چرا فیسبوک رقبایش را می‌خرد؟

اما داستان از کجا شروع شد؟ فیسبوک که روزگاری برای خودش برو و بیایی داشت، خیلی زودتر فهمیده بود که این دو شبکه در آینده‌ای نزدیک چه‌ها که نمی‌کنند. هرکدام از این فضاها که مثلا در پنج شش سال پیش هنوز چندان مثل امروز پیشروی نکرده بودند، کم‌کم داشتند به رقیبی برای فیسبوک تبدیل می‌شدند؛ روندی که شاید آن موقع‌ها چندان به چشم نمی‌آمد اما مارک زاکربرگ، موسس این فضا در همان زمان آینده این دو شبکه اجتماعی را پیش‌بینی کرده بود. او که انگار می‌دانست به زودی با چه رقبایی روبه‌رو می‌شود، پیشنهاد خرید اینستاگرام را مطرح کرد؛ اتفاقی که در آوریل 2012 و با یک میلیارد دلار رخ داد.
یک سرمایه‌گذاری پر سروصدا
چند روز قبل از این اتفاق گفته می‌شد که اینستاگرام ارزشی برابر ۵۰۰ میلیون دلار دارد. چند ماه قبل از آن ارزش آن حدود ۳۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شد و حدود یک سال قبل ارزش آن را تنها صد میلیون دلار تخمین می‌زدند. این ارقام و رقم پرداختی توسط زاکربرگ باعث شد تا این خرید در آن زمان خیلی‌ها را متعجب کند و این سؤال را مطرح کردند که آیا مدیرعامل فیسبوک با این سرمایه‌گذاری هنگفت روی شرکتی که در آن زمان هیچ سود و درآمدی نداشت حرکتی احمقانه و اشتباه را انجام نداده است؟
از نقطه‌نظر اقتصادی، اینستاگرام در حال پرداخت سود سهام خود از طریق تبلیغات هدفمند و موفق است. برای مثال در طول سه‌ماهه اول سال ۲۰۱۶، برآورد شد که سود حاصل از اینستاگرام مبلغ 5/572 میلیون دلار و شامل ۱۰ درصد از مجموع سود فیسبوک بوده است. در واقع تحلیلگران در مرکز کردیت سوئیس (Credit Suisse) معتقدند که با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۱۶، اینستاگرام مبلغ 2/3 میلیارد دلار سود برای فیسبوک به ارمغان آورده است. این ارقام برای خریدی به مبلغ یک میلیارد دلار که هنوز به‌طور نسبی در مراحل ابتدایی پولسازی قرار دارد، خیلی هم بد نیست.
جنبش ضدفیسبوک
برخی تحلیلگران معتقدند که با برآورد فعلی، اینستاگرام باید در محدوده قیمتی بین ۲۵ تا ۳۵ میلیارد دلار ارزشگذاری شود، البته این آمار مربوط به دو سال پیش است و به‌طور حتم این رقم امروز رشد جالب‌توجهی داشته است. به‌دنبال این ماجراها حتی تا مدتی جنبش ضدفیسبوک راه افتاد، اما بعد، پس از گذشت حدود پنج سال از این سرمایه‌گذاری عظیم و پرچالش خریداری اینستاگرام توسط فیسبوک نه‌تنها یک معامله بزرگ به‌نظر می‌آمد بلکه حرکتی کاملا هوشمندانه محسوب می‌شود. فراتر از همه اینها به گزارش یکی از سایت‌های فناوری، زاکربرگ در فرآیند این معامله و خرید بزرگ، بدون دریافت هیچ‌گونه مشاوره‌ای از مدیران و رؤسای کمپانی، تمام مراحل مذاکرات و خرید با کوین سیستروم، مدیرعامل اینستاگرام را خودش ظرف مدت چند روز به انجام رساند.
خرید به جای رقابت
این پایان تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات طوفانی فیسبوک نبود و بعد از مدتی این داستان برای واتس‌اپ هم مطرح و تکرار شد؛ وقتی که این برنامه در حال رشد بود و باز هم فیسبوک احساس خطر کرد. این جا بود که ترجیح داد به جای رقابت کل مجموعه را بخرد و همه را تحت سلطه خود بگیرد. این معامله شش‌سال پیش با رقم 19 میلیاردی انجام شد. این بزرگ‌ترین معامله تاریخ فیسبوک تاکنون بوده است. زاکربرگ بعد از این اتفاق در بیانیه‌ای واتس‌اپ را سرویسی «فوق‌العاده با‌ارزش» توصیف کرد. همان موقع‌ها بود که واتس‌اپ با برآورد تعداد کاربرانش در وبسایت خود اعلام کرده بود که روزانه یک‌میلیون کاربر جدید شروع به استفاده از این برنامه می‌کنند؛ رقمی که در شکل‌گیری این معامله بی‌تأثیر نبود و امروز محبوبیت آن را می‌بینیم.
یک دوراندیشی مشکوک
این اقدامات نشان می‌دهد که در واقع مدیرعامل فیسبوک از قبل تصویری از جایگاهی که فیسبوک در آینده باید در آن قرار داشته باشد، در ذهن خود داشته و مشتاق بود برای رسیدن به این جایگاه به جای عبور از مسیر جلسات و نشست‌های هیات‌مدیره، پیش‌بینی‌های مالی و تشریفات اداری رایج، به دستان خودش این روند مهم را به سرانجام برساند؛ راهی که ابهاماتی را برای برخی از نهاد‌های امنیتی نظارتی و کسانی که از بیرون شاهد آن بودند، ایجاد کرد. در همین خصوص به تازگی وال استریت ژورنال به نقل از منابع آگاه مدعی شده کمیسیون تجارت فدرال آمریکا (FTC) در پی بازرسی پرونده خرید اینستاگرام و واتس اپ توسط فیسبوک است. هدف FTC بررسی این احتمال است که فیسبوک قصد داشته پیش از این‌که این شرکت‌های نوپا به رقیبی جدی بدل شوند، آنها را از سر راه بردارد. این در حالی است که زمزمه‌هایی از احتمال تغییر نام این دو اپ و اضافه شدن اسم فیسبوک به آنها به گوش می‌رسد.
شروع بازرسی‌ها
طبق این گزارش فیسبوک در گزارش مالی خود از در جریان بودن بازرسی‌هایی توسط این کمیسیون خبر داده بود. این شرکت بازرسی به تبلیغات دیجیتال، نرم‌افزار‌های آنلاین یا تلفن‌همراه، سرویس‌های رسانه‌ای و شبکه‌سازی اجتماعی مربوط می‌شود اما در آن به جزئیات بیشتری اشاره نشده است.
یکی از مواردی که فیسبوک را در زمینه این خریدهای کلان و پرسود یاری کرده بود، بنا به این گزارش خرید حدود ۹۰ شرکت نوپای کوچک از جمله سرویس ذخیره داده Onavo در سال‌های گذشته بود. این سرویس استفاده کاربران از برنامه‌‌ها را رهگیری کرده و به فیسبوک کمک می‌کرد رقبای خود را شناخته و میزان محبوبیت آنها را مشخص کند. اطلاعات به دست آمده از این سرویس باعث شد فیسبوک واتس‌اپ را بخرد و ظاهرا در تعیین اهمیت استوری‌های اینستاگرام نیز به شرکت زاکربرگ کمک کرده بود. با این حال اواخر سال گذشته شکایت اپل به حذف برنامه Onavo از اپ استور منجر شد.

