چالش اتوبوسی تنابنده

فیلمی سخت و جالب
یاسمن خلیلی‌فرد، نویسنده و منتقد سینما، ساخت فیلم قسم را بسیار دشوار دانست. او در گفت‌وگو با جام‌جم تصریح کرد: قسم فیلمی‌ است که بدون شک سختی‌های بسیاری را به سازنده‌اش تحمیل کرده است. وقتی فیلمسازی تصمیم می‌گیرد کل فیلمبرداری فیلمش را در یک اتوبوس در حال حرکت انجام دهد، قطعا دشواری‌های بسیاری سر راهش قرار گرفته و آنچه در وهله اول تماشای فیلمی چون قسم را جذاب می‌کند سربلند بیرون آمدن محسن تنابنده از تمامی این موقعیت‌های دشوار است.
او ادامه داد: نکته مهم درباره قسم این است که به سبب موقعیت خاصش از دو منظر فیلم سختی است؛ هم به لحاظ فیلمنامه و هم به لحاظ اجرا و درست درآمدن راکورد بازی‌ها، حرکات دوربین، چهره‌پردازی و ...
نویسنده کتاب‌های «انگار خودم نیستم»، «یادت نرود که...» و «نقش جنگ بر سینمای غیرجنگی ایران» درباره فیلمنامه قسم توضیح داد: فیلمنامه قسم می‌توانست آن را به شکستی بزرگ تبدیل کند، چرا که فیلمنامه‌نویس با انتخاب چنین شرایطی دست خود را برای پر و بال دادن به ایده‌های کلی و شاخ و برگ دادن به خط سیر اصلی درام می‌بندد و همین موقعیت مکانی ثابت در کنار حضور تعداد زیادی بازیگر اصلی و فرعی می‌توانست مهلک‌ترین ضربه را به کار وارد آورد، اما همین دکوپاژ مهندسی‌شده، میزانسن درست و تسلط کارگردان بر پروژه باعث می‌شود نقصان‌های اصلی کار آنچنان به چشم نیاید و قابل اغماض باشد.
خلیلی‌فرد افزود: از سکانس‌های خوب فیلم می‌توان به افتادن اتوبوس قسم‌‌خورها در آب اشاره کرد که علاوه‌بر شوکی که بر روند پیشرفت درام وارد می‌کند به لحاظ اجرا نیز شسته رفته است و مخاطب را میخکوب می‌کند.
این منتقد سینما، با تاکید بر نقش‌آفرینی خوب بازیگران این فیلم خاطرنشان ساخت: قسم مثل دیگر فیلم‌های خوب، مجموعه‌ای از انتخاب‌های درست است. بازیگران فیلم از مهم‌ترین و بهترین عناصر آن هستند. نقش خسرو با بازی سعید آقاخانی از دشوارترین نقش‌های فیلم است، نقشی با شخصیت‌پردازی پیچیده و رازی که باید آن را تا پایان فیلم حفظ کند. مهناز افشار نیز بازی خوبی دارد؛ بازی کنترل‌شده‌‌ای که در عین حال باید عصبانیت و خشم زن از شرایط پیش‌آمده را به تصویر کشد. حسن پورشیرازی پس از سال‌ها دوری از سینما در قسم نقشی مکمل، کم‌دیالوگ اما مهم و کلیدی دارد که علاوه‌بر جذابیت نقش، فراز و فرودهای متعدد شخصیت‌پردازی آن می‌تواند شرایط ویژه‌ای را برای بازیگر فراهم کند تا آن را به بهترین نحو ممکن ایفا کند. ضمن آن که نباید فراموش کرد، حضور تعداد زیادی بازیگر در یک فیلم و در یک موقعیت مکانی خاص و و ثابت نیازمند تسلط ماهرانه کارگردان بر اوضاع است. به نظر می‌رسد فیلمساز برای هر شخصیت، شناسنامه مختصری را طراحی کرده تا آدم‌ها صرفا نیایند و بروند و حضورشان در فیلم مشخص و واجد انگیزه باشد. در واقع هریک از قسم‌خورهای فیلم تنابنده به‌واسطه دلایل خاص خود و با پیشینه‌ای روشن نسبت به مرگ اتفاق افتاده برای قسامه عازم سفر شده‌اند.
خلیلی‌فرد در پایان تاکید کرد: فصل نهایی فیلم به‌زعم من قابل پیش‌بینی بود. در واقع رفتارهای عجیب و مشکوک مرد باعث می‌شود از جایی به بعد بتوانیم احتمال فروپاشی نهایی زندگی‌ آنها را بدهیم.
قسامه مبحث جالب و کمتر تکرارشده‌ای در سینمای ایران است و می‌تواند برای مخاطبانی که با مباحث حقوقی کمتر آشنایند جذابیت‌هایی داشته باشد. امید می‌رود نکات ذکر شده در فیلم به لحاظ حقوقی بی‌اشکال و تحقیق‌شده باشد، چرا که برخی وجوه قانونی فیلم در جشنواره مورد سوال چند وکیل قرار گرفت.
برگ برنده‌ای برای کارگردانش نیست
سیدسام بهشتی، منتقد سینما و تئاتر رویکرد فیلم قسم را انتقاد نسبت به یک مساله فقهی قلمداد کرد. او به جام‌جم گفت: قسم جهش قابل قبولی نسبت به نخستین فیلم محسن تنابنده، «گینس» است.
فیلمنامه‌نویسی که عناصر درام و ساختار فیلمنامه‌نویسی را بلد است در دومین فیلمش با رویکردی انتقادی به یک مساله می‌خواهد آن را به چالش بکشد.
روی کاغذ و در نوشتار فیلم نوشت، شاید همه چیز پاکیزه و تمیز پیش برود، اما در تصویر کردن موقعیت‌های مهم، اصول درستی ندارد و ماحصل و نتیجه آن نمی‌تواند برگ برنده‌ای برای فیلمساز شود.

