خوزستان پشت خاکریز

تشکیل تیم‌های پشتیبانی مردمی در روستاها
یکی از مناطق درگیر سیل، روستای گردشگری «علوه» است که در محدوده شهرستان کارون در جنوب اهواز قرار دارد. اهالی علوه با تلاش شبانه‌روزی، خندقی با عمق بیش از یک متر احداث کردند تا آب رودخانه را به آن هدایت کرده و از مزارع و کاشانه خود دور کنند. در عین حال علاوه بر ایجاد خندق، دور تا دور خانه‌های روستا هم سیل‌بند دو متری ایجاد کردند تا در صورت پیشروی آب، سیلاب خانه‌های این روستای گردشگری را غرق نکند.
در آن‌سوتر ،روستای «وعیلیه» به خاطر بالا بودن سطح آب، در معرض بی‌امان سیلاب قرار گرفته و به همین دلیل اهالی روستاهای اطراف به یاری‌اش شتافتند تا سیل‌بند مقاومی ایجاد کنند تا خسارت زیادی به‌بار نیاید.
همین تلاش مردمی را می‌توان در روستای «قلعه کبری» جاده کوت امیر هم می‌توان مشاهده کرد. حتی در میان جوانان و بزرگسالانی که شبانه‌روز تلاش می‌کنند، کودکانی بودند که از همراهی با بزرگ‌ترها برای پر کردن گونی‌های خاک و جا‌به‌جایی آن دریغ نمی‌کردند.
در کل در هر روستایی که در حاشیه رودخانه قرار دارد و سیلاب نفسش را گرفته، انبوه جوانان روستایی، بعضا با کمک نیروهای هلال‌احمر، ارتش، سپاه، بسیج و بچه‌های مسجد در کنار هم شبانه‌روز کار می‌کنند تا سیلاب را از روستاها دور کنند. این میزان همکاری و همدلی مردم به صورت شبانه‌روزی، نمونه کم‌نظیری از مشارکت و اتحاد است. آنها البته از کمبود ماشین‌آلات برای تسریع در انجام کار گلایه و ابراز نگرانی می‌کنند.

غم سیلاب را بگریم یا مصیبت فاضلاب؟
سیلاب تنها تهدید شهرها و شهروندان خوزستانی نیست. مشکلی به نام فاضلاب که همواره با بارش باران در کوچه و خیابان‌های شهرهایی چون اهواز بالا می‌زند هم مایه نگرانی این روزهای مردم خوزستان است و در کنار ایجاد سیل‌بند به دغدغه دیگر آنها تبدیل شده است.
آب‌های برگشتی و آمیخته با فاضلاب، این روزها به‌شدت سلامتی شهروندان اهوازی و سایر شهرها را تهدید می‌کند. مردم ساکن در این شهرها خودشان خوب می‌دانند که ایجاد سیل‌بند نباید آنها را از مشکل آب اهواز و برگشت فاضلاب غافل کند، اما از مسؤولان و دستگاه‌های مختلف اجرایی هم انتظار دارند که با همه توان، برای حفظ سلامتی شهروندان پای کار بیایند.
با توجه به مشکلات سیل و حجم آب ورودی به رودخانه، بحران آب اهواز و برخی شهرها از فاضلاب شروع شده و در حال حاضر در بعضی از محلات اهواز مخصوصا در پردیس، بهارستان، باغ شیخ و مرکز شهر تبدیل به یک دریاچه شده. این فاضلاب‌ها مشکلات زیست‌محیطی شدیدی در پی خواهد داشت و مرکز بهداشت هم درباره به خطر افتادن سلامت شهروندان هشدار جدی داده است.
شرایط سیلابی خوزستان باعث شد تا نقطه ضعف‌های گوناگون در زمینه توسعه ناپایدار خود را نشان دهد، به گونه‌ای که درخصوص آب‌گرفتگی جاده‌های ساحلی اهواز که بیش از یک هفته است دچار محدودیت ترافیکی شده‌اند، معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان معتقد است که کد ارتفاعی اعلام شده برای احداث جاده ساحلی بر مبنای تراز سیلابی دوره بازگشت 200 ساله از تراز سطح آب ایمن شهری با دبی 4300 مترمکعب بر ثانیه بوده که رعایت نشده و امروز باعث ایجاد مشکلاتی در شهر اهواز شده است.

