نامزدهای ریاست‌جمهوری افغانستان چه می‌خواستند‌؟

اشرف غنی

محمد اشرف غنی، که بعد از نشستنش بر کرسی ریاست‌جمهوری دفعه قبل نام خانوادگی‌اش را که اسم یکی از طوایف بزرگ پشتون است، به خاطر وحدت ملی برداشت، شانس اول این انتخابات بود. او از طایفه احمدزی و فارغ‌التحصیل دانشگاه آمریکایی بیروت و کارمند ارشد بانک جهانی بوده است، منش او وفاداری به لیبرالیسم غربی و تکنوکراسی است. آقای غنی، راه‌حل مشکلات افغانستان را بر اساس مکانیزم‌های لیبرال دموکراسی و تطبیق برنامه بانک جهانی می‌داند که عملا اقتصاد باز لیبرال را تشویق می‌کند. او با همین منش، توانست کشورهای خارجی را برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه بنیادی در کشورش راضی کند، اما عدم پرداخت چند بسته کمکی در روزهای آخر، نشان‌دهنده بی‌اعتمادی خارجی‌ها در حل مشکل فساد در اداره اوست، همان طور که منتقدانش او را سیاستگری قومگرا می‌دانند و بیشترین امید او هم در انتخابات به ساحات پشتون‌نشین جنوب افغانستان است.

عبدا... عبدا...

آقای عبدا... عبدا...، مهم ترین رقیب او، از میان مجاهدین برخاسته و از طرز فکر مجاهدین نمایندگی می‌کند. طرز فکری که به نیو اسلامیسم سیاسی در افغانستان شهرت دارد و خواهان موازنه بین قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای و همین‌طور سپردن کار به دست مجاهدین است. عبدا... سخنگوی احمد شاه مسعود و مورد حمایت تاجیک‌ها و همین طور رهبران جهادی غیر پشتون از اقوام هزاره و ازبک است. دکتر عبدا...، برنامه‌اش را ادامه برنامه حکومت ربانی و مسعود و کنترل جامعه از طریق فرماندهان جهادی و بزرگان قومی است.

حکمتیار
حریف فکری او در این انتخابات، گلبدین حکمتیار است. حکمتیار، مهم‌ترین رهبر جهادی وابسته به جریان جهانی اخوان‌المسلمین است.

او خود را پیرو کسانی چون سید قطب و المودودی و ضد‌استعمار خارجی‌ها می‌داند. این گروه در همه کشورهای اسلامی دیگر هم گناه مشکلات کشورهایشان را به دوش غربی‌ها و توطئه‌های آنها می‌اندازد، آقای حکمتیار کمپینش را با شعار احیای حکومت اسلامی و شعائر اسلامی شروع کرد. او برای تبیین شیوه‌اش، کتاب‌ها و مقالات بسیاری نیز نوشته اما مردم کابل، اکثرا او را باعث و بانی ویرانی‌های کابل در جنگ‌های داخلی می‌دانند، خود او نیز در صحبت هایش عملیات انتحاری را در اکثر اوقات عملیات استشهادی و مبارزه طالبان را بر حق خواند.

