غفلت سینما از واقعیت

درواقع همین یک تلاش جدی درباره روایت سینمایی حضرت امام‌(ره) هم به نتیجه مناسبی نینجامید که جای سؤال و بررسی دارد. این‌که چرا سینمای ایران با این همه ادعا و دستاوردهای داخلی و موفقیت‌های جهانی، به سادگی از کنار این همه ظرفیت بالقوه و دراماتیک زندگی یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین شخصیت‌های سیاسی و مذهبی جهان گذشته است و نتوانسته دینش را به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ادا کند؛ این شاید یکی از مهم‌ترین وظایف مغفول مانده سینمای ایران باشد.باتوجه به تفاوت‌ها و اختلافات سیاسی و مذهبی در جهان و رویکرد متفاوت ایران با برخی کشورهای دیگر، این انتظار بیشتر هم هست که ما بتوانیم از طریق رسانه تاثیرگذار سینما، تصویر درستی از شخصیت حضرت امام‌(ره) ارائه دهیم، اگرنه به دلیل نگاه و نفوذ دشمن در سینمای جهان به‌ویژه آمریکا و اروپا نسبت به جمهوری اسلامی ایران، هر خوانش سینمایی احتمالی درباره شخصیت حضرت امام‌(ره) مبتنی بر خطا و به دور از صداقت و واقعیت خواهد بود. کما این‌که هنوز سینمای جهان هم جرات و جسارت پرداختن به این موضوع را نیافته است.
نکته دیگری که باید در ملاحظه سینمایی سینمای ایران به آن اشاره کرد این است که شخصیت‌های بزرگ و تاثیرگذاری چون حضرت امام‌(ره)، به قدری عظمت دارند که هیچ فیلمی نمی‌تواند حتی گوشه‌ای از واقعیت را در این زمینه به تصویر بکشد. درواقع حق مطلب به خوبی توسط خود آن شخصیت ادا شده است و یک فیلم سینمایی دیگر چه چیزی می‌تواند به این واقعیت ناب و بی‌خدشه، اضافه کند. این نگاه سختگیرانه، نافی مسؤولیت سینمای ایران در این حوزه نیست و می‌توان دست‌کم، در قالب هنر سینما به چالش این مواجهه تن داد و حتی به برکت واقعیت، به دستاوردهایی هم امیدوار بود.با این حال سینمای جهان، برعکس سینمای ایران همیشه بهترین بهره را از زندگی شخصی و سیاسی شخصیت‌های مشهور سیاسی برده و دستاوردهای تماشایی و جذابی هم در این خصوص داشته است. ظرفیت‌های بالقوه دراماتیک و فراز و فرودهای زندگی رهبران و شخصیت‌های سیاسی جهان، بهترین فرصت برای روایت
سینمایی است. این فیلم‌ها به عنوان آثار زندگی‌نامه‌ای، معمولا بخش‌هایی از زندگی این افراد را با چاشنی‌های نمایشی ترکیب می‌کنند که خوشایند تماشاگران باشد. البته در این میان، ممکن است نظر و قضاوت فیلمساز با سلیقه سیاسی برخی مخاطبان همسو نباشد، اما هرچه هست این فیلم‌ها ـ دست‌کم آن آثار مهم و ماندگار در این زمینه ـ به قدری خوب ساخته شده‌اند که این تفاوت سلیقه و دیدگاه سیاسی، چندان تعیین‌کننده نیست و بیشتر به چشم یک فیلم جذاب سینمایی به آن نگاه می‌شود.سینمای جهان البته در بیشتر موارد، ترجیح داده سراغ چهره‌های نه چندان خوشنام در میان رهبران و شخصیت‌های سیاسی برود. احتمالا دست فیلمسازان برای پرداختن به یک چهره مشهور نکوهش شده سیاسی بازتر است و آنها راحت‌تر می‌توانند چاشنی‌ها و افزودنی‌های دراماتیک و نمایشی را به شخصیت‌ها و قصه‌های اینچنینی اضافه کنند. هرچه باشد، چهره‌های منفور سیاسی امتحان خود را در دل تاریخ پس داده‌اند و می‌توان به این بهانه، آویزه‌های ریز و درشت نمایشی را به آنها آویخت. تماشاگران هم عمدتا در این مسیر، فیلمساز را همراهی می‌کنند و هنگام تماشای این دست آثار، اما و اگر نمی‌آورند که چرا مثلا فلان صحنه‌ها و فلان دیالوگ‌ها با واقعیت زندگی آن چهره سیاسی، همخوانی ندارد.سقوط (درباره هیتلر)، آخرین پادشاه اسکاتلند (درباره عیدی امین، رئیس‌جمهور اوگاندا) و موسولینی: داستان ناگفته نمونه‌هایی از این دست است.سهم چهره‌های سیاسی مثبت، اما در سینمای جهان چندان نیست و فیلم‌هایی که سراغ زندگی این شخصیت‌ها رفته، زیاد نیست. گاندی، عمر مختار و شکست ناپذیر (درباره ماندلا) از آثار قابل اشاره در این زمینه است.
به‌جز آن واقعیت که گرایش سینما به چهره‌های بدنام است بیشتر، آن هم به دلایل دراماتیک، باز باید اذعان و تاکید کرد که واقعیت چهره‌های سیاسی مثبت، به قدری زیبا و بی‌کم و کاست است که سینما کمتر بتواند چیز جذاب دیگری به آن اضافه کند و پیش روی مخاطبان قرار دهد.فارغ از مثبت و منفی و خاکستری بودن شخصیت‌های سیاسی، بحث اصلی این نوشته، توجه به ظرفیت‌های بالقوه و دراماتیک این چهره‌هاست که سینمای ایران با مواردی نظیر ملاحظات، حساسیت‌ها، خطوط قرمز، تنبلی و اراده نداشتن، ترس از عدم ارتباط با مخاطبان با این‌گونه فیلم‌ها و... به‌سادگی از کنار آنها عبور می‌کند، اما سینمای جهان بدون ملاحظه سیاسی و بی‌واهمه از قضاوت، با خیال راحت سراغ یک روایت سینمایی جذاب از رهبران و چهره‌های سیاسی می‌رود.

امید رحمانی

سینما