روستاییانی که از خانه رفتند

ابراز نگرانی‌ها از میزان خروجی آب سد کرخه نگران‌کننده است، به گونه‌ای که میزان تراز آب در سد کرخه از تراز نرمال بالاتر است و اکنون با شرایط ریسکی، این سد در حال کار کردن است.
اگرچه تلاش‌های فراوانی به عمل آمده تا از وقوع مخرب‌ترین سیلاب نیم‌قرن اخیر که می‌توانست خوزستان را در خود غرق کند، جلوگیری شود، اما کنترل ورودی همزمان ۸۲۶۰ متر مکعب بر ثانیه از سمت کرخه، نزدیک به ۶۰۰۰ مترمکعب بر ثانیه از سمت دز، حدود ۲۰۰۰ مترمکعب بر ثانیه از سمت مارون و ۳۳۰۰ متر مکعب برثانیه از سوی کارون، و همچنین تعادل برقرار کردن میان ورودی 925متر‌مکعبی سد گتوند که خروجی آن که یک هزار و 454 مترمکعب درثانیه است و همچنین ورودی سد مارون که 329 متر‌مکعب و خروجی آن که 200 مترمکعب درثانیه است، باعث شده در ۱۴ روز ، خوزستان وارد یک چالش جدی شود.
در نتیجه گردش این میزان حجم آب به استان، باعث شد دستور تخلیه روستاها و شهرهای مختلف داده شود. روستاهای تخیله شده خوزستان تا 17 فروردین عبارتند از روستای چهل‌کنار و دره‌نی بهبهان که در مساجد روستای امیری اسکان داده شده‌اند. روستاهای علی‌آباد، پاپی‌آباد، دوبندار و سرخکان که در محل اماکن ورزشی و مساجد شهرک مدنی اسکان یافتند و روستاهای بیت غالب، کاظم حیدر، خلف حیدر، یباره، بیت محارب، بیت یدی، زبید دبات، خلیفه حیدر، مگرن، دبات بیت گطیش در شوش هم تاکنون تخلیه شده‌اند. روستاهای عیله، دهول، خماس، یشان صخی عبدالسید مریوش، زروک بنی تمیم، زیدان، خماج، رمانه، آبادی سعید، یزآب، شیخ رحمان، شیخ حسین، فارسیه، سروک، شیخ جاسم، یحموره، چویس و ابوطیور هم از جمله روستاهای شهرستان شوشتر هستند که تخلیه شده و اهالی آنها یا به خانه اقوام پناه برده‌اند یا به اردوگاه‌ها کوچ داده شده‌اند. در اهواز اما روستاهای سید هاشم، سید ظاهر، سید معن، سید نبی، سید یدیم، روستای بامدژ، سید خلف و... تخلیه شدند. در شادگان هم اهالی روستاهای دریسیه علیا و سفلی، نصاره کوچک و بزرگ و ابو الصخیر کوچ کردند و در شهرستان کارون روستاهای فارسیات، اسماعیلیه 1 و 2 و کوت سید صالح تخلیه شدند. روستاهای اذیب، زاویه خرسان، زاویه مشعلی، زاویه حمودی، بنه عاطی، پیروزی، دیلم سفلی و حاجیان در دزفول تخلیه شدند. همچنین در شهرستان باوی ده اردوگاه، شهرستان اهواز هفت اردوگاه، در شهرستان‌های دزفول و شوشتر هر کدام پنج اردوگاه، در شهرستان شوش چهار اردوگاه، در دشت آزادگان شش اردوگاه، در هویزه سه اردوگاه و در اندیمشک یک اردوگاه قرار دارد.
در کنار همه این روستاهای تخلیه شده، روستاهایی هم هستند که باوجود هشدار تخلیه همچنان شاهد رفت و آمد اهالی‌شان هستند؛ ساکنانی که حاضر به دل کندن از آب و خاک و زندگی خود نیستند.

