میراث متفاوت شریعتی

نام دکتر شریعتی گره خورده با کتاب‌هایش؛ با «هبوط در کویرش»، با «فاطمه فاطمه است»، با «علی» و «انسان» و «ابوذر» و «شیعه» و «حسین وارث آدم»اش.... با سخنرانی‌های پرمحتوا و پرسوزش با بی‌قراری‌اش... همه چیزهایی که تاکنون دکتر را با آن شناخته‌ایم، اما شریعتی بجز اینها، پیوندهای ناگسستنی دیگری هم دارد؛ پیوندهایی از جنس آب و خاک؛ همان جا که ریشه در آن دارد و داشته‌ها و دلبستگی‌هایش را از آن می‌داند؛ زادگاهش؛ مزینان؛ مزینانی که تا همین چند سال پیش تنها میزبان برخی علما و فضلا و مسؤولان و جوانان دوستدارِ دکتر شریعتی بود که به خاطر گرفتن حسی خوب و عرض ارادتی سراغ خانه پدری وی را می‌گرفتند و بس. حالا اما مزینان همه داشته‌هایش را در اختیار همگان قرار داده؛ طبیعت و کویر و رمل‌ها و باد و نسیمش را، آسمان پرستاره و تاریخ و فرهنگش را، همه جاذبه‌های گردشگری‌اش را.
دو سالی می‌شود یک اقامتگاه بوم‌گردی با ظرفیت 60 نفر هم به همت علیرضا همت‌آبادی، فعال گردشگری در مزینان احداث شده و خیل گردشگرانی را که در پیک سفر به کویر (که پاییز است و زمستان) راهی این خطه می‌شوند، پذیرایی می‌کند؛ گردشگرانی که به گفته همت‌آبادی تا همین چند سال پیش شمارشان (بجز آنها که برای دیدن خانه دکتر سفر کردند) صفر بود و حالا هفته‌ای به صد نفر می‌رسد.
مزینان دهستانی است شامل بیش از ده قریه با مرکزیت روستای مزینان، همانجا که معروف است به زادگاه دکتر شریعتی
و 80 کیلومتر با سبزوار فاصله دارد و یکی از 18 ورودی کویر ایران است که به ثبت جهانی هم رسیده .
مزینان روستایی عجیب است؛ عجیب به واسطه آن که با 1500 خانوار بافت روستایی خود را حفظ کرده، اما ساختاری شهری دارد؛ روستایی که قدمت آن به چند هزار سال پیش می‌رسد. البته معلم بازنشسته مزینانی، مهدی شریفی به ما می‌گوید مردم مزینان در گذشته ساکن مزینان قدیم بودند که 1500 متر پایین‌تر از این مزینان بوده و قدمتش به چند هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. حدود 200 سال پیش سیلابی آن را ویران می‌کند و ساکنان مزینان قدیم به موقعیت فعلی مهاجرت می‌کنند که البته این منطقه هم بخشی از خراسان بزرگ قدیم بوده و دارای آثاری تاریخی و چند صد و چند هزار ساله؛ آثاری مثل مسجد جامع، آتشکده، دژهای تاریخی، تپه‌های تاریخی پرسفالینه و ... مردم مزینان که امروزه بیشتر کشاورز و دامدارند، اما در یکصد سال گذشته، اهل تجارت و بازرگانی هم بوده و رفت و آمدی به عشق‌آباد شوروی داشته اند و الگوی معماری آنجا به دلشان نشسته و روستایشان را به همان سبک ساخته‌اند.
مزینان یک خیابان اصلی دارد؛ خیابانی طویل و عریض مثل تنه درخت با شاخه‌هایی که خیابان‌های فرعی روستا می‌شوند؛ ساختاری که در شهرهای امروزی دیده می‌شود نه در هیچ روستایی آن هم با قدمت تاریخی.
مزینان امروز جاذبه‌های بی‌شماری دارد که همت‌آبادی و دوستانش تلاش دارند در فضای مجازی آن را به مردم کشورمان معرفی کنند؛ تلاششان هم تا امروز گردشگران زیادی را به آنجا کشانده. مکتبخانه خاندان شریعتی با 300 سال قدمت و مصالح خشت پخته؛ جایی که اجداد دکتر شریعتی آنجا را ساخته و محلی برای تعلیم شاگردان خود قرار دادند، مساجد جامع و قدیمی و چند صد ساله مزینان، کاروانسرای مربوط به دوران صفوی، آتشکده‌های قدیمی چون آتشکده آذربرزین؛ یکی از سه آتشکده قدیمی جهان، از جمله آثار و ابنیه تاریخی مزینان است.
و اما طبیعت؛ طبیعتی که هم کویر پررمل و سحرانگیز دارد و هم آسمان پرستاره و کهکشانی و هم کوه و تپه و درخت و جوی آب و قنات چند هزارساله، همان طبیعتی که الهام بخش جان و روح دکتر شریعتی بود؛ هم با سخاوتمندی تمام آغوش گشوده به روی گردشگران. همت‌آبادی همه این جاذبه‌ها را در فضای مجازی به نمایش گذاشته و وقتی گردشگران وارد مزینان می‌شوند، بسته‌های متعددی برای آنها دارد؛ بسته‌هایی که از اقامت و خوراک در اقامتگاه را شامل می‌شود تا تفریحاتی چون کویرنوردی، آفروود، سافاری و طبیعت‌گردی.
او به ما می‌گوید با این‌که مزینان هم مثل بسیاری از نقاط کشور آلوده به روشنایی‌های مصنوعی شب شده، اما شبش در برخی مناطق همچنان تماشایی و پرستاره است؛ درست همانطور که علی شریعتی در کویرش از آن یاد کرده؛ آنجا که از نهر پرآب و درختان بید سربرشانه هم خوابیده و کوچه باغ‌های رویایی می‌گوید.

