کارگاهی با حضور ملوان زبل و کلاه‌قرمزی

نه به فضای خشن برای بچه‌ها
مرضیه محبوب، زندگی بخش پرخاطره‌ترین عروسک‌های تلویزیونی و مادر کلاه‌قرمزی و پسرخاله در یکی از این کارگاه‌ها که با عنوان برنامه‌های عروسکی تلویزیونی برگزار شد، برنامه اش را با بیان بخشی از یک داستان درباره مردم یک شهر و غول آغاز کرد و از حاضران خواست این طرح را کامل و شخصیت غول را ترسیم کنند.
در ادامه هم او به سراغ کارهایی رفت که امروز در فضای عروسکی تولید می‌شوند؛ محبوب در این باره گفت: متاسفانه این روزها معمولا تصور می‌شود اگر آثاری مثل «خونه مادربزرگه»، «مدرسه موش‌ها» و... ساخته شوند، لزوما موفقیت آنها را تکرار می‌کنند. در صورتی که این شباهت به تنهایی هیچ‌وقت چنین موفقیتی را ایجاد نمی‌کند.
محبوب همچنین با اشاره به فضای خشنی که به خصوص این روزها خیلی باب شده، ادامه داد: بچه‌ها باید برنامه‌هایی را ببینند که عاری از خشونت باشد. اساسا به اعتقاد من برنامه‌های بزرگسالان نیز باید تلطیف‌کننده خشونت باشد و برنامه‌های کودکان نیز باید جنبه آموزشی داشته باشد. متاسفانه بیشتر فیلم‌های ساخته شده در حوزه کودکان بیشتر درباره کودکان بوده است تا آثاری برای آنها.
او می‌گوید: باید مباحث و نکات در فیلم‌ها و برنامه‌ها بیشتر عینی شوند. البته باید مخاطرات و خطرها را برای کودکان برشمرد. برای مثال غول همواره یک غول است اما مهم است که از کلیشه‌ها در طراحی و شخصیت‌پردازی فاصله بگیریم.
محبوب با بیان این‌که در طراحی یک عروسک باید به تکنیک و نحوه حرکت آن فکر شود توضیح داد: خوب است که عرصه پویانمایی توانسته هماهنگ با فناوری دنیا حرکت کند. اما متاسفانه در ایران به تکنیک و حوزه عروسک کمتر پرداخته شده است.
در ادامه این جلسه حاضران درباره تعابیر مختلف از شخصیت‌های عروسکی مثل گرگ، خرس و نگاه عمومی نسبت به آنها صحبت کردند و محبوب با اشاره به تفکر‌آفرینی پویانمایی و برنامه‌های تلویزیونی برای کودکان گفت: برای مثال می‌توان شخصیت «گرگ» را که از قدیم تاکنون به عنوان حیوانی درنده شناخته شده است، به همان صورت نشان داد اما شکل تاکید بر این ویژگی گرگ می‌تواند ایده جدید باشد.

ضعف در قهرمان‌سازی
در کارگاه «قهرمان در پویانمایی» هم امین حسینیون کارگردان و فعال پویانمایی صحبت‌هایی را درباره بهره‌برداری از داستان‌ها مطرح کرد.
او با اشاره به ضعف قهرمان در تولیدات سینمایی و تلویزیونی پویانمایی گفت: این ضعف متاسفانه وجود دارد که منجر به عدم استقبال از آثار پویانمایی شده است در حالی که سطح کیفی و میزان تولیدات پویانمایی در این زمینه بالا بوده و آثار زیادی تاکنون ساخته شده است.
حسینیون در بخشی از این کارگاه بیان کرد: هرچه تعریف قهرمان محدود شود و تنها شکل خاصی از قهرمان مثبت و قوی را به مخاطب نشان می‌دهیم، منجر به محدودیت داستان‌ها می‌شود. شخصیت‌های منفی داستان‌ها در پویانمایی ما جایی ندارند و چرخه تولید را تنها به قهرمان‌های مثبت محدود کرده است. اولین ضعف داستان‌گویی در پویانمایی‌ها فیلمنامه است که ریشه دار بودن آن برای چرخه تولید هم مشکل‌ساز شده است. در واقع چرخه تولید ما در بهره‌برداری از داستان‌ها معیوب است و قهرمان‌پردازی خوبی در تولیدات نداریم.
در ادامه هم‌صحبت از ویژگی‌های قهرمان در داستان‌ها و خاستگاه آنها شد.

