عبور از استعمار مجازی

فصل مشترک سؤال‌هایی که دیروز به دغدغه دادستان کل کشور در بحث مدیریت فضای مجازی تبدیل شده بودند، همان بحث همیشگی راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در داخل کشورمان است؛ بحثی که روز جمعه توسط معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی هم مورد توجه قرار گرفته بود. آن‌قدر که جواد جاویدنیا، فضای مجازی امروز را صحنه جنگ نرم با دشمن بخواند و بگوید: کشورهایی که بعد از ما شروع کردند شبکه ملی اطلاعات خود را محقق کرده‌اند و مشخص نیست که دستور هشت سال پیش رهبر انقلاب اسلامی مبنی بر ضرورت راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات چه شده است؟
این سؤال البته ذهن کارشناسان زیادی را در حوزه فضای مجازی به خودش مشغول کرده است؛ افرادی که حالا مدیریت فضای مجازی کشور به یکی از نگرانی‌های بزرگشان تبدیل شده است. عزیز نجف‌پور، عضو پیشین مرکز ملی فضای مجازی و رئیس فعلی مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یکی از همین‌هاست. کارشناسی که معتقد است بحث شبکه ملی اطلاعات یعنی شبکه‌ای امن و غیرقابل نفوذ که اطلاعات را تنها در داخل کشورمان به گردش دربیاورد و این یکی از اولویت‌های جدی جامعه امروز ماست .
نجف‌پور با اشاره به ضرورت ایجاد این شبکه ملی به ما می‌گوید: وزیر ارتباطات قبل از رسیدن به وزارت بحث‌هایی را درباره این‌که فاز اولیه شبکه ملی اطلاعات شروع شده است، مطرح کرده بودند، همان موقع هم دوستان مرکز ملی فضای مجازی که هم سیاستگذار و هم ناظر شبکه ملی اطلاعات هستند نسبت به این ادبیات و این حرف‌ها انتقاد کردند و گفتند شما فقط مقدمات اولیه ساماندهی وضعیت موجود را انجام داده‌اید و کار در نهایت زیادتر از این حرف‌هاست. حالا از آن زمان حدود سه سال می‌گذرد و برای من و خیلی‌های دیگر سؤال است که این شبکه ملی اطلاعات الان کجاست؟! الان اگر آمریکایی‌ها به اصطلاح سیم اینترنت ایران را قطع کنند ما چطور می‌خواهیم اطلاعات را در داخل کشورمان به گردش
دربیاوریم؟!
این اهمال و کم‌کاری راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به گفته نجف‌پور، یک دلیل بیشتر ندارد، این‌که مساله بُعد سیاسی پیدا کرده و وزارت ارتباطاتی‌ها اصلا معتقد به شبکه ملی اطلاعات نیستند.
این کارشناس فضای مجازی در توضیح بیشتر می‌گوید: متاسفانه درحال حاضر مساله سیاسی شده و افراد یک جریان خاص که به دنبال داشتن رسانه و شبکه گردش اطلاعاتی هستند از دسترسی و نظارت حاکمیت به دور باشد، تمایلی به راه‌اندازی شبکه ملی ندارند، چراکه در ساختار شبکه ملی اطلاعات، جایی هم برای دستگاه ناظر اعم از قوه قضاییه، دستگاه‌های فرهنگی و امنیتی و... در نظر گرفته شده است.
نتیجه این اتفاق به گفته نجف‌پور، تبدیل شدن کشور ما به یک مستعمره مجازی است. او در این رابطه می‌گوید: ما الان وارد عصر استعمار مجازی شده‌ایم که اتفاقا خیلی هم خطرناک است. ما 40 سال پیش انقلاب کردیم و یکی از شعارهای انقلاب ما استقلال بود، اما الان با دست خودمان و به خاطر ندانم‌کاری و مبارزه‌های جناحی و سیاسی یک عده درحال تبدیل شدن به مستعمره مجازی آمریکا هستیم.
عضو سابق مرکز ملی فضای مجازی هم در ادامه وزیر ارتباطات را خطاب قرار می‌دهد و از او و دوستانش می‌خواهد تا جواب این سؤال را بدهند که چه پیشرفتی در زمینه ساخت فضای ملی اطلاعات در کشور ما انجام شده و شبکه ملی اطلاعات در چه وضعی است.
ضرورتی که نادیده گرفته شده
ایجاد شبکه ملی اطلاعات، یک ضرورت است؛ ضرورتی که نه تنها در کشور ما که در کشورهای دیگر دنیا هم احساس شده و حالا اسم کشورهای نام‌آشنایی را می‌توانیم در فهرست کشورهایی ببینیم که برای خودشان شبکه ملی اطلاعات دارند؛ یک شبکه داخلی امن و غیرقابل نفوذ.
این نکته‌ای است که مورد توجه علیرضا آل‌داوود، پژوهشگر حوزه فضای مجازی قرار می‌گیرد. او با اشاره به ضرورت وجود شبکه ملی اطلاعات به ما می‌گوید: در دنیای رسانه‌ای امروز ما خیلی از کشورها را می‌بینیم که مبحثی را با عنوان حکمرانی فضای مجازی و با گستردگی فضای مجازی و شبکه اینترنت برای خودشان به‌وجود آورده‌اند. در بحث حکمرانی فضای مجازی اولین نکته‌ای که مطرح می‌شود، بحث زیرساخت‌ها هست و اتفاقا اولین کشوری که این زیرساخت را در کنار اینترنت برای خودش به وجود آورده خود آمریکاست. یعنی خود آمریکایی‌ها سال 1991 میلادی شبکه‌ای را در کشورشان راه انداختند به نام شبکه زیرساخت ملی اطلاعات آمریکا، با این هدف که داده‌های انبوهشان از طریق کشورهای دیگر مسیریابی نشود.
