پوسته‌های خارج از دسترس

وقت اضافه‌ای که سوخت
کنار گذاشتن پوسته‌های فارسی تلگرام، خیلی پیش‌تر از حذف توسط گوگل مطرح شد، چراکه با وجود اشکالات فراوان در پیام‌رسان‌های داخلی و عملا عدم حمایت جدی از آنها، دو پوسته تلگرام طلایی و هاتگرام بیشترین مقبولیت را بین کاربران ایرانی پیدا کردند و تعداد کاربران این اپ‌ها به ۲۵ میلیون نفر رسید. پوسته‌های فارسی تلگرام، ارتباط کاربران با پیام‌رسان تلگرام را بدون نیاز به فیلترشکن حفظ می‌کردند و به نظر برخی این یکی از دلایل عدم مهاجرت کاربران ایرانی به پیام‌رسان‌های داخلی بود. عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون سابق دادستان کل کشور در امور فضای مجازی، این پوسته‌ها را فیلترشکن‌هایی برای جلوگیری از کوچ کامل کاربران به پیام‌رسان‌های بومی دانست. بعد از آن سیدابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی خبر داد که قرار است این دو پیام‌رسان نیز به گروه پیام‌رسان‌های بومی اضافه شوند و دیگر ارتباطی با تلگرام اصلی نداشته باشند.
اولین هشدار برای بومی شدن تلگرام طلایی و هاتگرام به ۱۵ شهریور ۹۷ برمی‌گردد. اتفاقی که هیچگاه عملی نشد و بارها تاریخ آن به آینده انتقال پیدا کرد. این پوسته‌ها تا حدی دغدغه‌های پیش آمده درباره تلگرام را برطرف می‌کردند، چراکه تا جای ممکن کانال‌های خارج از قواعد قانونی کشور را فیلتر می‌کردند و سرورهایشان نیز در داخل ایران بود، اما وقت اضافه‌ای که به این دو‌پیام‌رسان داده شده بود، سرانجام کار دستشان داد و گوگل مستقیما وارد شد.

محافظ یا انحصارطلب؟
در ماجرای حذف پوسته‌های فارسی تلگرام از گوگل‌پلی مهم‌ترین سؤالی که پیش می‌آید این است که گوگل چرا تصمیم به این کار گرفت؟ همان‌طور که می‌دانید اندروید یک‌سیستم‌عامل متن‌باز است و سختگیری‌های آی‌اواس اپل را ندارد. همین مساله باعث شده امنیت این سیستم‌عامل کمتر باشد و تعداد بدافزارهای آن سر به فلک بکشد، از این رو شرکت گوگل سازوکاری امنیتی روی سیستم‌عامل خود راه‌اندازی کرده که تا جای ممکن جلوی این مشکلات را بگیرد. این سرویس که گوگل‌پلی پروتکت (Google Play Protect) نام دارد، درواقع یک‌آنتی‌ویروس رایگان روی تلفن همراه شماست. گوگل‌پلی پروتکت دستورالعمل‌های مختلفی برای محافظت از گوشی شما تعریف می‌کند و درواقع به‌صورت تمام‌وقت در حال پایش اپ‌های شماست. یکی از اصلی‌ترین مسائلی که گوگل‌پلی پروتکت چک می‌کند این است که اپ‌های روی گوشی شما در گوگل‌پلی منتشر شده است یا خیر. به محض چک‌کردن این مورد و اطلاع از عدم انتشار اپ در گوگل‌پلی، آن را مخرب تشخیص داده و به شما اطلاع می‌دهد، اما این امکان را به کاربر می‌دهد تا در صورت تمایل، اپ را راه‌اندازی کند.
از طرف دیگر گوگل خط قرمزهایی برای دسترسی تعریف کرده است، یعنی اگر یک‌اپ دسترسی به حافظه گوشی، پیامک یا لوکیشن را درخواست کند، حتما باید توجیهی برای آن داشته باشد، وگرنه باز هم از جانب گوگل، مخرب یا harmfull تشخیص داده می‌شود. این حساسیت‌ها زمانی بیشتر می‌شود که تعداد رجوع به اپ بیشتر شود تا جایی که دیگر گوگل‌پلی‌پروتکت به‌طور کامل اپ را مخرب تشخیص داده و به هیچ وجه اجازه راه‌اندازی آن را نمی‌دهد. در چنین حالتی یا باید گوگل پروتکت را از گوشیتان غیرفعال کنید که توصیه نمی‌شود یا قید استفاده از آن اپ را بزنید. این همان سرنوشتی است که برای تلگرام طلایی و هاتگرام افتاده است، یعنی ابتدا از گوگل‌پلی حذف شدند و سپس وارد چرخه گوگل‌پلی پروتکت شده و به این سرنوشت دچار شدند.

