انتخاب سنندج به‌عنوان شهر خلاق جهانی موسیقی افق روشنی در گردشگری این شهر پدیدار کرد

هزاردفی‌ها جهانی شدند

صدای هزار دف‌شان بالاخره به گوش جهانیان رسید؛ همان هزار دفی که هرساله زیر آسمان آبی و در یک فضای عرفانی، دوشادوش هم، نوایش را با ضربان قلبشان کوک می‌کنند و با هر ضربه‌ای که بر دف می‌کوبند، عطر عشق و مهربانی و همدلی را منهای قومیت و زبان و فرهنگ، در هوا پخش و منتشر می‌کنند. صدای دیوانشان هم به گوش همگان رسید؛ همان دیوانی که روی دیوار خانه هر کدامشان آویخته است و با حرکت زیبای انگشتان زن و مردِ خانواده، صدای موزونش همه را به حال سکر و صحو عرفانی می‌برد. صدای هزار دف و دیوان و بزرگانی از قومشان، که عمری همدمشان ساز بود و آرمان‌شان، اعتلای هنر موسیقی ایران شنیده شد. اینجا شهری است که صدای خرت خرتِ برش و سابیدن چوب‌ها درکنار عطر خوش چسب و پوست، موسیقی گوشنواز هر کوی و برزن شهر است که سازی متولد و روانه یکی دیگر از خانه‌های بی‌ساز شهر می شود. اینجا سنندج است؛‌ شهری که چشم و گوش مردمانش بیش از هر چیزی با شکل و شمایل ساز و موسیقی آن آشناست. فرقی نمی‌کند، بزرگ قوم باشد یا یک شهروند عادی، زن باشد یا مرد، پیر و میانسال یا کودک و نوجوان. اینجا شهر موسیقی است؛ شهر نواهای بهشتی عارفانه، شهر شور، زندگی، شهری که بزرگ‌ترین ظرفیت فرهنگی و هنری‌‌اش تاکنون از دید جهانیان پنهان مانده بود و شاید حتی از دید مردمان خودمان. اینجا سنندج است؛ شهری که گنج و میراث باارزشش را قرن‌ها چون عزیزی حفظ کرد و پاس داشت تا امروز رخ از نقاب آن کنار زند و جهانی را به آشوب کشد. اینجا سنندج است؛ شهری از دیار هموطنان کردنشین‌مان که پرچم شهرشان بار دیگر در کره خاکی به اهتزاز درآمد؛ روزگاری با نماد سلحشوری و غیوری مردمانش و امروز با یک نشان هنری، نشان هنری شهر خلاق موسیقی.