عِرق عجیب خاندان شریعتی به مزینان

گرچه نام دکتر شریعتی گره خورده با مزینان، اما عده‌ای معتقدند زادگاه او کاهک بوده، روستایی در نزدیکی مزینان. محمد مزینانی معروف به شریفی، پژوهشگر و معلم بازنشسته مزینانی دراین باره به ما می‌گوید: مادر علی شریعتی، کاهکی بوده و برای تولد علی و فقط به مدت یکی دو هفته به خانه پدری خود در کاهک می‌رود؛ خانه‌ای که اکنون هم مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد، گرچه توجه و رسیدگی خاصی به آن نشده است.
به گفته این معلم بازنشسته، آنچه درباره کاهک گفته می‌شود، فقط مربوط به همین ایام است و علی شریعتی از آن پس تا 9 سالگی در مزینان زندگی می‌کند و پس از آن عازم مشهد می‌شود.
اما آنچه باعث می‌شود نام وی در تاریخ با نام مزینان پیوند بخورد، اولا عرقی است که خود وی به مزینان داشته و این عرق را هم در لهجه او و هم آثار و مکتوباتش می‌توان دید و دوما تاکیدی که پدر عالم ایشان در مزینانی بودن علی داشته چنانچه در یکی از مجالس بزرگداشت مرحوم طالقانی و در پاسخ به سوالی در این خصوص برافروخته شده و تاکید می‌کند که علی و جد و آباد علی همگی مزینانی بوده و هستیم.
نام خانوادگی آنها هم مزینانی بوده و از آنجا که این خاندان کلا اهل شریعت و تعلیم و تربیت بوده‌اند، معروف به شریعتی می‌شوند و در دوره‌ای هم پدر دکتر نام خانوادگی‌شان را به شریعتی تغییر می‌دهد. شریعتی امروز هم کاهکی است، هم مزینانی، هم مشهدی و هم تهرانی و اصلا نه، او متعلق به تمام ایران و جهان اسلام است. جالب این‌که گرچه در هر شهری خانه‌ای به نام او گره خورده، اما علی شریعتی هیچگاه خانه‌ای به نام خود نداشته؛ که اصلا به دنبال خاک و خانه و سند و ارث و میراث نبوده؛ داشته‌ها و ارث و میراث وی چیزی نیست جز علم و دانش و آگاهی او که آن را در تاریخ و دل و ذهن فرهیختگان و اهل بصیرت جاری و ساری کرد. حسین وارث آدم است و او وارث میراث حسینی و زینبی که در عمر کوتاهش تلاش کرد آنها را میراثی جریان‌ساز کند.

فاطمه مرادزاده

ایران