گفت‌وگو با مراد عنادی درباره کتاب تازه‌اش «فرمانروایان الموت»

الموت فقط حسن صباح نیست

وقتی صحبت از الموت می‌شود، حسن صباح به ذهن می‌آید و قلعه‌ای که تصرف کرده یا بیشتر از آن، ممکن است چیزهایی درباره هلاکوخان مغول بدانیم اما الموت خیلی بیشتر از اینهاست. فقط فرمانروایانی که در این دژ تاریخی حکومت کرده‌اند، به تنهایی می‌توانند موضوع یک کتاب باشند؛ همچنان که چنین شده و دکتر مراد عنادی درباره این فرمانروایان نوشته است. کتاب او با عنوان «فرمانروایان الموت» به‌تازگی در قزوین در سرای سعدالسلطنه و در موزه دکتر علی‌اکبر صالحی رونمایی شده و خیلی‌ها حضور داشته‌اند از اهالی فرهنگ گرفته تا مدیران محلی. در همین مراسم بود که دکتر عنادی به برقراری موازنه بین مخاطب خاص و عام تاکید کرد و حالا در گفت‌وگو با جام‌جم نیز بر همین تاکید دارد. همان‌طور که مولف فرمانروایان الموت تصریح می‌کند، بیشتر کتاب‌های نوشته‌شده درباره الموت را اندیشمندان خارجی نوشته‌اند و بیشتر آنها ١٧١ سال فرمانروایی اسماعیلیان به رهبری حسن صباح و جانشینانش را مورد توجه قرار داده‌اند و به پیش و پس از آن چندان توجهی نشان نداده‌اند. کتاب فرمانروایان الموت اما به تحولات قبل از دوره اسماعیلیان و بعد از سقوط الموت به دست هلاکوخان مغول نیز توجه داشته است و دکتر عنادی به دوره فرمانروایی قهرمان میرزا (عین‌السلطنه) و امیر اسعد خلعتبری در اواخر دوره قاجار نیز پرداخته که آن را از بخش‌های جذاب کتابش می‌داند. البته کتاب، علاوه بر تاریخ و گذشته، نیم‌نگاهی هم به آینده‌پژوهی داشته است؛ الموت امروز با چه چشم‌اندازهایی مواجه است و چه جاذبه‌هایی می‌تواند داشته باشد.

کد خبر: ۱۲۳۷۲۸۵

اغلب منابعی که به تاریخ الموت پرداخته‌اند، جاذبه‌های کاریزماتیک حسن صباح و روایت‌های عمومی را مد نظر قرار داده‌اند اما کتاب شما بیش از اینها را هدف گرفته...
بله اغلب کتاب و مقالاتی که درباره منطقه الموت نوشته شده‌اند، اختصاص دارند به تشریح فراز و فرودهای دوران حسن صباح و جانشینانش که 171سال طول کشید ولی در رابطه با پیش و پس از آن با خلأ منابع مواجه‌ایم. ضمن این‌که من فصلی مبسوط به حسن صباح و جانشینانش اختصاص داده‌ام، دوره جستانیان را هم مد نظر قرار داده‌ام که پیش از حسن صباح آنجا فرمانروایی می‌کردند. بیشتر از این باب که در این زمینه کمتر کار شده است.
به چه منابعی رجوع کردید تا از افسانه‌های رایج درباره الموت بر حذر باشید؟
درباره تاریخ الموت با دو گونه اثر مواجه‌ایم؛ نخست رمان‌هایی که جذابند اما خب به عنوان سندیت تاریخی دچار اشکال هستند و دوم پژوهش‌های آکادمیک که می‌شود به آنها استناد کرد. درباره حسن صباح به «تاریخ جهانگشای جوینی» و «جامع‌التواریخ» هم مراجعه کردم.
درباره جستانیان اما منابع چندانی در دست نیست و لابد کارتان در این بخش مشکل بوده است...
بله درباره جستانیان منابع چندانی نداشتم، جز یکی دو کتاب چون «شهریاران گمنام» و «تاریخ گیلان». در نگارش باقی بخش‌های کتاب هم به لحاظ دسترسی به منابع دچار مشکل بودم. به طور مثال درباره 200، 300 سال اخیر هم منبع قابل استناد چندانی نمی‌شود یافت جز کتاب ده جلدی «خاطرات روزانه قهرمان‌میرزا عین‌السلطنه» که برادرزاده ناصرالدین‌شاه بود و منطقه قزوین و همدان مدت‌ها در تیول او بود. او مدتی را ناخواسته در الموت ساکن بود و از این رو بخشی از کتاب خاطراتش به این منطقه مربوط می‌شود. بقیه منابع، به صورت پراکنده به تاریخ الموت پرداخته‌اند نه به صورت کتابی مستقل.
تحصیلات آکادمیک و گرایش مطالعاتی شما مربوط به علوم سیاسی است. حالا کتابتان را بیشتر باید روایتی تاریخ در نظر آورد یا بررسی سیاست‌های فرمانروایی در الموت؟
کتاب را با نگاه به مخاطب عام نوشتم و ناظر بر این هم بودم که مطالب به کار نخبگان و دانشگاهیان هم بیاید. اما در پاسخ به سوال‌تان باید بگویم ادبیات سیاسی و تاریخ در این کتاب با هم ممزوج شده‌اند. همان‌قدر که تاریخ را روایت کرده‌ام، راهبردهای سیاسی را هم مورد بحث قرار داده‌ام.
اگر خودتان بخواهید دلیلی برای پیشنهاد مطالعه کتابتان به دیگران بدهید به چه مواردی اشاره می‌کنید؟ با این دو ملاحظه که کتاب به درد چه کسانی می‌خورد و برای چه کسانی می‌تواند جذاب باشد؟
در وهله نخست کتاب به طور اعم برای علاقه‌مندان به تاریخ و به طور اخص برای علاقه‌مندان به دوره اسماعیلیان می‌تواند جذاب باشد. ضمن این‌که اهالی الموت و قزوین هم در این کتاب می‌توانند به تاریخ خودشان رجوع کنند. از منظر سیاسی نیز کتاب می‌تواند به کار خیلی‌ها بیاید و به پرسش‌هایی درباره راهبردهای حسن صباح و دلایل سقوطش با حمله هلاکوخان پاسخ بدهد. کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر هم حرف‌هایی دارد از جمله درباره دوره قاجار و رقابت‌های حضرت والا و حضرت اشرف.

