اروپا همچنان در مسیر بیانیه‌بازی

از همان اواسط آبان که نتایج اولیه انتخابات آمریکا مشخص شد هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان اولین مقام اروپایی بود که با خوشبینی نسبت به ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای در دوره بایدن مدعی شد باید در مذاکرات جدید، مباحث فراتر از هسته‌ای نیز مورد گفت‌وگو قرار گیرد.

در روزهای گذشته ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه نیز ادعاهای مشابهی مطرح کرده است؛ ادعاهایی که در کنار بیانیه اخیر اروپا واکنش وزیر خارجه کشورمان را به همراه داشت و محمدجواد ظریف خطاب به همتای فرانسوی خود با اشاره به ادعاهای او درباره فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی ایران نوشت: همکار محترم، شما دوران کاری‌ات در کابینه را با فروش جنگ‌افزار به جنایتکاران جنگی سعودی آغاز کردی. از بیان حرف‌های پوچ و مهمل در مورد ایران دست‌بردار.

وزیر خارجه کشورمان افزود: یادآوری واقعیت: این شما هستید که منطقه ما را بی‌ثبات می‌کنید. از حفاظت جنایتکارانی که منتقدان خود را با اره تکه‌تکه و از جنگ‌افزارهای ساخت شما برای سلاخی کودکان در یمن استفاده می‌کنند، دست‌بردارید. با این حال مروری بر مواضع مقامات اروپایی نشان می‌دهد اگرچه به شکلی وقیحانه بدون این‌که تعهدات خود را عملی کنند مدعی نقض برجام از سوی ایران هستند اما همچنان به حفظ برجام امیدوارند و در موضع‌گیری‌های خود تلاش می‌کنند از آسیب بیشتر به برجام جلوگیری کنند تا پس از شروع ریاست‌جمهوری بایدن، امکان احیای توافق هسته‌ای وجود داشته باشد. بر همین اساس است که بعد از اعلام شروع غنی‌ سازی ۲۰درصد توسط سازمان انرژی اتمی ایران، اروپا واکنشی بیش از صدور بیانیه از خود نشان نداد و به دلیل مشکلات عدیده داخلی به نظر می‌رسد سعی در جلوگیری از درگیری دیپلماتیک، حداقل تا انتخابات ایران دارد.

در تاریخ ۱۲ آذر ۹۹ بعد از بدعهدی‌های مکرر اروپایی‌ها در انجام تعهدات خود بعد از خروج آمریکا از برجام، مجلس شورای اسلامی ایران قانونی را با عنوان اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت منافع ملت ایران تصویب کرد. طبق ماده یک این قانون، سازمان انرژی اتمی ایران موظف است تا نسبت به تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد اقدام و سالانه به میزان حداقل ۱۲۰کیلوگرم آن را در داخل کشور ذخیره کند.

در راستای اجرای همین قانون، در تاریخ ۱۵دی ۹۹ بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگویی خبر از آغاز غنی‌ سازی ۲۰درصد ایران در تاسیسات فردو داد و بیان کرد: «غنی‌سازی ۲۰ درصد در تاسیسات غنی‌ سازی فردو آغاز شده و به سطح پایداری رسیده است. در دو آبشاری که به این مهم اختصاص داده شده غنی‌سازی ۲۰درصدی در حال انجام است.»

واکنش اروپایی‌ها به شروع غنی‌ سازی ۲۰درصد ایران شروع غنی‌سازی ایران در فضای بین‌الملل با بازخوردهای متعددی روبه‌رو شد.

سخنگوی کمیسیون اروپا، پیتر استانو در اولین واکنش از طرف اروپا، در تاریخ ۱۶دی ۹۹ (۵ ژانویه)، نسبت به شروع غنی‌سازی ایران ابراز تاسف و نگرانی کرده و این اقدام را خلاف تعهدات ایران بیان کرد.

