حذف نفت، پس از سه سال

خداحافظی با خام‌فروشی نفت
ابراهیمی اصل، معاون سابق وزارت نفت با بیان این که با اضافه شدن دو میلیون بشکه به ظرفیت پالایشگاه‌های کشور، ظرفیت پالایشگاهی ایران به 2/4 میلیون بشکه خواهد رسید، گفت: وزارت نفت از 19 مرداد امسال طبق قانون افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها باید آیین‌نامه را تهیه و به تصویب هیات وزیران برساند، تاکید رهبر معظم انقلاب نیز بر شتاب گرفتن این کار و عدم تأخیر در اجرای آن است.
وی افزود: این کار عمدتاً در سه سال می‌تواند انجام شود و ما می‌توانیم در سال 1401 شاهد افزایش دو میلیون بشکه‌ای ظرفیت پالایشگاه‌ها در کشور باشیم، این کار شدنی است چون در یک سال اول خوراک پالایشگاه‌ها به صورت نسیه داده می‌شود که همین مسأله بخش خصوصی داخلی و خارجی را راغب به سرمایه‌گذاری می‌کند و حتی همین سازوکار در دیگر پالایشگاه همچون آناهیتا در کرمانشاه، لاوان و شیراز قابل اجراست.
معاون سابق وزیر نفت گفت: با توسعه این امر بحث خام فروشی نفت از دستور کار خارج خواهد شد و محصولات تولید شده در پالایشگاه و پتروشیمی‌ها به هیچ عنوان قابلیت تحریم نیستند و در 15 کشور همسایه می‌توانیم صادر کنیم و از سود سرشار آن به نسبت نفت خام بهره ببریم.

چرا تحریم صادرات فرآورده نفتی برای آمریکا سخت‌تر است؟

وابستگی بخش مهمی از بودجه کشور به درآمد حاصل از فروش نفت و از طرفی سهولت تحریم صادرات نفت خام، باعث شده تا آمریکا حساب ویژه‌ای بر این نقطه‌ضعف باز کند؛ اما در مقابل دلایل مهمی وجود دارد که نشان می‌دهد تحریم‌ها اثر ناچیزی بر فروش فرآورده‌های نفتی دارد. سه دلیل اصلی عبارتند از:
مشتری‌های محدود و معین نفت خام در مقابل تعدد متقاضیان فرآورده‌های نفتی
دسته‌بندی جزئی پالایشگاه‌های خریدار نفت ایران، کار آمریکا در تحریم نفت را راحت کرده است. تحریم نفت ایران درواقع تحریم خرید نفت است؛ یعنی مستقیما هر پالایشگاه یا شرکتی که از ایران نفت بخرد، تحریم خواهد شد. برخلاف مشتریان کاملا مشخص نفت خام ایران، متقاضیان فرآورده‌های نفتی به‌دلیل گستردگی و پراکندگی به‌راحتی قابل شناسایی و تحریم نیستند.
صادرات در محموله‌های بسیار بزرگ در مقابل توزیع شبکه مویرگی
حجم بالای محموله‌های نفت خام (بعضا دو تا سه میلیون بشکه) با کشتی‌های نفتکش حمل می‌شود. این حجم بالا امکان رصد نفتکش‌های حامل نفت ایران را به‌راحتی برای آمریکا به‌وجود می‌آورد. این امر موجب افزایش ریسک خرید نفت از ایران می‌شود. در مقابل امکان صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتا کشتی به کشورهای همسایه و نیز کشورهای در مسافت‌های نزدیک تجاری وجود دارد. این نحوه از صادرات را می‌توان «توزیع از طریق شبکه مویرگی» نامید که اعمال تحریم‌ها بر آن به‌مراتب سخت‌تر از تحریم نفت خام است.
تبادلات مالی گسترده در مقابل تراکنش‌های مالی کوچک
در شرایط تحریم، جابه‌جایی پول محموله‌های بزرگ نفتی، با مشکل همراه است، زیرا تراکنش‌های چند‌میلیون دلاری را بانک‌های بزرگ انجام می‌دهند. به‌دلیل تحریم‌های بانکی این جابه‌جایی پول با مشکلاتی همراه می‌شود. در مقابل به علت تنوع محصولات صادراتی فرآورده‌های نفتی و افزایش مشتریان تعداد تراکنش‌های مالی با حجم‌های مالی کوچک افزایش پیدا می‌کند و ریسک همکاری مالی با ایران کاهش می‌یابد.