جریمه 5 میلیاردی

فیسبوک پیش از اینها هم گرفتار جریمه‌هایی از سوی کمیسیون تجارت فدرال شده بود، مثل آخرین بار که این کمیسیون در ماه مارس ۲۰۱۸ تحقیقاتش را پس از انتشار گزارش‌هایی دایر بر جمع‌آوری اطلاعات میلیون‌ها کاربر فیسبوک برای استفاده در کارزار انتخاباتی دونالد ترامپ شروع کرد. اشتراک اطلاعات ۸۷ میلیون کاربر در رسوایی کمبریج آنلایتیکا جرمی بود که باعث شد این شبکه به پرداخت پنج میلیارد دلار جریمه محکوم شود. این جریمه سرسام آور به دنبال سیاست‌های ضعیف حریم خصوصی این شرکت و رسوایی رخ داده، صورت گرفت، رخدادی که تا مدت‌ها صدر اخبار را به خود اختصاص داده بود.
حال با بررسی‌های کمیسیون تجارت فدرال آمریکا (FTC) و روند تحقیقاتی که وزارت دادگستری این کشور که به طور جدی درباره سیاست‌های ضد رقابتی شرکت‌های فناوری بزرگ مانند فیسبوک، آمازون و گوگل به راه انداخته، باید دید پرونده رقیب خواران دنیای مجازی به کجا می‌رسد. اتفاقی که به‌تازگی تازه بعد از شش سال بحث آن به شکل جدی بالا گرفته و ذهن نهادهای امنیتی را درگیر کرده است.

فاطمه شهدوست

فرهنگ و هنر