در ادامه واکنش‌ها، سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه‌ای به تاریخ ۱۷دی ۹۹ (۶‌ژانویه) با اعلام این‌که «ما از آغاز شروع غنی‌سازی اورانیوم تا ۲۰درصد توسط تاسیسات زیرزمینی نیروگاه غنی‌سازی سوخت فردو توسط ایران نگران هستیم مدعی شدند: «این اقدام، که هیچ توجیه غیرنظامی نداشته و خطرات بسیار مهمی را در ارتباط با گسترش سلاح‌های هسته‌ای به همراه دارد، نقض آشکار تعهدات ایران در برجام است. همچنین این اقدام خطر ایجاد فرصت مهم برای بازگشت به دیپلماسی با دولت جدید آمریکا را به خطر می‌اندازد. ما شدیدا از ایران می‌خواهیم غنی‌سازی اورانیوم را بدون تأخیر تا ۲۰درصد متوقف و برنامه غنی‌ سازی خود را تا حد مورد توافق در برجام معکوس کند. ما با سایراعضای باقیمانده در برجام در ارتباط هستیم تا بهترین راه را برای رسیدگی به عدم تعهد ایران به برجام در چارچوب این توافق بررسی کنیم.»

در همین راستا، شورای اروپا نیز ساکت ننشست و در تاریخ ۲۲دی‌ماه ۹۹ (۱۱ ژانویه) در بیانیه‌ای علاوه‌بر اعلام تعهد اروپا نسبت به برجام، از شروع غنی‌ سازی ۲۰درصد ایران ابراز نگرانی کرده است. همچنین در این بیانیه شورای اروپا، حمایت خود را از دیپلماسی فشرده با هدف تسهیل بازگشت ایالات‌متحده و ایران به برجام و اجرای کامل این توافق اعلام کرد.

در تاریخ ۲۴ دی ۹۹ (۱۳ژانویه) رویترز در خبری ادعا کرد که به گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دسترسی پیدا کرده و این گزارش، تولید اورانیوم فلزی از اورانیوم طبیعی و سپس تولید اورانیوم فلزی غنی‌ سازی شده تا سقف ۲۰ درصد را به عنوان سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران تایید کرده است.

بعد از خبر رویترز و اعلام تایید آژانس مبنی بر شروع غنی‌سازی ۲۰درصد و تولید فلز اورانیوم، در بیانیه‌ای دیگر سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان واکنش نشان دادند و اعلام کردند: «ما دولت‌های فرانسه، آلمان و انگلستان از اعلامیه ایران مبنی بر آماده‌شدن برای تولید فلز اورانیوم به شدت نگران هستیم. ایران هیچ استفاده غیرنظامی معتبری از فلز اورانیوم ندارد. تولید فلز اورانیوم دارای پیامدهای نظامی بالقوه است. بر اساس برجام، ایران متعهد شد که به مدت ۱۵ سال در تولید فلز اورانیوم یا تحقیق و توسعه در مورد متالورژی اورانیوم شرکت نکند. ما شدیدا از ایران می‌خواهیم که این فعالیت را متوقف کرده و اگر در حفظ توافق جدی است، بدون تأخیر بیشتر به تعهدات خود عمل کند.»

تحرکات احتمالی اروپایی‌ها

تقریبا ۱۲ روز از اعلام شروع غنی‌ سازی ۲۰ درصد در ایران می‌گذرد اما کشورهای اروپایی که در مدت بیش از دو سال و نیم از خروج آمریکا از برجام هیچ کاری برای عملیاتی‌کردن تعهدات‌شان انجام نداده‌اند اکنون هم کاری جز بیانیه‌بازی نکرده‌اند. مشکلات بسیار این کشورها در داخل باعث شده تا آنها فعلا تمایلی به درگیری دیپلماتیک با ایران نداشته باشند. در انگلستان ویروس کووید ۱۹ جولان می‌دهد و ناتوانی دولت در کنترل این بیماری و قرنطینه‌های پیاپی که معیشت مردم را تحت تاثیر قرار داده، باعث نارضایتی‌های بسیاری در بین مردم و حزب مخالف دولت در پارلمان شده است.