آل داوود، بعد از آمریکا از چین به عنوان دومین کشوری که به بحث حکمرانی فضای سایبری هم در بحث زیرساخت، هم قوانین و هم سیاستگذاری توجه کرده، نام می‌برد.
بعد از چین، به گفته این کارشناس فضای مجازی به ترتیب کره جنوبی و استرالیا هم وارد این عرصه می‌شوند و برای خودشان شبکه ملی اطلاعات داخلی راه می‌اندازند و بعد هم نوبت اتحادیه اروپاست که به جمع کشورهایی بپیوندند که در تلاشند تا شبکه ملی زیرساخت داشته باشند تا اطلاعات‌شان مسیریابی نشود.
به این فهرست اما حالا اسم روسیه را هم باید اضافه کنیم، چرا که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه به تازگی قانونی را امضا کرده که ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت (ISP) این کشور را موظف می‌کند تا زیرساخت‌های خود را برای قطع ارتباط با شبکه جهانی در مواقع ضروری آماده کنند تا تبادل خیلی از داده‌ها و فعالیت هایشان در داخل کشورشان انجام شود و امکان سرقت این داده‌ها وجود نداشته باشد.
نتیجه‌ای که آل‌‌‌داوود از این بحث می‌گیرد، ضرورت وجود شبکه ملی اطلاعات است؛ ضرورتی که فقط مختص کشور ما نیست و در کشورهای دیگر دنیا هم اهمیت پیدا کرده؛ یعنی بحث صیانت از داده ها، اطلاعات و محتواها. ضرورتی که سال 79 در کشور ما احساس شد، آن هم وقتی که رهبر معظم انقلاب قبل از این‌که اینترنت در کشور ما عمومی شود، از مسؤولان کشور خواست تا شبکه ملی اینترنت را در داخل کشور راه‌اندازی کنند. ضرورتی که به گفته این پژوهشگر فضای مجازی هیچ‌وقت اولویت دست اندرکاران فضای مجازی کشورمان
نشد.
آل‌داوود با اشاره به این موضوع می‌گوید: یکی از انتقادهای دادستان کل کشور نسبت به وزارت ارتباطات درباره همین بحث راه‌اندازی و تکمیل شبکه ملی اطلاعات بود.
ایجاد زیرساخت‌ها و راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات وظیفه‌ای بوده که به‌عهده وزارت ارتباطات گذاشته شده است؛ وظیفه‌ای که چندان مورد توجه این نهاد نبوده. آل‌داوود با انتقاد از این موضوع می‌گوید: آقای جهرمی بارها گفته‌اند ما می‌خواهیم شبکه ملی اطلاعات را راه‌اندازی کنیم، حتی یک‌بار هم گفتند هسته شبکه ملی اطلاعات افتتاح شده، اما همچنان ما از بستر فضای مجازی توسط سرویس‌های خارجی مورد تعرض قرار می‌گیریم، گوگل به خودش اجازه می‌دهد از روی گوشی‌های مردم نرم‌افزار حذف کند، اپل تعدادی از نرم‌افزار‌های ایرانی را غیرفعال می‌کند، اینستاگرام اکانت حذف می‌کند و این یعنی شبکه ملی اطلاعات هنوز در کشور ما محقق نشده .
زیرساخت‌ها فراهم است!
به گفته آل‌داوود رهاشدگی و بی‌قانونی فعلی فضای مجازی در کشور ما، نتیجه همین رویکرد وزارت ارتباطات است؛ رویکردی که منفعلانه وزارت ارتباطات در این زمینه در پیش گرفته است و همچنان به یک سؤال واحد می‌رسد؛ بحث راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات درکشور ما به چه مرحله‌ای رسیده است. ما برای رسیدن به جواب این سؤال، سراغ روابط عمومی وزارت ارتباطات هم می‌رویم. اما تماس تلفنی ما به یک جمله کوتاه ختم می‌شود؛ این‌که بهتر است با کارشناسان و متخصصان صحبت کنیم تا قضاوت بهتری داشته باشیم.
با این حال نتیجه جست‌وجوی ما درباره وضعیت فعلی شبکه ملی اطلاعات در داخل کشورمان به مصاحبه‌ای از معاون شرکت ارتباطات زیرساخت می‌رسد. در مصاحبه‌ای به تاریخ سیزدهم اردیبهشت 98 یعنی همین دو روز پیش و وقتی اسماعیل رادکانی با اشاره به توسعه شبکه ملی اطلاعات در سال ۹۷ در بخش‌های مختلف هسته مرکزی و شبکه انتقال، می‌گوید: امسال قرار است ظرفیت‌های جدید این شبکه به بهره‌برداری برسد.
رادکانی می‌افزاید: در سال ۹۷ دو اقدام عمده در راستای توسعه شبکه ملی اطلاعات انجام شد که شامل اجرای پروژه «تدبیر» و افزایش ظرفیت شبکه انتقال به ۲۴ ترابایت می‌شود. در همین حال توسعه سه برابری ظرفیت هسته اصلی و مرکز شبکه ملی اطلاعات از دیگر اقدامات عمده در این خصوص بود.
معاون شرکت ارتباطات زیرساخت البته درباره انتقاداتی که به روند توسعه شبکه ملی اطلاعات وارد است هم می‌گوید: از نظر من ظرفیت کامل و کافی در شبکه ملی اطلاعات برای هرگونه تعامل ارتباطی میان دارندگان محتوا و استفاده‌کنندگان از این خدمات فراهم است.
با این تفاسیر مشخص نیست با وجود فراهم بودن زیرساخت‌ها، چه عاملی مانع راه‌اندازی شبکه‌ای می‌شود که ضرورتش مدت‌هاست در کشورمان احساس می‌شود.

