نگاهی به رمان «شب‌های حرم‌خانه» اثر مریم بصیری

این رمان سیاسی است

وقتی می‌گوییم یک رمان سیاسی است، از چه چیزی حرف می‌زنیم؟ این پرسش مهمی است و به سادگی نمی‌توان پاسخ روشنی برای آن پیدا کرد، ولی همین که بگوییم یک رمان سیاسی است، شنونده و خواننده احتمالا دنبال شنیدن تعاریف گوینده از رمان سیاسی نیست، بلکه احتمالا کنجکاو شده که رمان را بخواند و خودش با متر و معیار خودش دست به کشف بزند. این عبارت از آن نوع عبارات مناقشه‌برانگیز است که هرکسی از ظن خود به آن نگاه می‌کند و تعریفی متناسب با فضای فکری و فرهنگی خود برایش دست و پا می‌کند برای همین اگر در سال‌های اخیر رمان سراغ آثاری که ذیل این عنوان معرفی شده‌اند رفته باشید، متوجه می‌شوید بسیاری رمان تاریخی را رمان سیاسی معرفی کرده‌اند البته برخی‌ها، رمانی که از یک رویداد یا کنش سیاسی سخن می‌گوید را نیز رمان سیاسی نامیده‌اند و همانطور که می‌بینید تعاریف بسیار است و اجماع بر سر آنها وجود ندارد.

کد خبر: ۱۲۳۹۲۴۵

رمان «شب‌های حرم‌خانه» اثر مریم بصیری هم یکی از رمان‌های سیاسی است که طی این سال‌ها نوشته شده و عجیب این‌که آن‌طور که باید دیده نشده است.
بصیری که تجربه رمان پرفروش «دخیل عشق» را در کارنامه‌اش دارد در این رمان باز هم از زاویه‌ای زنانه به تاریخ و تحولات آن نگاه و تلاش کرده روایت خود را از تاریخ برای خواننده‌اش بازگو کند. تاریخی که بسیاری قضاوت کلی نسبت به آن دارند و بصیری به جای قضاوت کردن سعی کرده راوی باشد و در دل روایتش خواننده را در کنار قصه‌پرازی با تاریخ روبه‌رو کرده تا بهتر قضاوت کند و براساس مشاهده سخن بگوید.
قبل از هرچیز باید بگوییم رمان شب‌های حرم‌خانه روایتی است از دربار ناصرالدین شاه قاجار و تعبیر دقیق‌تر این که بگوییم روایتی است از حرم‌سرای ناصری! بصیری سعی کرده با سرک کشیدن به پشت پرده حرم‌سرا، خواننده‌اش را با خود به اندرونی همایونی ببرد و اتفاقات را پیش چشمان او قرار دهد.
نویسنده سعی کرده از دل یک روایت زنانه تلنگرهایی به خواننده‌اش بزند و او را نسبت به پیرامون خود بیدار کند. این که داستانی بیدارگر باشد و در حکم تازیانه عمل کند در واقع ماموریتی است که بسیاری برای رمان و داستان در نظر گرفته‌اند و از این زاویه شب‌های حرم‌خانه توانسته به ماموریت خود وفادار بماند و به آن عمل کند. بصیری در داستانش همزمان با نشان دادن تعامل شاه با سوگلی‌ها و میل و رغبت شدیدش به نوعروسان! از اوضاع رعیت نیز سخن می‌گوید و گوشه‌هایی از زندگی آنها را نیز به مخاطب خود نشان می‌دهد و تلاش می‌کند با توصیف این دو، خواننده را دعوت به مقایسه و نتیجه‌گیری کند.
او در اثرش کوشش کرده با ارجاعاتی خواننده را نسبت به ظلمی که در تاریخ بر رعیت شده آگاه کند و نشان دهد چگونه تحت پرچم باورها و اعتقادات، به او تعدی و ظلم شده است. این همان سویه سیاسی رمان بصیری است که آن را از دیگر آثار تاریخی مرتبط متمایز می‌کند.
خواننده در دل این داستان با سنت‌هایی از عزاداری مانند تعزیه روبه‌رو می‌شود و حتی عباراتی مانند تعزیه شاد یا مفرح را می‌بیند که شاید در روزگار کنونی نه‌تنها کاربردی نداشته باشد، بلکه اجرای آنها مرسوم هم نباشد! بصیری تلاش کرده از زبان در جهت پیشبرد داستانش کمک بگیرد و خواننده این تمهید را در داستان به‌خوبی لمس می‌کند. نویسنده می‌کوشد رواج خرافه در حرم‌سرای ناصری را به خواننده نشان دهد که چگونه اموراتی موهوم در سرنوشت رعیت نقش داشته است. زنانی که بر اثر حسادت، شاه را برای گرفتن یک تصمیم تحریک می‌کردند و نتیجه آن سیه‌روزی بیشتر ملت نبوده است.
شب‌های حرم‌خانه از فرمی متفاوت بهره می‌برد. نویسنده با استفاده از شخصیت‌های مختلف دست به روایت اتفاقات داخل حرم‌سرا می‌زند و خواننده هربار به واسطه یکی از زنان دربار در جریان حواشی و رویدادها قرار می‌گیرد.
بصیری در طول داستان که حول شخصیت «گل‌بخت» و «سنبل‌سادات» می‌چرخد از زوایای مختلف قصه را پیش می‌برد و هربار شخصیتی به داستاش اضافه می‌کند تا خواننده‌اش در میان حرمسرای ناصرالدین شاه قاجار سرگردان نشود.
رمان شب‌های حرم‌خانه را باید یکی از آثار داستانی زنانه متفاوت طی سال‌های اخیر دانست که درست دیده نشده است و مخاطب از وجودش اطلاع چندانی ندارد. اثری که علاوه بر کارکردهای داستانی، کارکرد آینگی نیز برای خواننده‌اش دارد و خواننده می‌تواند از ورای آن به تماشای خود بنشیند و نسبت خود با اتفاقات داستان را در روزگار خویش جست‌وجو کند.
اثری که می‌توان آن را نقطه مهمی در کارنامه کاری مولفش برشمرد.