شایعه‌ها
همزمان با افزایش حساسیت‌های گوگل نسبت به اپلیکیشن‌ها که تعدادی از آنها اپ‌های ایرانی بودند و همچنین بسته شدن تلگرام طلایی و هاتگرام روی گوشی‌های هوشمند، یک شایعه نیز شنیده شد که از دست داشتن گروهی در پشت ماجرا خبر می‌داد. ادعا می‌شد کسی به گوگل گزارش داده که این اپ‌ها را از دسترس خارج کند. حتی یکی از بازی‌سازان ایرانی که گوگل بازی‌اش را مخرب شناسایی کرده بود، ادعا می‌کرد رقبایش به گوگل گزارش داده و باعث حذف بازی شده‌اند. گروهی دیگر، پیام‌رسان‌های بومی را دلیل مسدود شدن تلگرام طلایی و هاتگرام می‌دانستند.
اما برخی کارشناسان گفتند که همه این ادعاها اشتباه است. عملکرد گوگلی‌پلی برای تشخیص یک اپ و قرار دادن آن در فهرست سیاه کاملا هوشمندانه است و هیچ فرآیند انسانی یا دستوری در آن نقش ندارد. یعنی گوگل‌پلی تنها به تعداد ریکوئست‌ها و ریپورت‌های کاربران نگاه می‌کند. حتی در بیشتر مواقع گوگل‌پلی پروتکت به تمام اپ‌ها حساس نیست و وقتی ریکوئست‌های یک اپ زیاد می‌شود، سیستم به‌طور خودکار به آن حساس شده و آن نسخه یا اپ را بررسی هوشمند دقیق‌تری می‌کند. در واقع شما می‌توانید یک اپ خارج از قوانین گوگل داشته باشید و مدت‌ها در اعماق اقیانوس عظیم اپ‌های اندرویدی به سر ببرید، اما به محض این‌که کمی از اعماق بیرون بیایید و تعداد کاربرانتان زیاد شود، سرویس محافظ هوشمند گوگل به شما حساس می‌شود.

احتمال بازگشت، نزدیک به صفر
شاید بسیاری از کاربران پوسته‌های ایرانی تلگرام امیدوار باشند که این اپ‌ها بعد از مدتی برگردند و به فعالیت خود ادامه دهند، اما عملکرد گوگل این‌گونه است که وقتی یک اپ را در فهرست سیاه خود قرار می‌دهد، علاوه بر اکانت انتشاردهنده، پکیج نیم (packege name) اپ را هم از دسترس خارج می‌کند. پکیج نیم، یک نام اختصاصی برای هر اپ است که چه از سوی گوشی و چه از طرف فروشگاه به‌عنوان امضا در نظر گرفته می‌شود، پس گوگل‌پلی اجازه انتشار دوباره تلگرام طلایی و هاتگرام را با همان پکیج نیم نخواهد داد. راه‌حلی که به نظر می‌رسد سازندگان تلگرام طلایی سراغ آن رفته‌اند، انتشار اپ با نامی متفاوت است، چراکه در روزهای گذشته اپ جدیدی با نام mono را که دراصل همان تلگرام طلایی است در اختیار کاربران قرار داده‌اند. اگر mono همان روند تلگرام طلایی را پیش بگیرد و به نوعی قوانین گوگل را زیر پا بگذارد، باز هم به همان سرنوشت دچار خواهد شد. جالب این‌که قبل از گوگل‌پلی، فروشگاه ایرانی اپ‌های اندرویدی یعنی کافه بازار خیلی سریع mono را کمی بعد از انتشار حذف کرد. البته تلگرام طلایی و هاتگرام نیز از روی کافه بازار حذف شده‌اند.

آرش جهانگیری