کشورهای واردکننده نفت چگونه صادرکننده فرآورده شده‌اند؟
پالایش نفت، کلیدی‌ترین بخش صنعت نفت است که با تبدیل نفت به بنزین، گازوئیل، نفت سفید، سوخت جت و نفت کوره و... آن را به ماده‌ای پرکاربرد برای بسیاری از صنایع تبدیل می‌کند؛ فرآوری ارزشمندی که نسبت به نفت خام روزبه‌روز بازار پررونق‌تری پیدا می‌کند.
در توجیه سودآوری این صنعت همین بس که کشورهای شرق آسیا باوجود هزینه‌های قابل‌توجه خرید و حمل‌ونقل نفت خام، ساخت پالایشگاه را اقتصادی می‌دانند. ایران به‌دلیل برخورداری از منابع سرشار و قرار گرفتن در بازار گرم خاورمیانه باوجود راه‌های آبی و غیرآبی فراوان می‌توانست از پیشگامان فروش فرآورده‌های نفتی در منطقه باشد.
همچنین خطر تحریم فروش نفت و وابستگی شدید اقتصاد کشور به آن، انگیزه اتخاذ سیاست‌های پالایشی قوی را دوچندان می‌کرد؛ اما صد حیف که طرح شعار سودده نبودن پالایشگاه، سال‌ها موجب عقب‌ماندگی ایران در توسعه ظرفیت پالایشگاهی شد.

تأمین مالی پالایشگاه با استفاده از سرمایه‌های مردمی
هرگاه بحث توسعه صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی می‌شود، برخی مسؤولان از هزینه‌های بالای آن و مشکل تأمین مالی سخن می‌گویند؛ این در حالی است که با هدایت 10 درصدی نقدینگی 1800 هزار میلیارد تومانی فعلی به این بخش، می‌توان مشکل نقدینگی را رفع کرد.
به‌طور کلی ساخت پالایشگاه و پتروشیمی، علاوه بر تولید فرآورده و صادرات راحت آن در شرایط تحریمی، باعث ایجاد ارزش افزوده نیز می‌شود، به‌گونه‌ای که کشورهایی که هیچ منابع نفت و گازی نیز ندارند با واردات نفت خام و تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی و صادرات آن سود هنگفتی به جیب می‌زنند. برای مثال کشوری مانند سنگاپور با واردات نفت خام و صادرات فرآورده سالانه 8/45 میلیارد دلار از این طریق کسب درآمد می‌کند و در جایگاه سوم در بین صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی قرار دارد. این رقم معادل درآمد نفتی ایران در شرایط غیرتحریمی است.
اصغر ابراهیمی اصل، معاون سابق وزارت نفت هم درباره راهکار تأمین مالی ساخت پالایشگاه گفت: اگر افزایش ظرفیت پالایشگاهی ایران در دستور کار وزارت نفت و سایر شرکت‌های باسابقه در این امر ازجمله قرارگاه خاتم‌الانبیاء، پتروپارس، سازمان گسترش و نوسازی صنایع و شرکت اویک قرار گیرد، آنها می‌توانند به صورت کنسرسیوم درآیند و با جمع‌آوری منابع مردم از طریق انتشار اوراق مشارکت و دریافت وام از صندوق توسعه ملی، هزینه ساخت پالایشگاه‌ها را تأمین کنند. همچنین وزارت نفت می‌تواند مقداری از هزینه احداث را به صورت نفت خام در مرحله ساخت بدهد.
این کارشناس صنعت نفت یادآور شد: در قانونی که اخیراً در مجلس تصویب‌شده، پیش‌بینی‌شده است که مدت حداقل یک سال نفت خام خوراک پالایشگاه‌ها نسیه داده شود، درنتیجه از قبل درآمد ایجادشده، مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی می‌توانند پول خود را برگردانند و در مدت کوتاهی بازپرداخت آن صورت می‌گیرد؛ بنابراین مکانیسم مالی بسیار عملیاتی هوشمند و قابل اجراست که هم نقدینگی جامعه را با تضمین کافی را بدهد و هم می‌توان با وام گرفتن از صندوق توسعه ملی و هم با سرمایه‌گذاری خارجی به صورت پیش‌فروش محصول آتی، هزینه این کار را تأمین کرد.
ابراهیمی اصل در ادامه با بیان این که در بند 4 قانون، مکانیسم تأمین مالی پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها آمده است، اظهار کرد: از نقدینگی حاصل از جامعه و شرکت‌های و بخش خصوصی خارجی می‌توان بهترین استفاده را برای توسعه این صنعت کرد و تجهیزات خارجی را نیز می‌توانیم در قبال نفت خامی که به کشورهای دیگر مجریان طرح‌ها می‌فروشیم تأمین کنیم.

