یک همزیستی غیرمسالمت‌آمیز!

 ماجرا این است که دوستی و خوش‌رفتاری با حیوانات نه‌تنها امری پسندیده‌است که در برخی احادیث و روایت‌های دینی هم به آن توصیه شده‌است اما به‌نظر می‌رسد شرایط زمان گذشته و وجود فضایی مناسب برای نگهداری از حیوانات، آن چیزی است که امروز کمتر کسی در زندگی شهرنشینی آن را در اختیار دارد.

برای همین است که نگهداری از حیوانات در خانه‌های کوچک و چند‌طبقه ما، اما و اگرهای فراوانی دارد؛ اما فارغ از این‌که نگهداری از حیوانات، موافقان و مخالفانی دارد، آیا همه نکاتی را که برای نگهداری از آن در خانه لازم است، می‌دانیم؟ موضوعی که آن را با کارشناسان محیط‌زیست و فعالان حقوق حیوانات در میان گذاشتیم و به نتیجه‌های جالبی رسیدیم.

جایی برای زندگی

طبیعت زندگی حیوانات، فضای بسته خانه‌های ما نیست؛ موضعی که کمتر کسی هست که آن را قبول نداشته‌باشد و نداند هر یک از حیوانات، به فضای طبیعی خودش برای زندگی نیاز دارد. جای پرنده در قفس و جای ماهی در تنگ‌های کوچک نیست.

آنها برای یک زندگی سالم و ایده‌آل نیاز دارند در اکوسیستم طبیعی‌شان زندگی کنند و این همان چیزی است که ما با نگهداری از حیوانات در خانه، آن را نقض و از آنها دریغ می‌کنیم. در واقع اصل نگهداری حیوانات در منزل شاید به ظاهر کار قشنگی باشد چرا که به نظر می‌رسد مکان و تغذیه مناسب برای آنها تامین‌می‌شود اما نگهداری از حیوانات می‌تواند نظم زندگی انسان و حتی خود حیوان را هم در جنبه‌های مختلف برهم بزند؛ آنقدر که به‌تدریج عوارض و اختلالاتی در زندگی هر دو طرف را موجب می‌شود. پس دست بردن در نظم طبیعت، اولین دلیل مخالفان نگهداری حیوانات خانگی است.

آزاری که هست

زندگی امروز، زندگی‌های خلاصه‌شده در محیط‌های آپارتمانی و دیوار به دیوار است؛ پس طبیعتا نگهداری از حیوانات پر‌سر و صدا، می‌تواند برای همسایه‌های‌مان آزاردهنده باشد؛ موضوعی که نمی‌توان به سادگی از آن چشم‌پوشی کرد.

ضمن این‌که فارغ از همسایه که ممکن است در برخی شرایط، با ما همراه باشد یا حضور حیوان در خانه ما، تداخلی با زندگی همسایه‌هایمان نداشته‌باشد، همه اعضای یک خانواده هم باید بر حضور آن حیوان در خانه رضایت داشته‌باشند.

حیوان یک موجود زنده است که حضورش در خانه، خواه ناخواه بر همه افراد خانواده تاثیرگذار است. پس در نظر گرفتن این موضوع که شرایط مختلف حیوان، آرامش زندگی فرد دیگری را برهم نزند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

علاوه بر آن، کسی نمی‌تواند حیوان خانگی خود را برای همیشه در اتاق یا قفس مشخصی زندانی کند و باید گاهی آن را آزاد بگذارد؛ آزاد گذاشتن همانا و آزار و اذیت برای دیگران-که ممکن است ترس از آن حیوان باشد-همان. حالا بر همه این موارد، ریزش مو در برخی حیوانات را هم اضافه کنید که می‌تواند آزاردهنده‌باشد و موهای آنها به لباس‌های پشمی شما و به دیگر وسایل خانه بچسبد.

در این میان، آسیب رسیدن به اسباب و وسایل خانه هم جزئی از احتمالات وجود حیوان خانگی در خانه است؛ حیوانات خانگی می‌توانند مخرب باشند و در خانه خرابی‌هایی مانند خرد کردن اثاثیه یا جویدن را ایجاد کنند.

