مشتری داریم!

ستاره‌شناسان، سیاره عطارد را دبیر فلک می‌دانستند، شأن سیاره مریخ نحس اصغر بود، سیاره زحل نیز نحس اکبر! سیاره زهره را سعد اصغر می‌دانستند و سیاره مشتری را نیز سعد اکبر! در این حال بسته به این‌که هر یک از سیاره‌ها از دید ناظر زمینی چه موقعیتی در آسمان نسبت به یکدیگر یا سایر ستاره‌ها و همین‌طور ماه و خورشید داشته باشند، طالع‌بینان می‌گفتند این حکایت از وقوع چه احوال و پیشامدی در آینده نزدیک یا دور می‌تواند داشته باشد.
هفته‌های گذشته در همین ستون اشاره کردم به‌عنوان مثال قرار گرفتن ماه در کنار سیاره‌هایی همچون زهره و مشتری، حکایت از زمان خوبی برای پرداختن به کارهای مهم و اساسی بود و اگر نوزادی در چنین زمانی متولد می‌شد، او را خوش یمن و قدمش را پربرکت توصیف می‌کردند! توصیفاتی که بیش از آن‌که مبنای علمی و قابل سنجش و آزمایش باشد، ریشه در اساطیر و باورهای مردم هر منطقه‌ای داشت و امروز دانش نجوم (Astronomy) اعتباری برای مسائلی از این دست در طالع‌بینی (Astrology) قائل نیست و آن را در مقوله باورهای حوزه شبه‌علم (Pseudoscience) طبقه‌بندی می‌کند.
«مقابله» چه حالتی است؟
وقتی سیارات به دور خورشید می‌چرخند، گاهی پیش می‌آید که از دید ناظر زمینی سیاره‌ای درست در مقابل خورشید دیده شود و اختلاف زاویه‌ای‌اش با خورشید در آسمان به 180 درجه برسد. به این ترتیب وقتی خورشید در حال غروب است، سیاره مزبور در سوی دیگر آسمان و در افق مشرق در وضع طلوع مشاهده خواهد شد. امروزه می‌دانیم وقتی سیاره‌ها به دور خورشید می‌چرخند، در مورد سیاره‌ای که مدارش در منظومه شمسی در ورای مدار زمین قرار داد، گاهی پیش می‌آید که مراکز سه کره خورشید و زمین و آن سیاره روی یک خط قرار بگیرد. به گونه‌ای که زمین در میانه خط واصل خورشید و آن سیاره قرار گرفته باشد (تصویر بالا). در این شرایط می‌گوییم آن سیاره در وضعیت مقابله (Opposition) قرار گرفته است. یعنی از دید ناظر زمینی در آسمان شب مقابل خورشید دیده می‌شود.
چرا باید مشتری را در مقابله رصد کرد؟
دوشنبه 22 خرداد هفته پیش، سیاره مشتری در وضعیت مقابله قرار گرفت و این شب‌ها نیز تقریبا همزمان با غروب خورشید می‌توان شاهد درخشش سیاره مشتری در آسمان بود. صرف نظر از این‌که طالع‌بینان چه تفسیری و حکمی برای در مقابله‌بودن مشتری ارائه کنند، منجمان می‌گویند وقتی سیاره مشتری در وضعیت مقابله باشد، آن را درخشان‌تر از هر زمان دیگری در طول سال می‌توان با چشم غیرمسلح رؤیت کرد. از ابتدای شب تا سپیده سحر برای دیدنش در آسمان فرصت دارید و در نیمه‌شب بهترین زمان رؤیت آن فرا خواهد رسید.
این شب‌ها اگر با یک دوربین دوچشمی شکاری یا تلسکوپ سیاره مشتری را نگاه کنید، می‌توانید چهار قمر معروفی که نخستین بار 410 سال پیش گالیله با تلسکوپ کوچکش رصد و کشف کرد را ببینید. اگر از ابتدای شب تا صبح موقعیت این قمرها در اطراف مشتری را زیر نظر بگیرید، نزدیکی صبح خواهید دید موقعیت این چهار قمر چگونه نسبت به یکدیگر به آرامی تغییر می‌کند! این پدیده‌ای است که هر بیننده‌ای را شگفت‌زده می‌کند.
سیاره مشتری در شعر شعرای پارسی‌گو
در فرهنگ اصطلاحات نجومی، ذیل عنوان «مشتری» می‌خوانیم: در فرهنگ باستانی دیگر ملت‌های شرق مشتری نموداری از خدای خدایان آسمانی بوده است که بر پایه اسطوره‌های این ملت‌ها پدرخود، یعنی زحل (مریخ، خدای جنگاوری) را از فرمانروایی جهان خلع و خود بدون رقیب بر تمام آسمان‌ها برتری یافت. آن‌گاه یکی از برادران خود به نام نپتون را به فرمانروایی دریاها و برادر دیگرش پلوتون را به حکمرانی دوزخ گماشت و باز این نکته هم قابل‌یادآوری است که آریاییان، دست‌کم تا پیش از مهاجرت معروفشان به جنوب، مشتری را به عنوان رب‌النوع درخشندگی و روشنایی و با نام اورمزد می‌پرستیدند، به‌طوری که اعتقاد به اهورمزدا که یکی از خدایان آیین زرتشت و مرادف با اهورمزد است ادامه‌ همان اعتقادی است که ذکر شد.
در اشعار شعرای پارسی می‌بینیم القابی مانند حاکم ایوان ششم، قاضی صدر ششم، خواجه اختران، خواجه هفت اختر، خواجه اجرام، سعد اکبر، سعد فلک، سعد آسمان، سعد گردون، سعدالسعود، کوکب سعد، کوکب سعادت... برای این سیاره قائل می‌شوند. سعدی مشتری را نماد سعادت می‌داند و می‌گوید:
گرم به گوشه چشمی شکسته‌وار ببینی
فلک شوم به بزرگی و مشتری به سعادت
لامعی نیز با دو معنی کلمه مشتری در شعر خود بازی کرده و می‌گوید:
مشتری‌رویی و هر دل مشتری روی تو را
مشتری رخسارگان و کم نیاید مشتری
نظامی به مقارنه خوش یمن مشتری و زهره در شعر خود اشاره می‌کند و می‌سراید:
سعادت برگشاد اقبال را دست
قران مشتری در زهره پیوست
فرخی به درخشش زیبای مشتری اشاره می‌کند و در وصف معشوق خود می‌گوید:
او سمن‌سینه و نوشین‌لب و شیرین‌سخن است
مشتری‌عارض و خورشیدرخ و زهره‌لقاست
فردوسی نیز با اشاره به فروغ مشتری بر فلک می‌گوید:
فروزنده چون مشتری بر سپهر
همه جای شادی و آرام و مهر
امشب حوالی ساعت 22 اگر رو به افق جنوب شرقی بایستید می‌توانید سیاره مشتری را در اوج درخشش ببینید، اشعار بالا را زیر لب بخوانید و به فاصله حدود 650 میلیون کیلومتری این سیاره و این‌که قطرش تقریبا 11 برابر قطر کره زمین است فکر کنید!

کاظم کوکرم

دانش