هدایت نقدینگی
به‌رغم فواید زیاد ساخت پالایشگاه در کشور متاسفانه موانعی در مسیر احداث این واحدها وجود دارد که لازم است برای آن چاره‌اندیشی شود. بزرگ‌ترین مشکل ساخت پالایشگاه در ایران مربوط به تأمین مالی ساخت این واحدها است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس برای ساخت یک پالایشگاه ۲۵۰ هزار بشکه‌ای حدود پنج میلیارد دلار سرمایه نیاز است. با توجه به تحریم‌های آمریکا و عدم جذب فاینانس و همچنین بسته بودن دست دولت در تأمین مالی این پروژه‌ها به نظر باید به‌دنبال راهکاری جدید برای تأمین مالی این واحدها بود.
در این راستا پاییز سال گذشته طرح «افزایش ظرفیت پالایشگاه و پتروپالایشگاه‌ها با استفاده از سرمایه‌های مردمی» در کمیسیون انرژی مجلس تدوین شده و چندی پیش با حمایت دولت و وزارت نفت در صحن علنی مجلس به تصویب رسید. ایده اصلی این طرح برای حل مشکل تأمین مالی ساخت پالایشگاه، استفاده از نقدینگی موجود در جامعه است. در حال حاضر حدود ۱۸۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی در جامعه وجود دارد که در صورت ایجاد جذابیت اقتصادی برای مردم، می‌توان بخشی از این نقدینگی را از بازارهای مخرب به سمت ساخت پالایشگاه هدایت کرد. راهکار طرح مجلس برای ایجاد مشوق اقتصادی، اعطای تنفس خوراک یک تا دو ساله به واحدهای پتروپالایشی است.
براساس این طرح ابتدا یک پالایشگاه به کمک سازمان بورس و با استفاده از سرمایه‌های مردمی تأمین مالی می‌شود و طی مدت چهار سال ساخته می‌شود.

حکم قانون برای توسعه پالایشگاه‌ها
اصغر ابراهیمی اصل، معاون سابق وزارت نفت در خصوص اهمیت تبدیل نفت به فرآورده‌های پتروشیمی گفت: سال گذشته یک طرحی را برای این کار پیشنهاد دادیم که مورد موافقت مجلس شورای اسلامی قرار گرفت.
مجلس طرح احداث دو میلیون بشکه فرآورده و محصولات پتروشیمی در روز در مجتمع‌های پالایشگاهی با استفاده از منابع مردمی و حمایت و تسهیلات دولتی را به تصویب رساند، سپس این طرح به شورای نگهبان رفت و در تاریخ 19 مردادماه نیز این نهاد با آن موافقت کرد.
معاون سابق وزیر نفت در خصوص ویژگی‌های این قانون گفت: طبق این قانون وزارت نفت موظف شده که طی مدت 25 سال خوراک مجتمع‌های پتروپالایشگاهی را تضمین کند. این مجتمع‌های پتروپالایشگاهی در سواحل ایران (دریای عمان، خلیج فارس و خزر) احداث خواهند شد که در چابهار 600 هزار بشکه در روز، در جاسک 600 هزار بشکه در روز در منطقه آزاد اروندان خرمشهر 600هزار بشکه و در ساحل دریای خزر 200 هزار بشکه در روز ایجاد خواهد شد.
ابراهیمی اصل تصریح کرد: وقتی این پتروپالایشگاه‌ها ساخته می‌شود علاوه بر فرآورده‌های مرغوبی که تولید می‌شود خوراک صنایع پایین‌دست پتروشیمی‌ها نیز تأمین می‌شود، به عنوان مثال اگر در یک پالایشگاه بتوانیم 80 نوع محصول تولید کنیم قطعاً می‌توانیم در یک پتروپالایشگاه 2 هزار نوع محصول تولید کنیم.
وی افزود: با این کار دیگر احتیاجی به فروش نفت خام نیست تا با بازی‌های سیاسی بازار و قیمت آن تعیین شود و ابزاری در دست آمریکا باشد.