پس پیش از این‌که به فکر نگهداری از حیوان در خانه بیفتید، موقعیت محل زندگی‌تان را بسنجید و بعد تصمیم بگیرید.

خطر بهداشت روانی

اما علاوه بر اثرات جسمی، حضور یک حیوان در خانه و وابسته‌شدن به آن، با توجه به عمر کوتاه آنها، می‌تواند آسیب‌های روحی عمیقی برای صاحب حیوان داشته‌باشد؛ غم و اندوهی که آدم‌ها در چنین شرایطی تجربه می‌کنند، بهداشت روانی آنها را به خطر می‌اندازد.

در واقع ماجرا این است که در بعضی موارد، احساس عمیقی بین حیوان و صاحبش شکل می‌گیرد که از حالت عادی دوستدار حیوانات بودن خارج است.

روان‌شناسان می‌گویند احساس تنهایی، احساس گناه و تجربه از دست دادن همه آن حس‌های غمگینی است که ممکن است در زمان از دست دادن حیوانات خانگی، فرد دچارش بشود و به‌سختی بتواند با آن کنار بیاید؛ پس اگر احتمال می‌دهید چنین توانایی برای کنار‌آمدن با این عواطف و احساسات را ندارید، بهتر است خودتان را در این راه نیندازید که به نظر می‌رسد بیرون آمدن از آن سخت و دشوار است.

احتمال بیماری

مطلق نیست؛ اما اگر تصمیم به نگهداری هر نوعی از حیوان در خانه و محل زندگی‌تان را دارید، احتمال بروز بیماری در خود و دیگر افراد ساکن در آن خانه را بدهید. در واقع انواع بیماری‌ها و عفونت‌های مشترک بین انسان و حیوان، می‌تواند خطراتی را برای سلامت انسان به همراه داشته‌باشد.

وجود یک حیوان در خانه، یعنی در خیلی از بخش‌های زندگی تعاملات مشترکی دارید. یعنی با همان دست‌تان که با حیوان تماس دارید، غذا بخورید و این یعنی ممکن است بر اثر احتمال وجود عفونت و بیماری در بدن حیوان، چرخه انتقال بیماری شروع شود.

پس با علم به دانستن این احتمالات، یا دور داشتن حیوان خانگی را خط بکشید یا بهداشت را چندین و چندبرابر نسبت به گذشته رعایت کنید.

مثلا ماهی می‌تواند ارگانیسم‌هایی را حمل کند که موجب عفونت یا بیماری در انسان می‌شود؛ بیماری‌هایی که از راه مستقیم به وسیله دست زدن به ماهی یا غیرمستقیم از طریق مواجهه با آب تنگ یا آکواریوم منتقل می‌شوند اما آلرژی هم یکی دیگر از ساده‌ترین آسیب‌هایی است که حضور حیوانات در محیط زندگی انسان می‌تواند برای افراد به همراه داشته‌باشد.

آلرژی به حیوانات خانگی، در واقع واکنش سیستم ایمنی بدن نسبت به پوست، بزاق، ادرار یا مدفوع حیوانات است؛ حساسیت‌هایی که به شکل‌هایی مثل خارش، چشم‌های قرمز و اشکی، جوش، آبریزش بینی، عطسه، سرفه یا خس خس سینه بروز پیدا می‌کند.

پس اگر در خانواده‌تان، فردی با زمینه حساسیت و علائم تنفسی یا پوستی وجود دارد، به فکر نگهداری از حیوانات در خانه و به مدت طولانی نباشید که باعث تشدید این علائم می‌شود.

در نهایت فراموش نکنیم احتمال وجود انواع عفونت‌های باکتریایی، قارچی ، انگلی و جراحات ناشی از این حیوانات، به خصوص در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند مانند کودکان، زنان باردار و بیمارانی با اندام‌های پیوندی، باعث بروز بیماری‌های مختلفی خواهدشد.