همچنین در فرانسه نیز مردم دور جدیدی از راهپیمایی‌ها را در اعتراض به قانون امنیت جامع شروع کرده و با برخورد و خشونت پلیس روبه‌رو شده‌اند. مهم‌ترین بخش این قانون جدید امنیتی، ماده ۲۴ آن است که پخش هر گونه تصویر از ماموران پلیس به هدف آسیب‌رساندن به آنها را منع و جرم‌انگاری می‌کند. منتقدان می‌گویند این قانون دست پلیس را در اعمال خشونت باز می‌گذارد، زیرا افراد از بیم متهم‌شدن به سوء نیت جرأت نخواهند کرد تصاویر خشونت پلیس را پخش کنند.

علاوه بر مشکلات داخلی کشورهای اروپایی، وضعیت آمریکا نیز بر آنها و اقدامات‌شان تاثیر گذاشته است. به دلیل وابستگی اقتصادی و سیاسی اروپا به آمریکا یا به تعبیر رهبر معظم انقلاب، آویزان‌بودن اروپا به آمریکا باعث شده تا درگیری‌ها در ایالات متحده سبب شود اروپایی‌ها نتوانند واکنشی بالاتر از صدور بیانیه در مورد تحرکات ایران از خود نشان داده و ضمن طرح زیاده‌خواهی‌هایی درباره مذاکره در خصوص فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای کشورمان، در حال حاضر فقط به ابراز نگرانی بسنده کرده‌اند.

به عقیده اروپایی‌ها، آنها به دلیل موافقت‌نکردن با آمریکا در جریان قطعنامه این کشور مبنی بر تمدید تحریم تسلیحاتی ایران و همراهی‌نکردن با ایالات متحده در اقدامات ضدایرانی آنها باعث ایجاد وجهه‌ای معتدل و مناسب در ایران شده که سعی در حفظ آن دارند؛ بنابراین از اقدامات تنش‌زا که باعث روی کارآمدن جریان به قول خودشان تندرو در انتخابات ریاست جمهوری آینده ایران خواهد شد اجتناب می‌کنند.

به نظر می‌رسد اروپا ترجیح می‌دهد به جای کنش مستقیم علیه ایران تا انتخابات ریاست جمهوری از ظرفیت خود در منطقه استفاده کرده و بازیگران جدیدی را وارد مذاکرات کند.

اعلام خبر سفر مدیران سیاسی سه کشور اروپایی به کشورهای حاشیه خلیج فارس توسط لاورنس نورمن، خبرنگار روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال موید این قضیه است.

اروپا در انتظار مواضع دولت بایدن است
حسن بهشتی‌پور / کارشناس مسائل بین‌الملل

اروپا به دنبال حفظ برجام است چراکه از نگاه آنها برجام مسیری برای عدم اشاعه سلاح هسته‌ای و همچنین حفظ امنیت اروپاست. در این راستا مشکلی که از دید آنها وجود داشت این بود که به دلیل محدودیت‌‌هایی که ترامپ برای انجام تجارت با جمهوری اسلامی ایجاد کرده است آنها نمی‌توانستند شرکت‌هایشان را مجبور به تجارت با ایران کنند و این موضوع بهانه‌ای برای اجرایی نکردن تعهدات‌شان بود.

حال با روی کار آمدن بایدن دیگر این بهانه را نیز نخواهند داشت، چرا که اگر در این دوره جدید تحریم‌های مربوط به دولت ترامپ علیه ایران لغو شود دیگر اروپاییان بهانه‌ای برای شانه خالی کردن از انجام تعهدات‌شان نخواهند داشت.

در هر صورت اروپا همه موضوعات را به بایدن و نحوه برخورد وی با ایران ارتباط داده است به این معنی که اروپا منتظر رفتار رئیس‌جمهوری جدید آمریکا در قبال ایران و اتخاذ مواضع مشترک با این کشور درباره ایران است.

