روزه داران غریب مدرسه

به جام‌جم خبر دادند در یک مدرسه دخترانه، معلم در زنگ کلاس، دوسه دانش‌آموز ده ساله‌ای را که روزه هستند از کلاس بیرون می‌فرستد تا بقیه بچه‌ها و خودش چیزی بخورند و گلویی تر کنند. دختربچه‌های روزه‌دار که اصل قضیه را فهمیده‌اند، حالا ناراحتند و می‌گویند با این طرز رفتار به آنها توهین شده است. مادر یک دانش‌آموز 11 ساله نیز به ما خبر داد دختر روزه‌دارش هرروز مجبور است روزه‌خواری بقیه بچه‌ها را ببیند و وقتی به اولیای مدارس اعتراض می‌کند، بشنود که او هم بهتر است با این سن و سال کم روزه‌دار نباشد!
مادری نیز می‌گفت در مدرسه دخترش که دبستانی شش پایه است و نیمی از بچه‌ها سن تکلیف را گذرانده اند، مدیریت مدرسه به روال سابق زنگ ناهار را حفظ کرده و خوردن در کلاس به عادت روزهای عادی سال ادامه دارد.
پدری هم برایمان نقل می‌کرد که در برخی مدارس پسرانه این روزه گرفتن است که غیرطبیعی است، نه روزه‌خواری.
این‌که این وضع شامل حال چه تعداد مدرسه و چه تعداد دانش‌آموز و اولیای مدرسه می‌شود، معلوم نیست چون هیچ متر و معیاری برای قضاوت وجود ندارد، ولی آنهایی که به ما گزارش می‌دهند به قدری هیجان‌زده و معترضند که فقط می‌خواهند بدانند چرا آموزش و پرورش برای سامان دادن به این اوضاع، احیای حرمت ماه رمضان و تقویت باورهای مذهبی دانش‌آموزان تلاشی نمی‌کند.
سکوت وزارتخانه
برای انتقال این پرسش به مسؤولان آموزش و پرورش ابتدا با معاون پرورشی و فرهنگی وزارتخانه تماس گرفتیم که تلفن همراهش پاسخگو نبود و بعد از مدتی تلاش، روابط‌عمومی معاونت گفت آقای معاون دیگر با هیچ رسانه‌ای تلفنی صحبت نمی‌کند. با مدیرکل قرآن و عترت وزارتخانه نیز که تماس گرفتیم او مصاحبه را به روزی موکول کرد که دیگر ثمری برای گزارش فعلی ما نداشت. پس در آرشیو اخبار دنبال سوابق این موضوع و مصاحبه‌های احتمالی گذشته گشتیم که این جست‌وجو نیز بی‌نتیجه بود، چون هیچ سابقه وهیچ اظهارنظری درباره روزه‌داری در مدارس و تقابل بحث‌برانگیزش با روزه‌خواری وجود نداشت. سکوتی که محل سوال است و از آموزش و پرورشی که داعیه ایجاد حیات طیبه برای دانش‌آموزان و اجرای سند آرمانی تحول بنیادی را دارد، بعید است.
با این که همواره ایراد گرفته می‌شود که وزارت آموزش و پرورش، ‌آموزش را بر پرورش ترجیح می‌دهد و وزارتخانه نیز چندان از این ایراد خوشش نمی‌آید و همواره واکنش نشان می‌دهد، اما اگر فقط در برنامه‌های ماه رمضان مدارس دقیق شویم نتیجه این است که در عمل هیچ برنامه‌ای وجود ندارد، مگر یک برنامه که کاهش ساعت آموزشی مدارس (ده دقیقه از هرکلاس و افزودن به زنگ تفریح) در این ماه است.
انفعال و غربت رمضان
آیا خانواده مقصر است یا مدرسه؟ آیا اگرخانواده کم‌کاری کند مدرسه می‌تواند این کاستی را جبران کند؟ دربحث روزه‌خواری علنی در مدارس و ایجاد تنگنا برای دانش‌آموزان روزه‌دار حتما باید این دو سوال را پرسید و دنبال پاسخش بود.
روح‌ا... دوستی، کارشناس مذهبی کودک و نوجوان درپاسخ به پرسش اول به جام‌جم می‌گوید: بیشتر خانواده‌ها بحث روزه گرفتن که پیش می‌آید توی دل بچه‌ها را خالی می‌کنند و آنها را از روزه‌داری می‌ترسانند و ضعف جسمانی بچه‌ها را یادآور می‌شوند و به‌زعم خود فتواهای غلط می‌دهند که مثلا چون تو لاغری یا این که باید هفت هشت ساعت در مدرسه باشی روزه به تو نمی‌رسد. او می‌گوید همین می‌شود که جمعیت قابل توجهی از دانش‌آموزان اهل روزه گرفتن نیستند و چون نه خانواده و نه مدرسه برای آموزش احکام روزه و شیرین کردن عبادت تلاش نمی‌کنند، روزه‌خواری جلوه پررنگی در مدارس دارد.
