مشروطه‌خواهی فراتر از ایران

مقدرات و زمانه گاه انسان‌هایی را به عنوان مجاهد در خود دیده است که اوج طیرانشان مافوق آسمان دنیا می‌شود. مرزها برایشان بی‌معنی و تنها هدفشان بسط و گسترش فرهنگ، اصالت و عدالتخواهی می‌شود. حالا برخی از این خوش بال‌ها، خوشبختی هم یارشان می‌شود و تاریخ و مردمانش، همچون ستاره‌های دب اکبر، تک تک، از نشانه‌ها می‌شناسدشان و تقدیرشان می‌کنند. اما عده‌ای دیگر هستند که چون ستاره قطبی با آن که درستی راه را نشان می‌دهند، ناشناس باقی می‌مانند.
مشروطه و مشروطه‌خواهی و شخصیت‌های سازنده مشروطه، دوره مهم و اثرگذاری از تاریخ ایران است که به هیچ روی نمی‌توان اعتبارش را با سنجه‌ای دم دستی ارزش‌گذاری کرد. ستارخان، باقرخان، شیخ فضل‌ا... نوری، میرزای شیرازی و میرزا کوچک‌خان جنگلی از جمله پرندگان خوش‌بال آسمان مشروطه و مرزبانان بیداری بودند که تاریخ حق شناختشان را به جا آورد اما مردانی همچون محمد‌علی داعی‌الاسلام را در حقشان اجحافی بزرگ کرد، گرچه با گذشت سال‌ها حالا درپی جبرانش برآمده است.
داعی‌الاسلام هر چند در زمان وقوع انقلاب مشروطه در ایران نبود اما در خارج از ایران و در هند، علاوه بر انعکاس اخبار ایران در مجله «دعوت‌الاسلام» و حمایت آشکار از مجلس و حکومت مشروطه، عقاید و آرای خود را درباره این موضوع بیان می‌کرد. داعی‌الاسلام از جمله مهاجران ایرانی است که در دوره قاجار و هنگام انقلاب مشروطه به هندوستان مهاجرت می‌کند و به جرأت می‌توان وی را در شمار مهم‌ترین شخصیت‌هایی قرار داد که در قرن چهاردهم قمری در سرزمین هند در عرصه ادبیات فارسی فعالیت می‌کرده‌اند.
سیدمحمدعلی لاریجانی، سال 1295 هجری قمری در دهکده نیاک واقع در بخش لاریجان شهرستان آمل به دنیا می‌آید و پس از طی دوران کودکی خود در زادگاهش برای ادامه تحصیل به اصفهان رحل اقامت می‌افکند. وی در زمان اقامتش در اصفهان به آموختن زبان‌های انگلیسی و عبری می‌پردازد و به سبب حضور مبلغان مسیحی در اصفهان به عنوان داعی اسلام برگزیده می‌شود تا در مناظره با دعات مسیحی قرار گیرد. او به عنوان مبلغی اسلامی، حافظ و حامی سرحدات اسلام و مسلمین می‌شود و به کار خود ادامه می‌دهد تا جایی که شهرت وی همه جا را پر می‌کند و حاکم وقت اصفهان، از مظفرالدین‌شاه درخواست می‌کند که لقب «داعی‌الاسلام» را به وی اعطا نماید. حالا دیگر همه محمدعلی لاریجانی را با لقب داعی‌الاسلام می‌شناسند و شهرت او به خارج از مرزهای ایران نیز کشیده می‌شود. محمدعلی، برای پاسداری از زبان و ادبیات فارسی تلاش‌های فراوانی می‌کند و از جمله تألیفات بی‌بدیل وی که در حفظ زبان فارسی برجا مانده «فرهنگ نظام» است که ریشه هر لفظ فارسی را در اوستا و سنسکریت مشخص می‌نماید و حجتی ویژه می‌شود بر این‌که ارزش و اعتبار ویژه داعی‌الاسلام در زمان انقلاب مشروطه به عنوان شخصیتی بارز و بین‌المللی در جوامع علمی؛ هر چند او خارج از ایران می‌زیست، اما آنچنان به مسائل داخل ایران و اتفاقات جاری در آن مسلط بود و همه را دنبال می‌کرد که در جریان انقلاب مشروطه درباره اهمیت و بازتاب عملکرد مجلس شورای ملی ایران
در شماره 13 مجله دعوت‌ الاسلام این‌گونه می‌نویسد: «تا قبل از انقلاب مشروطه و تأسیس مجلس شورای ملی هیچ مطلبی درباره ایران در روزنامه‌های سایر نقاط جهان مطرح نمی‌شد، اما پس از تأسیس حکومت مشروطه، ایرانیان در کنار هم قرار گرفتند و دستاوردهایشان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی بزرگان و سیاسیون جهان را تحت تأثیر قرار داد.»
به عقیده او، ایران قبل از انقلاب مشروطه و برپایی مجلس مانند قبرستانی وسیع بود که در آن چهل کرور مرده پوسیده مدفون باشند و ابدا حس و حرکتی از آنان صادر نشود تا یک مرتبه، دم محمد(ص) وزیدن گرفت و دل‌های مرده ایرانیان را زنده ساخت. محمدعلی در این مسیر برای کتاب و کتابخوانی اهمیت خاصی قائل بود و آن را زمینه‌ساز گسترش آگاهی عمومی و موفقیت حکومت مشروطه می‌دانست.
داعی‌الاسلام مشروطه و مجلس شورای ملی را بهترین شیوه اداره کشور مسلمان می‌دانست و از تصمیمات و دستاوردهای آن حمایت ویژه می‌کرد، اما حکایت داعی‌الاسلام حکایتی است شیرین که باید خودتان کلمه به کلمه بخواندیش تا شیرینی آن بر عمق جانتان نفوذ کند. سیدمحمدعلی داعی‌الاسلام، عنوان سومین کتاب از مجموعه کتاب‌های شخصیت‌های ماناست که با حمایت گروه ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری تهران و به قلم جمشید نوروزی توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است. این کتاب در 180 صفحه و در پنج فصل به ترتیب با نگاهی به زندگی داعی‌الاسلام از تولد تا استقرار در اصفهان و سفر حج و رفتنش به هندوستان، آثار علمی، اندیشه سیاسی، آثار مطبوعاتی و آثار ادبی وی را معرفی کرده و سپس به نقش وی در انقلاب مشروطه می‌پردازد.

نجمه نیلی‌پور

روزنامه‌نگار