مسؤولیت بزرگ

ما در نگهداری از حیوانات خانگی چقدر به مسؤولیتی که برای نگهداری از حیوانات بر عهده‌مان است فکر می‌کنیم؟ صرف این‌که حیوانی را دوست داریم و به آن محبت می‌کنیم، کافی است؟ واقعیت این است که برخی از این حیوانات نیاز به نگهداری و مهیا شدن شرایطی خاص برای ادامه زندگی دارند و اگر ما نتوانیم چنین موقعیتی را در خانه‌های آپارتمانی خود فراهم کنیم، رنج زیادی به آنها وارد کرده‌ایم.

در واقع این مسؤولیتی است که ما با ورود حیوان به خانه‌، آن را می‌پذیریم و وظیفه فراهم کردن شرایط زندگی مناسب برای حیوان را بر عهده داریم؛ واقعا از پس همه این مسؤولیت‌ها برمی‌آییم؟

قوانین نگهداری از حیوانات

در پروسه نگهداری حیوانات خانگی، همه کسانی که در این چرخه وجود دارند، حقی دارند. مثلا حیوانات، حقوقی مثل حق اذیت و آزار نشدن، حق تولید مثل، حق عدالت در برخورد با حیوان، حق اختصاص جایگاه و استراحتگاه، حق بهداشت و حق تأمین غذا و آب دارند.

آیا شما از پس همه این حقوق برمی‌آیید؟ اگر این‌طور نباشد و نتوانید آنها را به نحو احسن عملی کنید، در ظاهر محبت و در باطن، او را از طبیعی‌ترین حقوقش محروم کرده‌اید. اما حضور حیوان در یک خانه، می‌تواند حقوقی را برای ساکنان آن محل هم ایجاد کند. یک کارشناس حقوقی در این‌باره می‌گوید:« اگر نگهداری حیوانات مخل نظم و آسایش دیگران شود، افراد می‌توانند با استناد به موادی از قانون مجازات اسلامی طرح شکایت کنند.»

مثلا اصل ۴۰ قانون اساسی براساس یک قاعده بسیار مهم فقهی مطرح شده و آن این است که هیچ کس نمی‌تواند اعمال حق خویش را به وسیله ضرر به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد:«فرض کنید فردی بگوید من مالک این خانه هستم و در چارچوب خانه خود هرکاری که می‌خواهم اعم از نگهداری حیوان یا برگزاری مهمانی انجام می‌دهم، اما وی باید بداند قانون چنین اجازه‌ای به او نمی‌دهد.» یعنی اگر سر و صدای حیوانات باعث برهم خوردن آرامش همسایه‌ها شود، آنها می‌توانند با استناد به این قانون رفع مزاحمت کنند.

درخواست کودکان

حیوانات موجودات بامزه، دوست‌داشتنی و شیرینی هستند؛ همین ویژگی آنها ممکن است آنقدر در نظر کودکان خوش بیاید که برای نگهداری از یک حیوان خانگی از والدین درخواست کنند. واقعیت این است که نگهداری و دوستی با حیوانات خانگی، می‌تواند مزایای زیادی برای کودکان داشته‌باشد؛ با آنها بازی کند، مهارت‌هایی بیابد و با طبیعت انس بگیرد اما شاید بهتر است این تعاملات در بستر همان طبیعت برقرار شود و وارد محیط خانه نشود.

پس اگر تمایلی برای موافقت با این درخواست کودکانمان نداریم، چطور با آن مقابله کنیم؟ به نظر می‌رسد توضیح مواردی مانند بیماری، تعهد، مسؤولیت، زمان و هزینه نمی‌تواند کودکان را برای صرف‌نظر از خواسته‌شان متقاعد کند.

پس شاید بهتر است به جای آوردن دلایل منطقی، نیاز آنها را برطرف کنیم. یعنی اگر فکر می‌کنیم فرزندمان نیاز به نوازش و بازی با حیوانات دارد، به جای آوردن آن حیوان به خانه، برای فراهم شدن چنین موقعیتی در طبیعت تلاش کنیم و نیاز فرزندمان را برآورده کنیم؛ کاری که شاید سخت باشد اما قطعا سخت‌تر از پذیرفتن ورود حیوان به فضای خانه‌مان نیست.

