آنلاین می‌مانیم

برای مساله احتمال قطع اینترنت دو فرضیه بیشتر وجود ندارد؛ فرض اول که جوابش مثبت است و اشاره دارد به تحریم شدن اینترنت از سوی آمریکا و فرض دوم که پاسخش منفی است. خیلی‌ها مدافع فرضیه دوم‌ هستند و خیلی‌ها که فرضیه اول را شدنی می‌دانند بر این نیز باور دارند که بعید است آمریکا از منافع خود در اینترنت به‌خصوص آن بخش‌هایی که می‌تواند به ایران ضربه بزند، صرف‌نظر کند. البته کارشناسی همچون محمدمحمودی که مشاور وزارت ارتباطات است در گفت‌وگو با ما پشت هیچ‌کدام از این دو فرضیه نایستاد، چون می‌گفت آمریکایی که به توافق‌نامه‌ای به محکمی برجام پشت پا زده رفتارش آنقدر بی‌حساب و کتاب است که نمی‌توان قاطعانه گفت که آیا در فضای سایبری نیز برایمان مشکل‌ساز می‌شود یا نه و آیا قطع اینترنت را در دستور‌کار قرار می‌دهد یا خیر.
در مقابل اما دو کارشناس، یکی در حوزه فضای مجازی و دیگری در پدافند غیرعامل به ما گفتند آمریکا با این که می‌تواند برای ما دردسر سایبری درست کند، ولی به نظر نمی‌رسد چنین کاری کند. سجاد شیروانی، کارشناس پدافندغیرعامل می‌گوید بسیاری از سرورهایی که به کشورمان خدمات می‌دهند خارج از ایران و در کشورهایی همچون سوئد، سوئیس و فنلاند هستند، کشورهایی سردسیر که هزینه نگهداری سرورها را نسبت به بقیه نقاط دنیا پایین نگه می‌دارند. بنابراین چون دیتا بیس‌های ما در این کشورها هستند و از نظر فیزیکی دور از دسترسمان، پس اگر آمریکا بخواهد با جریان آزاد اطلاعات بجنگد، اینترنت‌مان را قطع و دسترسی‌هایمان را مسدود کند، توانش را دارد. او گفت حتی آمریکا می‌تواند از طریق تبانی با کشورهایی که فیبرنوری از خاکشان می‌گذرد ما را تحت فشار قرار دهد، اما به نظر نمی‌رسد این کشور از این همه امکان استفاده کند به این دلیل که آمریکایی‌ها دوست دارند جامعه هدف خود را، جامعه‌ای که دوست دارد ذهن و افکار آنها را تحت تاثیر قرار دهد، از طریق اینترنت در اختیار داشته باشد.
محمدمهدی کارگر نیز کارشناس فضای مجازی است که به ما می‌گوید آمریکا توان تحریم اینترنت را دارد، ولی بعید است از این توان استفاده کند. آمریکا می‌تواند، چون حاکمیتش در فضای مدیریت اینترنت بر بقیه کشورهای جهان غلبه دارد و از نظر ساختاری، زیرساختی، فنی و تکنیکی در سازمان‌های بین‌المللی فناوری اطلاعات نفوذ دارد و درتصمیم‌گیری‌های کلان حوزه اینترنت صاحب رای است. او می‌گوید پس با توجه به این توان و امکانات‌ تهدید جدی است، اما احتمال استفاده از این توان ضعیف است، چون آمریکا برای بسیج کردن مخالفان ایران، شکل‌دهی به افکارعمومی و حتی کوبیدن بر طبل جنگ و تشدید عملیات روانی به اینترنت نیاز دارد.
فقط روی پای خودمان
با این که رئیس سازمان فناوری اطلاعات چند ماه پیش گفته بود که ایجاد محدودیت برای مالکان سایت‌های ایرانی روی دیتاسنترهای خارجی یا قطع دسترسی کاربران ایرانی به خدمات سایت‌ها و نرم‌افزارهای مختلف از سناریوهای احتمالی تحریم است، ولی چون در عین حال گفته بود که هیچ‌یک از سناریوهای احتمالی تحریم به قطع اینترنت منجرنمی‌شود، خیلی‌ها نفسی راحت کشیدند. کارشناسان اما می‌گویند هنوز برای نفس راحت کشیدن زود است، چون کشوری باید خیالش در فضای سایبری راحت باشد که اتکای کمی به اینترنت و تکیه حداکثری بر شبکه داخلی‌اش داشته باشد.
سجاد شیروانی می‌گوید فعلا چنین اتکای حداکثری به شبکه ملی اطلاعات درکشورمان وجود ندارد و محمدمهدی کارگر نیز اضافه می‌کند با این که تا به حال حرف زیاد زده شده، ولی در عمل جایگزینی برای اینترنت در کشور مستقر نشده و اساسا کسی نمی‌داند آمادگی واقعی و توان کشور در روزی که اینترنت نباشد چقدر است.
اشاره کارگر به بحث‌های پیرامون برگزاری رزمایش قطع اینترنت است، موضوعی قرار بود در کشور اجرا شود تا ضعف‌ها و قوت‌های زیرساختی و روساختی‌مان شناسایی شود، ولی آن‌قدر فشارها به‌ویژه از داخل زیاد شد که گویی عده‌ای می‌خواستند کار زمین بخورد و کشور در بی‌اطلاعی بماند.
محمد محمودی، کارشناس فضای مجازی هم می‌گوید که ما آنچنان که باید آماده نیستیم، هر چند پیشرفت‌های خوبی در حوزه فضای سایبری به دست آمده. او می‌گوید ما به استقبال قطع ارتباط با جهان نمی‌رویم، اما اگر قطع شدن اینترنت را به عنوان یک احتمال گوشه ذهنمان داشته باشیم باید بنیه‌مان را قوی کنیم تا در موقع بحران کمترین آسیب را ببینیم. محمودی ما را با شرکت گوگل مقایسه می‌کند که هر روز خدمات جدید حتی به فارسی‌زبانان ارائه می‌دهد در حالی که ما با این که سال‌ها برای تقویت وب فارسی حرف زده‌ایم، اما نه تنها از گوگل، بلکه از بقیه جست‌وجوگرهای فارسی هم عقبیم. او معتقد است ما در حوزه فناوری اطلاعات به مرحله فهم و درک این فضا رسیده‌ایم، ولی قصور و تقصیرهایی در این مسیر وجود دارد که ما را آنچنان که شایسته‌اند تقویت نکرده، مثل کشورهایی همچون برزیل، کره جنوبی، هند و چین و روسیه که به درجاتی از استقلال در این حوزه رسیده‌ و درصد آسیب‌پذیری‌شان را کم کرده‌اند.