تخلیه مناطق، بهتر از ایجاد سیل‌بند
در خوزستان و در جای جای آن، همت و تلاش بی‌وقفه‌ای برای ایجاد سیل‌بند در جریان است. حمیدرضا خدابخشی، از فعالان حوزه محیط زیست و رئیس انجمن مهندسان صنعت آب خوزستان اما معتقد است که پرداختن به سیل‌بندها در مناطقی که هشدار تخلیه داده‌شده، بی‌فایده است و ساکنان باید هرچه سریع‌تر منازل خود را تخلیه کنند و این هشدار جدی است.
به گفته وی، پخش سیلاب به صورت محلی قابل پیش‌بینی نیست، بنابراین راهی جز تخلیه این شهرها و روستاها وجود ندارد، زیرا ممکن است سیل از مسیر سیل‌بند وارد روستا نشود و کسانی که در روستا باقی می‌مانند، ناگهان خود را به طریقی دیگر در محاصره سیل و یا جاده‌ها مسدود ببینند. با توجه به این‌که 400 هزار نفر در خوزستان در معرض خطر سیل هستند، از هشت روز پیش اطلاعیه‌هایی در حوضه‌های کارون، کرخه و دز صادر شده و با مکاتبه با ستاد بحران استان مشخص شده که چه روستاهایی تحت تاثیر هستند تا تمهیدات تخلیه منازل و یا تقویت سیل‌بندها و پشتیبانی لازم در آنها انجام شود، چرا که خوزستان باید خود را برای بارندگی‌های هفته آینده آماده کند.

حواسمان به گونی‌های پلاستیکی هست؟!
شاید بگویید حالا وقتش نیست، اما اتفاقا همین حالا زمان گفتنش است؛ همین حالا که در دل یک بلای طبیعی ممکن است با دست خودمان بلایی دیگر بیافرینیم و بعد بنشینیم افسوسش را بخوریم. بحث بر سر پلاستیک است؛ کیسه‌های پلاستیکی؛ این آفت فراگیر کره زمین. مساله‌ای که ما در خوزستان شاهد آنیم، استفاده از انبوهی کیسه‌های پلاستیکی برای پر کردن خاک و شن و ماسه و ایجاد سیل‌بند است.
با طغیان رودخانه‌ها، افزایش سیلاب و ضرورت ایجاد سیل‌بندها، برای استحکام بخشی سیل‌بندهای خاکی، حجم زیادی از گونی‌های پلاستیکی توسط مردم جمع‌آوری شد یا از طریق دستگاه‌های دولتی! گونی‌های پلاستیکی توزیع شد تا مردم با پر کردن خاک به تثبیت سیل‌بندهاشان بپردازند.
اما آنچه جای نگرانی دارد، سرنوشت این سیل‌بندها و این گونی‌های پلاستیکی پس از فروکش کردن سیلاب‌هاست. فعالان محیط‌زیست می‌گویند آیا مدیریتی برای جمع‌آوری این گونی‌ها به منظور جلوگیری از ورود به رودخانه‌ها و سطوح زمین اعمال خواهد شد؟ اکنون که ضرورت توزیع گونی مدنظر قرار گرفته، چرا به جای گونی‌های پلاستیکی، از گونی‌های کنفی استفاده نمی‌شود تا بیش از این آسیبی به محیط‌زیست شکننده و سلامت مردم‌مان وارد نکند؟

مجتبی گهستونی

ایران