هیچ موضوعی تکراری نیست
کارگاه تحلیل آثار شاخص بین‌المللی پویانمایی تلویزیونی از دیگر کارگاه‌هایی بود که با حضور محمدعلی صفورا مدرس و کارگردان پویانمایی برگزار شد.
او معتقد است که پویانمایی مسیری را طی کرده که به لحاظ زیرساختی درست است اما در حال حاضر به تغییر این مسیر نیاز داریم تا پویانمایی صنعتی بتواند چرخه اقتصادی خود را ایجاد کند و نیروهای شاغل در آن این عرصه را یک حرفه بدانند.
صفورا، می‌گوید: تولیدات کنونی حوزه پویانمایی بیشتر به مصرف شبکه‌های داخلی می‌رسند و لازم است فرم و محتوای پویانمایی تلویزیونی به استانداردهای روز برسد. برای این منظور باید شاخص‌ترین آثار بین‌المللی پویانمایی دیده و تحلیل شوند. باید اشاره کنیم که در این سال‌ها پیشرفت زیادی در این حوزه داشته‌ایم.
او جدی‌ترین مشکل تولید و آموزش پویانمایی را تعمیم کلی و عدم تفکیک آن به پویانمایی کوتاه، سریالی و... می‌داند و بیان کرد که در پویانمایی محتوا بخشی از فرم است اما به دلیل تفکیک‌ها جدا در نظر گرفته می‌شود.
صفورا در این کارگاه به سراغ داستان در پویانمایی هم رفت و گفت: داستان در پویانمایی باید شروع، میانه و پایان درستی داشته باشد. مدیران و فیلمسازان باید به دنبال داستان‌های خوب برای رویا شدن باشند. طرح‌های پویانمایی گرچه یک تم کلی مثل نیکی به والدین، ترس از تاریکی و... دارند، اما باید قصه‌های متفاوتی برای پرداختن به این موضوعات پیشنهاد کنند. از این نظر است که می‌گوییم هیچ موضوعی تکراری نیست.
او در آخر هم گفت: دنیا دیگر به دنبال تماشای پویانمایی‌هایی شبیه والت‌دیزنی نیست زیرا پیش از این آنها را دیده است بلکه به دنبال ارائه جزئیات جذاب در پویانمایی است و ایران اگر بخواهد آثار خود را در معرض دید عموم مردم جهان قرار دهد، باید به این جزئیات توجه کند. هر اثر پویانمایی بر اساس کارکرد به عنوان رسانه، هنر، صنعت، بر اساس نوع رسانه که می‌تواند پویانمایی کوتاه تجربی، هنری سینمایی و تلویزیونی باشد و بر اساس مخاطب هدف و عناصر ساختاری آن، طراحی و به کار گرفته می‌شود.

مضمون، مغز فیلمنامه است
یکی از کارگاه‌های برگزار شده روز گذشته فنون و شگردهای فیلمنامه‌نویسی و پویانمایی بود، کارگاهی که با حضور حمیدرضا حافظی مدرس پویانمایی برگزار شد.
حافظی در این برنامه با اشاره به مهم ترین عناصر فیلمنامه در آثار پویانمایی بیان کرد: شخصیت، ساختار و مضمون سه عنصر اصلی فیلمنامه هستند و ساختار، ستون فقرات و شخصیت، قلب داستان است. درون مایه یا مضمون و مباحثه اخلاقی در واقع معنا و اندیشه فیلمنامه‌ها را مطرح می‌کند که در واقع مغز و متن فیلمنامه محسوب می‌شود. شخصیت، ساختار و مضمون سه عنصر اصلی فیلمنامه هستند و ساختار، ستون فقرات و شخصیت، قلب داستان است. مضمون مثل مغز، فرماندار فیلمنامه است. مضمون در فرآیند نگارش، به تدریج پرورش یافته و به مرحله پختگی و ثبت می‌رسد. این در حالی است بیشتر مضمون‌ها، نگاهی اخلاقی به موضوعات دارند.
او می‌گوید: مضمون‌هایی که درون مایه غنی و قابل‌توجهی ندارند، غالبا به شعار نزدیک می‌شوند. بنابراین برای جلوگیری از این معضل باید به شخصیت، روایت و داستان، تصویر، ساختار، گفت‌وگو و استعاره در فیلمنامه توجه شود. همچنین عمده تاثیر فیلم‌ها از طریق وجه عاطفی و احساسی صورت می‌گیرد که در این فرآیند مضامین در واکنش شخصیت‌ها به مخاطب منتقل می‌شود. با مضمون‌های کلی می‌توان هزاران فیلم ساخت و در نهایت به یک مضمون مشترک رسید.
در ادامه این کارگاه فیلم کوتاه پویانمایی «اختاپوس» نمایش داده و تحلیل و بررسی شد. این مدرس پویانمایی آثار خوب و استاندارد را آثاری دارای مضامین متنوع و متعدد معرفی کرد که در طی آن موسیقی هم به انتقال مضمون و داستان اصلی‌شان بسیار کمک می‌کند.
او همچنین درباره اهمیت شخصیت در میان عناصر هفت‌گانه و بنیادین آثار پویانمایی ادامه داد: شخصیت اولین عنصر از میان هفت عناصر بنیادی است که در طی کار باید به‌خوبی نشان داده شود.
دومین جشنواره ملی پویانمایی و برنامه‌های عروسکی تلویزیونی ایران 18 تا 20 تیرماه در کرمانشاه در حال برگزاری است.