رحمت ا... نبیل

چهارمین نامزد پیشتاز اما رحمت ا... نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان است که با شعار بومی‌گرایی به میدان آمد و توانست طیف وسیعی از روشنفکران و جوانان را دور خود از اقوام مختلف جمع کند. او را امید آینده سیاست افغانستان می‌دانند چرا که توانست برای اولین بار بعد از دهه‌ها شاید، یک جریان ملی‌گرایی را عرضه کند.
آنچه نبیل در معرفی برنامه‌اش گفت، تازه، شوک آور و جالب بود؛ طرح بومی امنیتی که تئوری‌های جدید امنیتی مثل نظریه‌های سیاسی جدید محصول مدرنیته غربی‌اند. مکاتب امنیتی جدید هم مثل مکتب فرانکفورت و مکتب کپنهاگ و مکتب انگلیس هر کدام بر اساس ظرفیت‌ها و خواست‌های خود آن کشورها یا در شکل کلان‌تر کشورهای همانندشان در غرب طراحی شده است. مثلا مکتب انگلیس، براساس ایده استعمار بریتانیا طراحی شده است و رابطه کشورهای مستعمره سابق و دید هژمونیک بریتانیا بر سیاست جهانی. تطبیق این پروژه‌ها به قول آقای نبیل، در کشورهای دیگر به‌خصوص جهان سوم یا خیلی نا سازگار است یا اصلا مطابقت با خود کشور‌ها ندارد. او گفت: «نه قبای آمریکایی نه لباس روسی، هیچ یک برای اندام ما دوخته نشده‌اند» و از دولت تیموریان و سامانیان به عنوان الگوهای حکومتداری نام می‌برد که چطور نهادهای صنفی و مردمی در آنها نقش پر‌رنگ داشته‌اند.
به نظر او راهبرد سیاسی آمریکایی نقش علما را نادیده گرفته و همین طور روستاها را به حاشیه برده که نتیجه آن سرباز‌گیری برای تروریسم و خشونت شده و بالاخره از نقش شهر در تاریخ فرهنگی شهرهایی مثل بلخ و بخارا یاد کرد که محل بازرگانی و دانش بوده، اما شهرهای جدید کپی‌های بی‌قواره‌ای از لمپنیزم فیلم‌های هالیوودی و بالیوودی است.
او مثلا به ادارات موازی اشاره می‌کند که به کپی از اداره آمریکا ساخته شده اند مثل اداره شورای امنیت و چندین نهاد نظارتی که هیچ‌کدام جایگاه در سنت اجتماعی ندارند. همچنین توجه او به سرحدات و ولسوالی‌ها در طرح امنیتی‌اش نیز تازه است او چهار ستون را در تئوری‌اش برای ثبات افغانستان نام برد. این چهار ستون، نهاد‌های مدنی مثل دولت و پارلمان، ملاها، قریه و بزرگان قریه و بالاخره سیستم‌های شهری است. همچنین بحث او درباره نقش مافیای جهانی مواد مخدر و مافیای پولشویی و معادن در افزایش جنگ هم سخن کمتر گفته شده‌ای است. این چرخه معیوب دلیل اصلی جنگ روز افزون و تامین مالی جنگ است. فضای جهانی این چرخه را در نظر نگرفته و البته مساله استخباراتی بودن جنگ و نظر به توازن قوا در هرم چند ضلعی قدرت منطقه‌ای هم صحبتی تازه است.

نتیجه نامعلوم
جدا از این چهار کاندیدا، احمد ولی مسعود و لطیف پدرام کاندیداهایی هستند که طرفدار تغییر نظام افغانستان به فدرالی هستند، فدرالیزم، نظامی بود که یک گروه از سیاستمداران جهانی هم درباره‌اش صحبت کرده‌اند آخرین مورد آن صحبت‌های جو بایدن، نامزد دموکرات ریاست‌جمهوری آمریکاست. طرحی که با مخالفت جدی پشتو زبان‌ها روبه‌روست. فرامرز تمنا، جوان‌ترین نامزد انتخابات افغانستان، از داعیه تخصصی شدن دولت صحبت کرد. چند کاندیدا هم از سیستم طالبان دفاع کردند که رای قابل توجهی نیاوردند و چند تیم انتخاباتی دیگر هم قبل از انتخابات، از هم پاشیدند.
حالا بعد از شش ماه نفسگیر سیاسی در افغانستان، نگاه‌ها به کمیسیون انتخابات افغانستان است تا چه نتیجه‌ای را اعلام می‌کند، اما مهم‌ترین نتیجه این شش ماه، مطرح شدن بحث‌هایی تازه از سیاستمداران افغانستان و نشاطی بود که این رقابت‌ها به جامعه داده بود نشاطی که در آستانه توافق آمریکا با طالبان برای خیلی از افغان‌ها، آخرین امید برای حفظ دموکراسی است.

زینب مرتضایی‌فرد

جام‌جم