او توضیح داد: قسم فیلم مهمی است که مساله دارد و خیلی هم جدی می‌خواهد حرف بزند، اما با رویه قطره‌چکانی اطلاعات دادن و کدگذاری‌های بی‌مورد و گره‌گشایی‌های غیرمنطقی، معادلاتش از اساس به‌هم می‌خورد و مخاطب را زجر می‌دهد. فیلمبرداری‌اش و خلق نماهای حساس به لحاظ تکنیکی شاید قابل قبول باشد، اما در خدمت محتوایی که ارائه می‌کند نیست و می‌خواهد با فرم غیرمنطقی لحظات پرفراز و نشیب قصه را دراماتیزه کند، اما جور درنمی‌آید.
بهشتی، شخصیت‌های فیلم قسم را غیرقابل باور دانست و ادامه داد: شخصیت‌های فیلم هویت جدی ندارند و غیرقابل باور هستند. این حجم از هم گسیختگی و متلاشی بودن شخصیت‌های فرعی در لحن روایت تاثیرگذار است و باعث کلافه شدن مخاطب می‌شود. فیلم یک مهناز افشار نسبتا خوب دارد که تلاش می‌کند همان روند همیشگی‌اش را ارائه نکند و در اینجا از آن سانتی مانتالیسم همیشگی‌اش و شیک بودن فاصله می‌گیرد و در مقام بازیگر نقش را مال خود می‌کند و یکی از جدی‌ترین حضورهای او در چهار سال اخیر است. حضور حسن پورشیرازی هم در فیلم مغتنم است و بعد از چندسال دوری، بازی روانی دارد.
این منتقد تاکید کرد: فیلم یک سکانس دلهره‌آور به لحاظ تکنیکال دارد که فقط برای چند دقیقه بر فضای فیلم حاکم می‌شود. مخاطب را با جهان خود همراه می‌کند و آن هم سکانس ماقبل پایان است. قسم فیلم بدی نیست، اما در بیان روایت اسیر یک آشفتگی است که می‌توانست جور دیگر روایت شود و یک نکته هم دارد که بازیگرانش برای نقش‌های فرعی از میان جوانان تئاتری انتخاب شده‌اند.

ساناز قنبری

سینما