رکوردزنی ملوان زبل
کارگاه فرآیند برندینگ و تجاری‌سازی پویانمایی یکی از این برنامه‌ها بود که در سالن شماره 3 محل برگزاری دومین جشنواره ملی پویانمایی و برنامه‌های عروسکی تلویزیونی در کرمانشاه برگزار شد.
محمدمعین صمدی کارگردان و مدرس پویانمایی مدرس این کارگاه بود، او در این برنامه با اشاره به این که پویانمایی صنعتی است که باید جدی گرفته شود، ابراز امیدواری کرد که روزی نام ایران، شبیه هند که در این زمینه تلاش می‌کند، در کنار نام کشوری مثل کره قرار بگیرد.
او از کارهای بزرگ و معروف دنیا گفت و افزود: پویانمایی‌هایی مثل مولان، علاء‌الدین و... از جمله مهم‌ترین آثار بزرگ‌ترین شرکت پویانمایی دنیا یعنی والت‌دیزنی هستند که تنها در سال 2018، 51 میلیارد دلار درآمد داشته است. همچنین پویانمایی‌های والت‌دیزنی از جمله اخلاقی‌ترین آثاری هستند که در این حوزه ساخته می‌شوند و به این ترتیب اعتماد خانواده‌ها را جلب کرده‌اند.
جالب این است که این فیلم‌ها به هیچ وجه مروج خشونت نیستند و صحنه‌های جنسی در آنها دیده نمی‌شود. دیزنی‌لند در دنیا شش شعبه دارد و 6/13 میلیارد دلار به طور سالانه و 2/6 میلیون دلار درآمد به طور روزانه از این شعب به دست می‌آورد .
پویانمایی امروز یک صنعت است، موضوعی که صمدی هم به آن اشاره کرد و گفت: صنعت به دلیل سرمایه‌گذاری صورت گرفته باید بتواند سودآوری داشته باشد. والت‌دیزنی برای ذائقه‌سازی مخاطبان برنامه‌ریزی می‌کند و برای مثال اگر قرار است فیلمی درباره سفینه فضایی به بازار عرضه کند، همزمان برای تولید و عرضه محصولات مشابه نیز برنامه‌ریزی می‌کند.
او با اشاره به یک مصداق موفق در زمینه برندینگ گفت: بعد از آن‌که عروسک هیمن بعد از پویانمایی جنگ ستارگان تولید می‌شود، یک سریال تلویزیونی 130 قسمتی از آن ساخته می‌شود و سال 1988، فیلم سینمایی از این شخصیت‌ ساخته می‌شود و روند برعکسی را در پیش می‌گیرد. از این نظر به جای این که ابتدا آثار تلویزیونی و سینمایی منجر به فروش عروسک‌ها یا شخصیت‌ شود، عروسک‌ها در بازار ابتدا به فروش قابل‌توجهی دست می‌یابند.
اما شکل‌گیری پاپای «ملوان زبل» هم از آن ماجراهایی است که صمدی درباره‌اش گفت: بعد از رکود نسبی در آمریکا در دهه 1930 و کشفی علمی مبنی بر این‌که در هر صد گرم اسفناج، 5/3 میلی‌گرم آهن وجود دارد، شخصیت‌ پاپای در یکی از پویانمایی‌های آمریکایی که اتفاقا شخصیت‌ چندان تاثیرگذاری هم نبوده است، به طور مستقل در پویانمایی ملوان زبل استفاده می‌شود. در سال 1935 تاثیر این پویانمایی باعث می‌شود اسفناج به عنوان سومین خوراکی مورد مصرف مردم شناخته شود. این تاثیر تا سال 2019 نیز حفظ شده است و ملوان زبل به عنوان 20 پویانمایی محبوب دنیا هنوز هم شناخته می‌شود.
او در آخر کارگاه هم به سراغ بحث صنعت پویانمایی رفت و از این که روزی نام ایران در این حوزه در کنار کره قرار بگیرد، ابراز امیدواری کرد.