این کارشناس البته می‌گوید نباید از دانش‌آموزانی که به دلایل موجه قادر به روزه‌داری نیستند، غافل شد؛ دانش‌آموزانی که به جای شماتت باید برایشان فضایی را در مدرسه تعبیه کرد که بتوانند چیزی بخورند و روزه‌خواری را علنی نکنند. دوستی اضافه می‌کند که البته باید به دانش‌آموزان روزه‌دار نیز آموزش‌های کافی داد تا هرکه را که روزه نمی‌گیرد بی‌دین قلمداد نکنند و هر نوع روزه‌خواری را توهین به خودشان. او به این ترتیب جمع‌بندی می‌کند که در حوزه آموزش‌های مذهبی و اعتقادی در مدارس ضعف‌های جدی وجود دارد.
با این حال مدارسی هستند که به‌واسطه خلاقیت مدیران و معلمان، ماه رمضان در آنها با خوبی و خوشی و بدون سوءتفاهم به پایان می‌رسد؛ مدارسی همچون دبستان دخترانه خواجه رضایی در یزد. دشتی، مدیر این دبستان که به علت برگزاری اردوی روزه صاحب‌نام شده به ما توضیح می‌دهد انگیزه‌اش برای این کار کمرنگ شدن جنبه‌های اعتقادی درکتاب‌های درسی و احساس نیاز برای پرکردن این خلآ است. او می‌گوید برای استقبال از رمضان در مدرسه باید روزه داری را به عنوان یک تکلیف و یک ارزش و ماه رمضان را به عنوان ماهی که همه مهمان خداوندند نهادینه کرد و پس از آن انتظار انجام تکلیف از بچه‌ها داشت.
کار خلاقانه او و همکارانش این است که از سال‌ها قبل اردوی یک‌روزه روزه را در ماه‌های خنک سال کلید زده‌اند و در آن همه بچه‌ها به صورت هماهنگ سحرها بیدار می‌شوند، سحری می‌خورند، خانواده‌های آنها خوراکی‌هایی را تهیه می‌کنند و به عنوان افطاری به مدرسه می‌فرستند و پس از انجام بازی‌های گروهی، نزدیکی‌های افطار در حیاط بزرگ مدرسه چادر زده می‌شود و کادر مدرسه از دانش‌آموزان روزه‌دار پذیرایی می‌کنند و این اردوی مذهبی برایشان می‌شود یکی از شیرین‌ترین خاطرات ایام تحصیل.
دشتی می‌گوید: این برنامه به قدری مورد استقبال دانش‌آموزان قرارگرفته که سالی چند بار بچه‌ها سراغش را می‌گیرند و مایلند دسته‌جمعی روزه بگیرند. او می‌گوید آنچه مورد نیاز است ایجاد همین خاطره خوش از روزه‌داری است که چون در اغلب مدارس به‌وجود نمی‌آید، روزه‌خواری بر روزه‌داری سبقت گرفته است.
روح‌ا... دوستی، کارشناس مذهبی کودک و نوجوان هم البته درست می‌گفت که رفتارهای ما چه اعتقادی و چه اخلاقی در خانواده ایجاد می‌شود، در مدرسه تمرین می‌شود و درجامعه بروز می‌کند که یعنی اگر روزه‌داری دوشادوش هم در خانه و مدرسه به عنوان یک ارزش تبلیغ نشود چالش روزه‌داری و روزه‌خواری در مدارس و بعدترش در جامعه همچنان ادامه خواهد داشت.

حفظ حرمت‌ها در مدارس

هرچند مسؤولان وزارت آموزش و پرورش پاسخگو نبودند، اما دیروز عبدالرسول کریمی، معاون پرورشی آموزش و پرورش شهر تهران دقایقی را به بحث روزه‌داری در مدارس اختصاص داد.
او بی‌توجهی به روزه‌داری در مدارس را قبول ندارد. کریمی به ما می‌گوید: تاکید ما بر این است که در مدارس حرمت‌ها حفظ شود. علاوه بر این، معتقدیم نوجوان نسل فعلی خیلی چیزها را تبعیت می‌کند، بنابراین نباید رفتار عده‌ای محدود را بزرگ جلوه داد.