از سوی دیگر باید به این موضوع نیز توجه داشته باشیم که اروپا در کنار حفظ برجام به دنبال این است که بتواند در دولت جدید آمریکا در مورد مذاکره حول موضوعات موشکی و منطقه‌ای ایران نیز تلاش‌هایی داشته باشد.

در کنار همه این موارد باید این مورد را نیز در نظر داشته باشیم که همه اینها به رفتار طرفین بستگی دارد؛ به این معنی که نحوه رفتار ایران در قبال اروپا و رفتار اروپا در قبال ایران در نوع تصمیم‌گیری‌های طرفین تاثیرگذار خواهد بود.

جمهوری اسلامی ایران منتظر انجام تعهدات طرف مقابل خواهد بود و در این راستا به نظر می‌رسد آنها نیز به‌دنبال عملی شدن بخشی از تعهدات دولت آمریکا در قبال ایران خواهند بود تا به این وسیله بتوانند از آن استفاده کرده و تلاش کنند تا ایران را نیز به انجام اقدامات مورد دلخواه آنها مجاب کنند.

استراتژی اروپا؛ «کمتر در مقابل کمتر»
نوذر شفیعی / استاد دانشگاه

آرام آرام دیدگاهی از آمریکا بیرون می‌آید که از سیاست‌های بایدن در خصوص برنامه هسته‌ای ایران رونمایی می‌کند. در این اظهارنظرها و مکاتبات باید دیپلماسی بایدن در قبال ایران را به اصطلاح«کمتر در مقابل کمتر» در نظر گرفت. به این معنی که باید به ایران امتیازات کمتری داد و در مقابل از ایران خواست تا برنامه هسته‌ای خود را کمتر کند.

به عنوان مثال غنی‌سازی ۲۰‌درصدی خود را کمتر و حجم اورانیوم غنی شده خود را کاهش دهد. در این راستا نیز اگر قرار است تحریمی علیه ایران لغو شود کمترین میزان ممکن باشد. به این ترتیب هدف آمریکا از ورود مجدد به برجام این است که از هر گونه وعده در قبال لغو تحریم‌ها از ایران امتیازگیری کند تا زمانی که ایران برنامه‌های خود را در چارچوب مذاکره مجدد در مورد برجام بگذارد.

به عبارتی آمریکا برای همیشه موضوع تحدید نظامی و فشارحداکثری را علیه ایران خواهد داشت، البته این نگرانی را نیز دارند که مذاکره با ایران سخت است و به همین دلیل اجرای پروژه مورد نظرشان دشوار است و نگران این نیز هستند که هر لحظه ایران از مسیری که آنها برایش ترسیم کرده‌اند خارج شود.

آمریکا چنین رویکردی را نیز با اروپا در میان گذاشته و به نظر می‌رسد اروپا نیز قصد دارد در این مسیر با آمریکا همگام باشد. البته هیچ‌گاه این مسیر به معنی نادیده گرفتن برجام نیست اما در عمل به معنی عدول از برجام و گنجاندن موضوعات دیگری از جمله مسائل حقوق بشری و... در برجام است.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد آنها به‌دنبال این هستند که با بازگشت آمریکا به برجام بخشی از برنامه‌های دیگر خود از جمله موضوعات منطقه‌ای و موشکی ایران را در قالب «استراتژی کنترل تسلیحات» به موازات همان استراتژی «کمتردر مقابل کمتر» دنبال کنند.

در مجموع جمهوری اسلامی ایران باید در قبال چنین استراتژی موضع‌گیری قاطعانه‌ای داشته باشد و جز در مورد برجام راجع به موضوعات دیگر با طرف مقابل صحبتی نداشته باشد. همچنین معیارش عمل و رویکرد اروپا و آمریکا در قبال تعهدات‌شان باشد و نه صرفا حرف و سخن طرف مقابل.

سعید داغینه - کارشناس مسایل بین الملل / روزنامه جام جم