منتقدان عنادی و «فرمانروایان الموت»اش

استادانی هم درباره کتاب دکتر عنادی، صحبت کرده و آن را ستوده‌اند.
از آن جمله می‌توان به دکتر اللهیار خلعتبری، استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی اشاره کرد. از نگاه این استاد دانشگاه کتاب «فرمانروایان الموت» با دقت و سلامت بیشتری در مقایسه با دیگر کتاب‌ها درباره الموت نوشته شده است. جسارت نویسنده کتاب، مقوله‌ای است که از نگاه دکتر خلعتبری شایان توجه است چرا که دکتر عنادی در رشته علوم سیاسی تحصیل کرده و با این حال کتابی درباره تاریخ الموت نوشته که اشتباهات تاریخی اندکی دارد.
نگارش کتابی ماننـد فرمانروای الموت برای دکتر حاکم قاسمی رئیس پژوهشگاه آینده‌پژوهی دانشگاه امام خمینی (ره) از منظر دیگری هم قابل اعتناست و آن هم تالیف و عرضه کتابی پژوهشی در زمانه‌ای است که تولید کتاب به چالش بزرگی برای حوزه علم و فرهنگ تبدیل و انگیزه نوشتن برای اهالی اندیشه سست شده است. دکتر قاسمی چند ویژگی در این کتاب بر می‌شمارد: اول این‌که تاریخ الموت را از گذشته تا امروز در مقابل چشمان جویندگان علم و دانش قرار می‌دهد. دوم این‌که نویسنده کتاب بر امور تاریخی، اجتماعی، سیاسی و مردم‌شناسی منطقه الموت شناخت و مطالعه کافی دارد چرا که ایشان از اهالی این سرزمین هستند. سوم پرداختن به نقش وجودی الموت در 40 سال انقلاب اسلامی است. چهارم واکاوی چالش‌ها و چشم‌انداز الموت از جمله مهاجرت معکوس به منطقه و پرداختن به ظرفیت‌هایی همچون گردشگری و اشتغالزایی است و در نهایت وجود روح آینده‌پژوهی در این کتاب از دیگر امتیازات آن است که نگاهی نیز به فردای الموت دارد.

از کجا تهیه کنیم؟

کتاب فرمانروایان الموت نوشته دکتر مراد عنادی، در ٢٨٠ صفحه و در شش فصل در قطع رقعی به قیمت ۵۰ هزارتومان در انتشارات پردازش به چاپ رسیده. علاقه‌مندان‌ می‌توانند این کتاب را با مراجعه به فروشگاه نشر پردازش یا سفارش اینترنتی به سامانه این نشر یا از ‌کتاب سرای علامه در قزوین تهیه کنند.