پای محبت در میان است

اردشیر منصوری، فعال حقوق حیوانات می‌گوید در احساس تمایل به نگهداری از حیوانات خانگی، سه عنصر اساسی دخیل است:« پاسخگویی به نیاز عاطفی، چشم و همچشمی و میل به متفاوت بودن. اما در میان این سه عنصر، حضور نیاز عاطفی بیش از باقی عناصر به چشم می‌خورد؛ چرا؟ به دلیل این‌که معمولا کمبودهایی در زندگی عاطفی انسان مدرن مانند کمبود محبت، کمبود عاطفه، کمبود انس با طبیعت و... وجود دارد که مجموع اینها باعث می‌شود ما برای پر کردن خلأهای عاطفی به امور نامتعارف مانند نگهداری از حیوانات روی بیاوریم.»

او معتقد است در جامعه‌ای که ازدواج‌ها به تاخیر افتاده و فرزندآوری کاهش یافته، انسان‌ها محبت‌شان را به حیوانات ابراز می‌کنند؛ حیوانی که آزاری برای من ندارد، از من توقع ندارد، اختلاف نظری با هم نداریم و می‌توانیم زندگی مسالمت‌آمیزی در کنار هم داشته‌باشیم. حالا و در چنین شرایطی و به دلیل وجود چنین محبتی، نظم طبیعی اکوسیستم‌ها به هم می‌خورد و حیوانات از محل زندگی طبیعی‌شان وارد خانه انسان‌ها که طبیعت زندگی انسان است می‌شوند.

چشم و همچشمی؛ به چه قیمتی؟

این‌طور که فعالان حقوق حیوانات می‌گویند، گاهی نگهداری از حیوانات خانگی آنقدر سمت و سوی نابه‌هنجاری پیدا می‌کند که افراد به سمت نگهداری از حیوانات نامتعارف و با قیمت‌های گزاف روی می‌آورند؛ صرفا برای این‌که از دیگران عقب نیفتند و حتی میل درونی انسان‌ها به متفاوت بودن. اما چقدر به این فکر می‌کنیم که در چنین شرایطی، برخی حیوان‌ها که از محل زیست طبیعی‌شان جدا می‌شوند، می‌توانند در خطر افسردگی قرار بگیرند و نوعی از ملال را تجربه کنند؟ خودنمایی، مدگرایی و... آن هدف‌هایی است که می‌تواند هم زندگی انسان‌ها و هم سلامت زندگی حیوانات را به خطر بیندازد.

اردشیر منصوری در این‌باره می‌گوید:« در واقع گاهی تمایل به ویژه بودن، معروف بودن و خودنمایی کردن، افراد را ترغیب به نگهداری از حیوانات نامتعارف هم می‌کند. مثلا فرد فکر می‌کند اگر دیگران گربه دارند، من می‌توانم از پلنگ نگهداری کنم؛ اصلا هرچه عجیب‌تر بهتر. این همان به چشم‌آمدن است که باعث می‌شود زندگی و سلامت موجود دیگر را فدای تمایلات خودمان کنیم.»

و در نهایت؛ آگاهی از علم نگهداری

حالا و با در نظر گرفتن تمام شرایط و جوانب نگهداری حیوان در خانه، بهتر است علم و آگاهی‌مان را نسبت به این عمل بالا ببریم تا دوستی خاله‌خرسه عملی نشود و در قامت دوست، آسیب‌ها و صدماتی جبران‌ناپذیر به سلامت آن حیوان، خودمان و خانواده‌مان نزنیم. اطلاع از نحوه خواب، تغذیه، سبک زندگی، بهداشت و... درباره حیوان موردنظرمان آن چیزی است که در ابتدای این تصمیم به آن نیاز داریم. آیا همه‌چیز را درباره‌اش می‌دانیم؟ جمع‌آوری روزانه فضولات، سر زدن به دامپزشک در مدت زمان مشخص، شست‌وشوی حیوان، پاکیزه نگهداشتن فضای خانه، شست‌وشوی مداوم دست‌ها، دور نگهداشتن افراد دارای آلرژی از حیوانات و... معدود نکاتی است که برای ثابت نگهداشتن وضعیت زندگی خودمان و زندگی حیوان باید انجام بدهیم.

نرگس خانلعی زاده - روزنامه نگار / ضمیمه چاردیواری روزنامه جام جم