فواید فرآورده نسبت به نفت خام

1- افزایش درآمد کشور به دلیل ارزش افزوده بالاتر فرآورده‌های نفتی نسبت به نفت خام
2- کاهش آسیب پذیری اقتصاد ایران در برابر تحریم‌های نفتی
3-هدایت بخشی از نقدینگی سرگردان به پروژه‌های مولد نفتی
4- ایجاد 330هزار شغل برای احداث پالایشگاه و پتروشیمی و ایجاد سه‌میلیون شغل در پالایشگاه ها و پتروشیمی‌های جدید

ایجاد 3 میلیون شغل با تولید فرآورده به جای خام‌فروشی نفت
عماد رفیعی، کارشناس صنعت نفت در خصوص اهمیت تبدیل نفت به فرآورده‌های پتروشیمی گفت: ایران در حال حاضر ظرفیت تولید 6/4 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی را در روز دارد و از این میزان 1/2 میلیون بشکه ظرفیت پالایش این محصولات است که تقریباً 45 درصد می‌شود و 55 درصد آن را به صورت خام به فروش می‌رساند.
وی افزود: این امر باعث مشکلات اقتصادی زیادی در کشور می‌شود که عبارتند از: ارزش افزوده پایین‌تر ناشی از خام فروشی، ایجاد اشتغال‌زایی کمتر و کاهش صادرات نفت خام در زمان تحریم‌ها...
این کارشناس نفتی تصریح کرد: مشتری‌های نفت خام محدود هستند و فقط پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها هستند، از طرف دیگر از 650 پالایشگاهی که در دنیا ساخته‌شده است فقط 40‌پالایشگاه بر مبنای نفت خام ایران طراحی‌شده‌اند و همین 40 شرکت یا پالایشگاه از بیم تحریم‌های آمریکا خرید نفت ایران را متوقف کردند.
رفیعی در ادامه گفت: در چنین شرایطی ده پالایشگاه موجود در ایران همواره بالاتر از ظرفیت خود محصول تولید می‌کنند، بااین‌حال باید با توسعه پتروشیمی‌ها به‌نوعی تحریم‌ها را دور بزنیم و وابستگی اقتصاد کشور به پول نفت را کاهش بدهیم.
وی افزود: در حال حاضر دو هزار هزار میلیارد نقدینگی در کشور وجود دارد اگر بتوانیم یک‌سوم آن را به پالایشگاه و پتروشیمی اختصاص بدهیم وابستگی کشور به صادرات نفت کشور صفر خواهد شد و با مطالعات صورت گرفته و با توجه به صنایع تکمیلی پتروشیمی می‌توانیم با اجرای این طرح‌ها 3 میلیون شغل در کشور ایجاد کنیم.
این کارشناس صنعت نفت اظهار کرد: مرداد سال گذشته با همکاری کمیسیون انرژی مجلس و مرکز پژوهش‌های مجلس طرحی در دستور کار صحن علنی مجلس قرار گرفت و سپس تصویب شد و بعد به شورای نگهبان رفت و در آخر رئیس مجلس این طرح را با عنوان قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌های مردمی به رئیس‌جمهور ابلاغ کرد و ایشان نیز این طرح را برای اجرایی شدن به آقای زنگنه و نوبخت ابلاغ کرد. اجرای این طرح، تمامی این مشکلات را رفع خواهد کرد.
رفیعی تصریح کرد: در این طرح قرار بر این شد که برای جذابیت بخشی به آن طرح تنفس خوراک نیز اجرا شود به این ترتیب که هر پالایشگاه و پتروپالایشگاهی که توسط سرمایه‌گذاری مردمی ساخته بشود بعد از بهره‌برداری به جای این که 10 سال طول بکشد تا بازگشت سرمایه صورت گیرد از همان نفت خام تحریم شده دولت به سهامداران آن پالایشگاه‌ها یک سال تنفس خوراک می‌دهد که این امر مزیت بالایی برای سرمایه‌گذاران است.

ایجاد صدها هزار شغل
به گفته اصغر ابراهیمی اصل، معاون سابق وزارت نفت از آنجا که 80 درصد تجهیزات مورد نیاز برای افزایش 2میلیون بشکه‌ای ظرفیت پالایش نفت ایران، در داخل تولید می‌شود، آغاز این پروژه موجب رونق گرفتن صنایع داخلی خواهد شد و اشتغال‌زایی در این صنایع افزایش خواهد یافت. همچنین با توسعه پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها و در دوران ساخت این مجتمع‌ها می‌توان 130 هزار نفر به صورت مستقیم و 200 هزار نفر به صورت غیرمستقیم شغل ایجاد کرد. پس از راه‌اندازی این پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها هم تازه اشتغال‌زایی اصلی آنها آغاز خواهد شد.