معاون پرورشی آموزش و پرورش شهر تهران ادامه می‌دهد: برای کاهش آسیب‌های اجتماعی، ما امسال در شهر تهران با 38 موسسه حوزوی تفاهم‌نامه امضا کرده‌ایم. آن‌طور که او می‌گوید به این شکل بیش از 1200 روحانی در مدارس تهران حضور پیدا کرده‌اند. او ادامه می‌دهد: به این ترتیب در مدارس نماز جماعت اقامه و شبهات دینی دانش‌آموزان نیز پاسخ داده می‌شود.
به گفته او، طرح امین نیز که سال گذشته در 64 مدرسه اجرا شده بود امسال در 180مدرسه اجرا می‌شود و روحانیون در مدارس مستقر هستند.

جای مدرسه رمضانی خالی است
محمدعلی رضاپور
مسؤول اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان مازندران
این‌که اگر دانش‌آموزی روزه‌دار باشد مورد تمسخر بقیه دانش‌آموزان قرار می‌گیرد و مجبور می‌شود برای رفع آزارها روزه‌داری‌اش را پنهان کند حقیقت امروز جامعه است حتی اگر همه‌گیر و فراگیر نباشد. روزه با بقیه مناسک مذهبی تفاوت‌های عمده دارد و مهم‌ترین تفاوتش داشتن هیجان مثبت و چشیدن تجربه شیرین بندگی است، اما این که چرا نتوانسته‌ایم این شیرینی را به نوجوانان بچشانیم و فضایی غیر از آنچه در مدارس حاکم است ایجاد کنیم جای بحث دارد. روزه‌داری برخلاف نظر عده‌ای که می‌گویند با فضای نوجوانی سنخیت ندارد اتفاقا تناسب زیادی با مختصات این دوره سنی دارد.
نوجوان‌ها طالب هیجانند و روزه به عنوان یک عمل مداوم زمان‌دار، در یک فضای منظم و تابع احکام می‌تواند به هیجان درونی آنها پاسخ دهد. روزه می‌تواند به نوجوان‌ها تشخص و هویت اعتقادی بدهد البته اگر روزه‌داری را از حیطه وظیفه‌ای فردی خارج و به ‌امری اجتماعی تبدیل کنیم و نوجوان روزه‌دار را عضوی از یک باشگاه اعتقادی بدانیم. این که چرا ما 36 هزار شهید دانش‌آموز که همگی نوجوان بوده‌اند ‌داریم علتش این است که در دفاع مقدس توانسته بودیم نوجوان‌ها را عضو باشگاه فکری دفاع از وطن کنیم درحالی که اکنون نمی‌توانیم نوجوان روزه‌دار خلق کنیم (مگر این که بنیان‌های خانوادگی، نوجوان را به این سمت سوق داده باشد). ما نتوانسته‌ایم در آموزش و پرورش این باور را ایجاد کنیم که نوجوان با روزه‌داری می‌تواند عضو باشگاهی شود که یک‌سری از افراد پاک و صالح عضو آن هستند.
نوجوان، موجودی آرمانگراست و می‌خواهد ازهمه چیز خوب‌ترین‌ها را داشته باشد اما ما نتوانسته‌ایم او را در سلک آدم‌های آرمانگرا قرار دهیم چون روزه‌داری را در
حد تحمل گرسنگی و تشنگی تنزل داده‌ایم و خب معلوم است که نوجوان هنجارگریز که نمی‌خواهد تحت هنجارهای پرمحنت قرار بگیرد، میلی به روزه‌داری پیدا نمی‌کند.
مدارس ما همچنین نتوانسته‌اند شرایط روزه‌داری را تسهیل کنند. یکی از مسائل پرچالش این روزهای دانش‌آموزان این است که چرا امتحانات باید در ماه رمضان برگزار شود؟ آیا این مساله باعث عبادت‌گریزی نمی‌شود؟ آیا وقتی در بحث نماز، نمازخانه‌های مدارس به جای فضایی برای عبادت به انبار و جایی برای برگزاری امتحانات تبدیل شده،‌ نماز می‌تواند برای نوجوان‌ها طعمی شیرین داشته باشد؟ آیا در چنین فضایی،‌ نمازخانه مترادف با خاطره تلخ امتحان و بوی ناخوشایند نیست؟
مشکل این است که ما در فضای مدرسه نتوانسته‌ایم مناسک نوجوانی را پیاده کنیم و اساسا هیچ برنامه‌ای برای رمضانی شدن مدرسه نداریم. وقتی فضای مدرسه رمضانی نیست و در هشت ماه سال تحصیلی هیچ اقدامی برای تبیین این مناسک نداریم و یکباره با رمضان مواجه می‌شویم،‌ معلوم است که نتیجه چه خواهد شد.