شبکه ملی اطلاعات چیست؟

شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای پهن باند، با پوشش کشوری و امن است که امکان اتصال و دسترسی به انواع خدمات پرسرعت را با تعرفه رقابتی برای کاربران مبتنی بر فرهنگ اسلامی - ایرانی، فراهم می‌سازد به نحوی که محتوای میزبانی شده در مراکز داده داخل کشور از داخل مسیر یابی می‌شود.
شبکه ملی اطلاعات، سه پیش نیاز اساسی و مهم دارد:
بستر و زیرساخت انتقال اطلاعات (شبکه ملی فیبر نوری)
بستر و زیرساخت ذخیره اطلاعات (مراکز داده ملی)
بستر و زیرساخت نرم‌افزاری (سرویس‌ها و نرم‌افزارهای مبتنی بر شبکه)
در واقع در طرح شبکه ملی اطلاعات، قرار است شبکه‌های مختلفی مثل شبکه ملی مدارس، شبکه ملی بانکداری الکترونیکی، شبکه ملی کنترل ترافیک، شبکه ملی دانشگاه‌ها، شبکه ملی بیمارستا‌ن‌ها و درمانگاه‌ها، شبکه ملی سازمان‌ها و اداره‌ها، شبکه علمی کشور، شبکه ملی بازرگانی و... را به هم متصل کرده و به صورت یکپارچه، خدمات دولت الکترونیکی را به مردم ایران ارائه کنند.
هدف از اجرای طرح شبکه ملی اطلاعات، کاهش هزینه‌های خرید پهنای باند، افزایش امنیت اطلاعات ملی، توسعه تجهیزاتی و اطلاعاتی، تبدیل شدن به هاب و شاهراه انتقال اطلاعات منطقه، توسعه نرم‌افزاری و مقوله‌هایی از این دست است.

مینا مولایی

جامعه