سفر ناتمام

دوری از پدر از 6 سالگی
حضرت معصومه علیهاالسلام از کودکی تحت تربیت پدر بزرگوارشان امام‌کاظم(ع) و برادرشان امام رضا(ع) قرار داشتند. ایشان تا شش سالگی از نعمت درک حضور پدر بهره‌مند بودند. در پی دستگیری و زندانی شدن امام‌موسی‌کاظم، حضرت معصومه هم از فیض تربیت پدری معصوم محروم می‌‎شود. در نهایت هم بعد از گذشت چهار سال و رسیدن خبر شهادت امام کاظم در بغداد به سوگ پدر می‌نشیند. ایشان در ده سالگی و برادرشان امام رضا علیه السلام در 35سالگی برای همیشه از داشتن سایه پدر محروم می‌شوند.
حضرت معصومه علیها السلام در مدت چهار سال فقدان پدر، تحت سرپرستی و تربیت برادرشان امام رضا(ع) علم تحت تعلیم و تربیت دینی قرار گرفته بودند. نسبت بین این دو خواهر و برادر صرفا یک نسبت خواهر و برادری یا شاگرد و استادی نبود بلکه از نگاه دینی، ایشان پس از آن پدر تحت تکفّل و تربیت امام رضا علیه السلام نه به عنوان برادر، بلکه به عنوان امام و ولیّ امرش قرار می گیرد.
در این سالها حکومت دچار تزلزل شده بود و بهترین فرصت برای امام رضا علیه السلام پدید آمده بود که اقدام به نشر و گسترش معارف الهی کنند. امامت امام رضا علیه السلام از سال 183 هجری قمری همزمان با شهادت امام کاظم آغاز شد. امامت آن حضرت در ده سال اول با هارون و پنج سال با خلافت محمد امین و پنج سال آخر با خلافت عبدا... مأمون، توأم بود. حضرت معصومه(س) در سال 201 هجری قمری و یک سال بعد از سفر امام رضا(ع) به خراسان برای دیدار برادر راهی مرو شد. تقدیر اما این بود که در میانه راه برای همیشه دنیا را ترک کند و در قم به خاک سپرده شود.

از چه راهی وارد ایران شدند؟
احتمالا باید برایتان جالب باشد که بدانید حضرت معصومه(س) برای سفر طول و دراز خود از مدینه به مرو چه مسیری را انتخاب کردند. ایشان سفر خود را از شهر مدینه آغاز کرده و تا معدن نقره که محل تلاقی راه بصره، کوفه و مدینه است و هشتمین منزل راه به حساب می آید، مسیرشان با مسیر حرکت امام رضا(ع) یکسان و مشترک بود. پس از معدن نقره، امام رضا(ع) راه دهکده نباج را در پیش گرفتند که از آنجا به بصره رفته و در نهایت هم از جنوب خوزستان وارد ایران شدند. با این حال حضرت معصومه(س) مسیر را به سمت شمال ادامه دادند و به قادسیه رفتند تا از آنجا به کوفه رفته و راه را ادامه دهد. کاروان حضرت معصومه(س) که تعداد زیادی از همراهان و برادران و محارم، ایشان را همراهی می‌کردند پس از قادسیه به کوفه و از کوفه به نجف، بغداد و کاظمین رفته و از این شهرها عبور کردند. آن حضرت برای ادامه مسیر تا مرو در شرق خراسان، باید خود را از بغداد به شهر ری می‌رساندند و از از آنجا یا راه شمال را در پیش می‌گرفتند و از راه آمل، ساری، گرگان به مرو می‌رفتند یا از راه ری به سمت ورامین و در ادامه هم به سمت سمنان می‌رفتند که راه کویری است. با این حال سفر دو ماهه ایشان در ساوه ناتمام ماند و در نهایت هم برای همیشه در شهر قم ماندگار شدند.

در ساوه چه اتفاقی افتاد؟
در بعضی از کتاب‌ها آمده که وقتی کاروان حضرت معصومه علیها السلام به شهر ساوه رسید، مأموران عباسی به کاروان حمله کردند و در این واقعه تعدادی از همراهان آن حضرت به شهادت رسیدند. حضرت معصومه(س) هم در این میان توسط عوامل این افراد مسموم شد. بعضی هم نوشته اند پس از حمله دشمنان اهل‌بیت(ع) به کاروان، حضرت معصومه(س) بیمار شدند. آنچه از این نقل‌ها صحیح‌تر به نظر می رسد، خبری است که حکایت از حمله مأموران بنی عباس به کاروان دارد و آنچه این خبر را تأیید می کند وجود آرامگاه هایی از فرزندان امام کاظم علیه السلام در شهر ساوه است. امامزاده اسحاق یکی از آرامگاه های موجود درشهر ساوه است که او را به امام موسی کاظم علیه السلام منسوب می کنند و نام وی در کتب انساب، جزو فرزندان امام هفتم علیه السلام ذکر شده است. در ده کیلومتری این شهر نیز مزار سید هارون بن موسی کاظم علیه السلام قرار دارد که نام وی نیز درکتب انساب، جزو فرزندان امام هفتم علیه السلام است. از زبان مردم، نسل به نسل، از زمان قدیم نقل شده که سید هارون بعد از تفرقه سادات به وسیله سپاهیان عباسی، بر اثر جراحات زیاد در زراعات روستای «ورزنه» به زمین افتاد و در حال ضعف و اغما، سپاهیان مأمون او را به شهادت رساندند. زمانی که حضرت معصومه(س) درساوه بیمار شد و ادامه راه را غیرممکن دید، از اطرافیان خود سؤال کرد بین ما و قم چقدر فاصله است؟ پاسخ دادند: کمتر از 20 فرسخ. آن حضرت فرمود مرا به قم برسانید! تشیع در قم رواج یافته بود و این شهر از سوی امامان شیعه به عنوان پناهگاه شیعیان محسوب می‌شد. از جمله این پیروان اهل بیت علیه السلام، خاندان اشعری بودند. موسی بن خزرج، بزرگ خاندان اشعری، زمانی که از کاروان حضرت معصومه(س) مطلع شد به استقبال کاروان شتافت و ایشان را به منزل خود آورد. با ورود حضرت معصومه(س) به قم، مردم این شهر میزبان مسافری شدند که پس از پیمودن 54 منزل در مدت دو ماه اکنون خسته و رنجور شهر آنها را برای استراحت برگزیده بود. با این حال تقدیر چیز دیگری رقم زده بود. ایشان نهایتا بعد از 16 یا 19 روز اقامت در قم، بدون دیدار با برادر این دنیا را ترک گفتند.

محمد کوشکی

فرهنگ‌و‌هنر