کد خبر: ۱۲۳۷۴۹۵

درست از وقتی که خبر ثبت نام سنندج به عنوان شهر خلاق موسیقی در یونسکو همه جا منتشر شد، خیلی‌ها به‌دنبال نهاد و سازمانی بودند که با پیگیری‌هایش این اتفاق خوب را رقم زده است. همین جا بود که همه نگاه‌ها به سمت شهرداری سنندج و حرکت قابل تقدیر مدیریت شهری اش برگشت. ما برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ساز و کار این انتخاب و باز شدن پای شهرداری به این رویداد پای صحبت‌های سرکوت نجفی، معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری سنندج می‌نشینیم و او می‌گوید: «از سال 2004 یونسکو پروژه جدیدی را با عنوان ثبت شهرهای خلاق در هفت بخش مختلف از ادبیات و موسیقی گرفته تا صنایع دستی و تنوع غذایی و فیلم و... آغاز کرد. در سال 2015 همزمان دو شهر از کشورمان به شبکه شهرهای خلاق جهان وصل شدند، اصفهان در بخش صنایع‌دستی و رشت در بخش تنوع غذایی. با اطلاع پیدا کردن از این موضوع، ما در مجموعه شهرداری تلاش‌مان را برای ثبت‌نام شهر سنندج در شبکه شهرهای خلاق جهان شروع کردیم و اولین گزینه برای ما موسیقی بود.»
چرا موسیقی؟
چرایش را که می‌پرسیم، نجفی می‌گوید: «چون موسیقی در استان ما جایگاه ویژه‌ای دارد، ما پیشینه و شخصیت‌های مهمی در این حوزه داریم که همگی در رشد و بلوغ موسیقی کشور تاثیرگذار بودند، مثل خانواده کامکارها، عندلیبی‌ها و .. همه این دلایل در کنار هم باعث شد موضوع موسیقی را انتخاب کنیم و بهمن ماه سال 96 شهردار سنندج، کاندیداتوری شهر ما را در این بخش به یونسکو اعلام کرد و از آن تاریخ ما شروع کردیم به جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعاتی که یونسکو را برای اعطای این عنوان به سنندج قانع کند. در همین رابطه دبیرخانه‌ای در شهرداری با حضور تمام ذی‌نفعان تشکیل شد، از پژوهشگران تاریخ گرفته تا موسیقیدانان و اساتید دانشگاه‌ها، متولیان فرهنگ و حتی کسانی که در صنعت تولید و ساخت ‌وساز فعال هستند. ما تمام این دوستان را درگیر پروژه کردیم تا در نهایت بتوانیم یک پروپوزال کامل برای یونسکو در این زمینه تهیه کنیم. در همین رابطه همه اطلاعات و داشته‌های موسیقیایی شهر سنندج از موسیقی بانوان گرفته تا موسیقی کودکان، موسیقی کار، موسیقی‌های آئینی و... روی وبسایتی به دو زبان فارسی و انگلیسی بارگزاری شد و در نهایت شهر ما در کنار سه شهر دیگر از ایران یعنی شیراز و مشهد و بندرعباس در این رقابت شرکت کرد. البته شیراز و مشهد در حوزه ادبیات در شبکه شهرهای خلاق شرکت کرده بودند که متاسفانه حذف شدند و بندرعباس در بخش صنایع‌دستی که خوشبختانه به‌عنوان شهر خلاق صنایع دستی از سوی یونسکو معرفی شد. شهر ما هم در بخش موسیقی به این موفقیت رسید.»
جذب گردشگر با موسیقی
برای سنندج این اتفاق مثبت می‌تواند مساوی باشد با باز شدن پای گردشگران مختلف به این شهر؛ اتفاقی که معاون فرهنگی شهرداری سنندج درباره‌اش می‌گوید: «این‌که ما به‌واسطه این اتفاق جذب گردشگر کنیم، به تلاش همگانی همه نهاد‌ها در شهر بستگی دارد، چون فعلا این اتفاقی است که روی کاغذ افتاده، ما یک مرحله خیلی سخت را گذراندیم تا به این عنوان برسیم ولی حفظ آن بستگی به رویکرد و همت همه نهادهای فعال در شهر دارد. مهم این است که الان دنیا هم باور کرده سنندج یک فرهنگ موسیقیایی غنی دارد و ما باید این فرهنگ را با جهان به اشتراک بگذاریم وهمان‌طور که یونسکو انتظار دارد با برگزاری همایش‌های متعدد و برقراری ارتباط با شهرهای دیگر جهان که در زمینه موسیقی منتخب شده‌اند، سنندج را به پاتوق فرهنگی ـ موسیقیایی کشور و منطقه تبدیل کنیم.»
نجفی البته تاکید می‌کند که بسیاری از شهرهای دنیا از جمله شهرهایی در آفریقا به واسطه وصل شدن به شبکه شهرهای خلاق، در حوزه گردشگری به رونق و توسعه پایدار رسیده اند و هدف و نیت یونسکو هم همین بوده است.
راه‌اندازی تورهای گردشگری موسیقی
با این‌که ثبت‌نام سنندج به‌عنوان شهر خلاق موسیقی در یونسکو به نام شهرداری این شهر ثبت شده، اما خواسته یا ناخواسته پای سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این شهر هم به این مساله باز شده است. آوات مکاری، رئیس گروه توسعه گردشگری سازمان میراث فرهنگی کردستان در همین رابطه به ما می‌گوید: «آن چیزی که در این بخش به سازمان میراث فرهنگی مربوط می‌شود، فعال کردن تورهای گردشگری با محوریت موسیقی در شهر سنندج است تا گردشگری که به استان کردستان می‌آید، بتواند از این موضوع بهره‌برداری کند و سنندج هم شهر خلاق موسیقی باقی بماند.»
مکاری در توضیح بیشتر می‌گوید: «این تور را ما باید در قالب یک تور ترکیبی تعریف کنیم که هم طبیعت‌گردی و هم سایر اجزای فرهنگی استان را در بربگیرد، به‌طوری‌که وقتی گردشگر وارد استان ما می‌شود، برنامه ما برای پذیرایی از او مشخص باشد و در این زمینه قبل از هرچیز باید تورلیدر محلی مخصوص این کار را تربیت کنیم؛ تورلیدری که مفسر گردشگری موسیقی باشد.»
همه بخش‌های جذاب و درآمدزای موسیقی
معرفی بزرگان موسیقی استان، اجرای زنده موسیقی؛ از موسیقی روستایی گرفته تا موسیقی شهری و خانقاهی و مقامی و ... رویکردهای دیگری است که مکاری با اشاره به آنها می‌گوید:« ما باید تقویم و جدول زمانی رویدادهای هنری و موسیقایی استان را تنظیم کنیم، چراکه در طول یک سال در کردستان موسیقی‌های زیادی اجرا می‌شود، مثل موسیقی هزار دف و... ما باید اینها را به یک جدول تبدیل کنیم و با توجه به تقویم در اختیار تورهای گردشگری قرار بدهیم.»
مکاری در ادامه به تولیدات موسیقی به عنوان بخشی از گردشگری و خرید گردشگران اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما باید تولیدات موسیقی کردستان را برای عرضه داشته باشیم. در کنار این موضوع از آن‌جایی که سنندج یکی از قطب‌های اصلی کشور در تولید ساز است باید در بخشی از تور به این موضوع و بازدید از کارگاه‌های ساخت ساز هم توجه کنیم.»
راه‌اندازی موزه موسیقی، یکی دیگر از برنامه‌هایی است که به گفته رئیس گروه توسعه گردشگری سازمان میراث فرهنگی کردستان می‌تواند در این شهر انجام شود؛ اتفاقی که مکاری با اشاره به آن می‌گوید: «درست است که ما ارگان اصلی ثبت سنندج به‌عنوان شهر خلاق نبودیم، اما حالا که این اتفاق افتاده، بیشتر از آنها می‌توانیم این موضوع را توسعه بدهیم.»