اینترانت یعنی حفظ منافع ملی

دکترعلیرضا چابکرو/ کارشناس فضای مجازی
حالا که عده‌ای گمانه‌زنی کرده‌اند که شاید اینترنت مشمول تحریم‌های آمریکا علیه ایران شده و ارتباط سایبری کشورمان با جهان قطع شود، مایلم بگویم این اتفاق رخ نمی‌دهد چون آمریکا برای پیشبرد اهدافش علیه جمهوری اسلامی به اینترنت نیاز دارد و اگر بخواهد این امکان را از خودش بگیرد در واقع خودزنی کرده است. یادمان باشد کابل بزرگ انتقال اطلاعات به غرب آسیا نیز از ایران و از بندر جاسک می‌گذرد پس از نظر فنی هم امکان ندارد که اینترنت مشمول تحریم شود.
با این حال نخستین کاری که باید در اولویت برنامه‌های دولت قرار گیرد تقویت اینترنت داخلی یا اینترانت است تا اگر روزی تهدید شکل گرفت امورات کشور مختل نشود. البته تقویت اینترانت باید خیلی زودتر از اینها انجام می‌شد و از چهار سال پیش که مطرح شد چرا اینترنت ملی راه نمی‌افتد و باید این کار در صدر برنامه‌ها قرار می‌گرفت. گرچه گفته می‌شود برخی از فازهای شبکه ملی اطلاعات رونمایی و بهره‌برداری شده، ولی کار آن‌طور که لازم است با جدیت دنبال نمی‌شود.
در واقع ما درحوزه فضای سایبری نیز همانند درگاه‌های شبکه‌های اجتماعی عمل می‌کنیم که هرطور شده شروعی داریم، ولی اراده‌ای برای به اتمام رساندن کار نداریم. همان‌طور که همگان دیدند در ارتباط با شبکه‌های اجتماعی به جای تقویت این شبکه‌ها از هر طریق شبکه‌ای فیک به نام تلگرام طلایی ساختیم که بعد از حیاتی موقتی، گوگل آن را به مثابه یک ویروس معرفی و حذف کرد. مشکل این است که ما درازمدت فکر نمی‌کنیم و پیرامون منافع ملی مان تفکر آینده‌پژوهی نداریم، بلکه به صورت مقطعی به این حوزه می‌پردازیم تا فعلا درد را تسکین دهیم تا درد بعدی. ما باید براساس منافع ملی‌مان تصمیم بگیریم، کاری که کشورهای اروپا و چین انجام دادند بعد از آن که آمریکا موافقت نکرد اینترنت و سایبر تحت اختیار سازمان ملل قرار گیرد و همچنان مصر بود که از این فضاها به مثابه یک سلاح نظامی استفاده کند.

مریم خباز

جامعه