنبال منفعت مالی نیستیم. این کار ایشان در راستای مسؤولیت اجتماعی استاد صورت گرفته و تا همیشه در مترو در معرض تماشا خواهد بود و هر روز به طور متوسط ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر در حال تردد از ایستگاه خیام آن را می‌بینند و بهره می‌برند.

شاید اثر یک هنرمند با ارزش‌تر از چیزی باشد که نرخ‌گذاری شود اما درخواست می‌کنم هنرمندان آثارشان را به مردم هدیه کنند. هنرمندان اثر تولید می‌کنند، تعدادی را می‌فروشند و تعدادی از آنها را نگه می‌دارند. چرا یک اثر را به مترو یا به عبارت درست‌تر به مردم هدیه ندهند! قرار نیست موزه منفعتی داشته باشد. موزه عمومی است و قرار نیست کسی بلیت بخرد برای تماشای آن و قطعا از تمام موزه‌های رسمی کشور بازدید بیشتری خواهد داشت.

ضمن این‌که اگر سطح فکری و فرهنگی مردم ارتقا پیدا کند، جامعه به سمت توسعه بیشتر خواهد رفت چون همه ما پیش برنده توسعه خواهیم بود. اگر یک شهروند وقتی وارد مترو می‌شود به جای ازدحام و حرکت چرخ‌های صنعت و فضای خشک و بی‌روح، با اثر هنری روبه‌رو شود، نقاشی مجسمه و تابلوهای هنری ببیند یا موسیقی بشنود، در نهایت ارتقای دانش و فرهنگ عمومی جامعه را شاهد خواهیم بود. مترو متعهد می‌شود این فرصت را فراهم کند و امانتدار خوبی برای آثار هنرمندان باشد.

فضای ایستگاه‌ها برای این برنامه‌ها مناسب هست؟چون ایستگاه‌های قدیمی‌تر سقف‌های کوتاه‌تری دارند و بعدها به ظرفیت‌های فضایی ایستگاه‌ها و راهروهای مترو توجه شد.

معماری ایستگاه‌های مترو، هر کدام مربوط به دوره خودشان هستند و هر چه جلوتر آمدیم، پیشرفت در ساختن تونل و حفاری ایجاد شد. در نتیجه ایستگاه‌های جدیدتر وضعیت فضایی بهتر و معماری کاربردی‌تری دارند اما همه ایستگاه‌ها ظرفیت دارند که برای کارهای فرهنگی مورد استفاده قرار بگیرند. به عنوان نمونه ایستگاه خیام یکی از قدیمی‌ترین ایستگاه‌های مترو است با سقف کوتاه و راهروهای کم عرض اما پاسخگوی ایده برگزاری موزه فرش بود. هر ایستگاه می‌تواند برای یکی از برنامه‌ها و ایده‌ها مناسب باشد.

طی این سال‌ها ایده‌ها و برنامه‌هایی در مترو اجرا شدند که در آغاز قابل اعتنا بود اما بعد از مدتی از ریل خارج شدند؛ مثل ایده عرضه کتاب در ایستگاه‌ها که حالا محملی شده برای عرضه کتاب‌های قاچاق و افستی. برای رسیدگی به این امور چه برنامه‌هایی دارید؟

کتابفروشی‌ها تجاری هستند، به این معنا که کسی آمده غرفه‌های تجاری مترو را اجاره کرده و محصولی برای فروش درنظر گرفته که می‌توانست هرچیزی باشد از جمله کتاب. کاری که معاونت فرهنگی مترو برای کتاب انجام داده، تاسیس کتابخانه‌های عمومی در برخی ایستگاه‌ها از جمله ایستگاه ولیعصر است که از چندی پیش شروع شده و اگر این روزها تعطیل شده به دستور نهاد کتابخانه‌های عمومی و برای مقابله با شیوع ویروس کرونا‌ست. براساس توافق با نهاد کتابخانه‌های عمومی قرار است در شش ایستگاه دیگر هم کتابخانه عمومی راه‌اندازی شود.

یکی دیگر از اقدامات ما هماهنگی با نرم‌افزار کتابخوانی طاقچه است که به محض ورود به مترو، ۱۳ هزار کتاب رایگان در دسترس کاربران قرار می‌گیرد که می‌توانند آن را مطالعه کنند. این امکان متروی تهران را به بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی کشور تبدیل کرده که بیشترین تعداد عضو را دارد.

من معتقدم که برخی کارها به دلایلی به نتیجه نرسیده باشد اما خب ما هم معضلاتی داریم و ممکن است برخی ایده‌ها به ثمر نرسد اما هرگز مترو با فعالیت‌های فرهنگی بیگانه نبوده است.

بخش زیادی از ظرفیت‌های موجود برای فرهنگ‌سازی به اطلاع‌رسانی درباره نحوه استفاده از قطارها و ایستگاه‌ها اختصاص پیدا کرده است. فکر نمی‌کنید اگر ناوگان مترو تکمیل شود، نیاز به این میزان فرهنگ‌سازی نباشد؟

تا زمانی که ناوگان توسعه پیدا کند به این تبلیغات نیازمندیم و تمام محتوای آموزشی و اطلاع‌رسانی در این‌باره به‌طور کامل در معاونت فرهنگی مترو تولید شده است. شاید با حجم عظیمی از داده‌ها در طول سفر با مترو مواجه‌شوید و گمان کنید اگر ناوگان توسعه پیدا کند، ضرورتی ندارد در حالی که برعکس، همیشه این فرهنگ‌سازی ضرورت دارد چون ما در مقابل مسافران و جان آنها تعهد داریم و نیز در قبال امکانات مترو و تجهیزات آن‌که متعلق به مردم است. وقتی مسافر جلوی بسته شدن درها را می‌گیرد یا روی پله‌های برقی می‌دود فرسودگی آنها را سرعت می‌دهد و اینها باید با پول خود مردم تعمیر و خریداری شود.

شرکت مترو یا شهرداری تهران امکان تکمیل ناوگان مترو را ندارد و باید دولت وارد عمل شود. یک رام قطار هشت میلیون دلار هزینه برمی‌دارد که در شرایط فعلی خرید آن ممکن نیست. البته قدم‌های موفقی برای تولید واگن ملی برداشته شده ولی واگن ملی هم هزینه برمی‌دارد و رایگان نیست. این رقم‌ها در توان متروی تهران نیست و تعهد دولت است که نمی‌دانیم در این دوره تحریم برای دولت مقدور هست یا نه!‌

چه اقدامات تازه‌ای دارید که این روزها به ثمر برسد؟

نوروز را پیش‌رو داریم و می‌کوشیم فضای شاداب و پرنشاط را در ایستگاه‌ها ایجاد کنیم. جلسه‌ای داشتیم با مدیران سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران که موسیقی را در مترو ساماندهی کند و فرصتی فراهم شود گروه‌های موسیقی خیابانی بتوانند برای مردم اجرا کنند. همچنین از هنرمندان حرفه‌ای موسیقی کشورمان هم دعوت می‌کنیم ظرفیت بزرگ مترو را مدنظر قرار دهند و از این فرصت بهره بگیرند. همچنین ظرفیت ارائه مطبوعات را در مترو داریم و دعوت می‌کنیم از اهالی رسانه که بیایند و با ما همکاری کنند.

آذر مهاجر - ادبیات و هنر / روزنامه جام جم