خانواده‌های کردی که موسیقی ایران را بلندآوازه کردند
یکی از بخش‌هایی که به ثبت سنندج به عنوان شهر خلاق کمک کرد، وجود بزرگان موسیقی ایران و جهان بود که زادگاهشان سنندج است و اتفاقا برخی از آنها خانوادگی در کار موسیقی‌اند. مثل خانواده کامکارها، عندلیبی‌ها و یوسف زمانی‌ها.
کامکارها: یکی از گروه‌های موسیقی کردی و ایرانی است که از آن با عنوان «بزرگ‌ترین گروه موسیقی خانوادگی ایران» یاد شده و بعد از حدود نیم قرن هنوز پابرجاست.
اولین بار سال 1344 حسن کامکار، پدر خانواده کامکارها بچه‌هایش را دور هم جمع کرد تا یک گروه کوچک خانوادگی تشکیل دهد. در روزهای اولِ تشکیل گروه به غیر از حسن کامکار که ویلون می‌نواخت، فقط هوشنگ (آکاردئون)، بیژن (خواننده)، پشنگ (سنتور)، قشنگ (خواننده و ویلون) و ارژنگ (تمبک) در گروه حضور داشتند. تمرین‌ها هم هر شب در حیاط بزرگ خانه پدری و در کنار حوض و دیگر اعضای خانواده انجام می‌شد. این گروه کوچک خانوادگی البته روزی به بزرگ‌ترین گروه موسیقی سنتی ایرانی تبدیل شد.
عندلیبی‌ها : پایه‌گذار این گروه محمدجلیل عندلیبی است که سال 1333 در محله چهارباغ سنندج و در خانواده‌ای اهل هنر و موسیقی متولد شد. فرزندان و همسر وی نیز دستی در موسیقی دارند. گروهی که وی بنیان نهاد البته نامش مولاناست که با اجرای کنسرت‌های متعدد در کشورهای مختلف دنیا، تلاش در شناساندن موسیقی ایرانی به دنیا داشته است. عندلیبی سال56 برای اولین بار ساز عرفانی دف را به مجموعه ارکستر ایرانی اضافه کرد.
یوسف زمانی‌ها : حسن یوسف زمانی سال 1310 در سنندج متولد شد و سال 1388 در کانادا درگذشت، اما در این بازه همراه برادرش؛ حسین، نخستین ارکستر موسیقی کردی را راه اندازی کرد. او در سال 1371 با تشکیل گروهی به نام پژواک به توسعه و گسترش موسیقی علمی و سنتی ایران همت گماشت.

سازهایی که از سنندج آمدند
کردهای سنندج دو ساز دیوان و دف را وارد سازهای ایرانی کردند. وجود این سازهای بومی و کارگاه‌های تولید آنها در سنندج نیز یکی دیگر از امتیازاتی بود که به جهانی شدن این شهر در بخش موسیقی کمک کرد.
دیوان: یکی از سازهای مضرابی و از خانواده تنبور به حساب می‌آید، با این تفاوت که کمی از تنبور بزرگ‌تر است. استفاده از دیوان بین هموطنان کرد سنندجی و کردستانی‌مان و همچنین کردهای ترکیه، کردستان عراق و کردهای سوریه رواج دارد و جالب این‌که در بیشتر خانواده‌های کرد و حتی زنان کرد محبوبیت خاصی دارد و نواخته می‌شود.

دف: دف را تقریبا همه ما می‌شناسیم؛ یک ساز کوبه‌ای که در موسیقی بیشتر نقاط جهان و ایران از آن استفاده می‌شود، هرچند کاربرد آن در خاورمیانه بیشتر از سایر نقاط دنیاست. خاستگاه این ساز اما مناطق کردنشین کشورمان است و قدمت آن هم به دوران پیش از اسلام می‌رسد. البته شاید بهتر باشد بگوییم هموطنان کرد بیشتر حافظ آن بودند؛ در زمانی که موسیقی و آلات موسیقی به کل حرام بود و استفاده از آنها ممنوع. از همان زمان و با درایت هموطنان کردنشین، دف به خانقاه رفت و برای 13 قرن حفظ شد تا امروز دوباره صدایش در موسیقی‌مان، ارکسترها، جشن‌ها و جشنوارهای آیینی و مذهبی، بویژه در خود کردستان شنیده شود؛ مثل جشنواره هزاردف سنندج که هر ساله در حاشیه جشنواره بزرگ و بین‌المللی ذکر و ذاکرین برگزار می‌شود.