عزم جدی در توسعه علوم شناختی

علوم شناختی شاخه‌ای بین‌رشته‌ای و فرارشته‌ای است که از زیرمجموعه‌های مختلفی مانند روان‌شناسی، فلسفه ذهن، عصب‌شناسی، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی، علوم رایانه و هوش مصنوعی تشکیل شده است. طبق اساسنامه مصوب ستاد توسعه علوم و فناوری شناختی، ماموریت‌های ستاد به پنج دسته تقسیم‌بندی می‌شود. اولین ماموریت ستاد، ترویج دانش و افزایش آگاهی جامعه نسبت به توانمندی‌های مغزی است. در مرحله بعدی تولید علم و تربیت نیروی انسانی متخصص قرار دارد. توسعه و بومی‌سازی فناوری مورد نیاز برای گسترش علوم شناختی و همچنین تامین زیرساخت‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز برای پیشبرد مطالعات مغز نیز از دیگر ماموریت‌های ستاد نام برده می‌شوند. هدف اصلی از تمام این فعالیت‌ها، تولید علم برای درمان بیماری‌های ذهنی - مغزی و همچنین افزایش بهره‌وری حوزه‌های دیگر و گسترش سایر شاخه‌های علمی است.
نگاه ویژه برای تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد
دکتر محمدتقی جغتایی، مشاور عالی ستاد علوم و فناوری‌های شناختی ضمن اشاره به اهمیت تربیت نیروی انسانی کارآمد و متعهد در حوزه علوم نوپدید و خصوصا علوم همگرا که می‌تواند سرنوشت یک کشور را به‌صورت کامل تغییر دهد، به جام‌جم می‌گوید: «در حال حاضر حدود 20 دانشگاه کشور امکان تحصیل در مقطع دکتری برای رشته‌های علوم اعصاب و گرایش‌های مختلف علوم شناختی را فراهم کرده‌اند. همچنین امکان شرکت در دوره‌های کوتاه‌مدت بین‌المللی و فرصت‌های مطالعاتی هر ساله برای متخصصان جوان و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی فراهم شده تا بتوانند از تازه‌ترین دستاوردهای دنیا در جهان باخبر شده و دانش مورد نیاز برای پیشبرد اهداف ملی را کسب کنند.» وی در ادامه با اشاره به کاهش توان مالی ستاد براثر نوسانات اخیر قیمت ارز در کشور افزود: «اگرچه امسال با محدودیت‌هایی برای اعزام نخبگان روبه‌رو بودیم و تعداد افراد تا حدی کاهش پیدا کرده است، اما همچنان روند این فعالیت‌ها ادامه داشته است.»
دکتر جغتایی همچنین با تاکید بر پیشرفت‌های علمی صورت‌گرفته در زمینه علوم شناختی خاطرنشان می‌کند: «در حال حاضر در کشور دوره‌های جذب دانشجو برای دوره پسادکتری نیز در حال برگزاری است و سالانه از داخل و خارج کشور جذب دانشجو صورت می‌گیرد. به‌طوری که سال گذشته موفق به برگزاری دوره پسادکتری برای 40‌متقاضی از داخل و خارج از کشور شدیم.» این دانشجویان عمدتا پس از گذراندن دوره‌های تخصصی به عنوان نیروی انسانی متخصص جذب مراکز آموزشی و پژوهشی کشور در حوزه علوم شناختی می‌شوند.
از دیگر فعالیت‌های انجام‌شده ستاد در زمینه آموزش نیروی انسانی، فراهم‌کردن امکانات آموزشی برای ارائه واحد اختیاری علوم اعصاب و علوم شناختی در رشته‌های مرتبط دانشگاهی مانند پزشکی و زیست‌شناسی برای آشنایی بیشتر دانشجویان و همچنین ایجاد انگیزه برای ادامه تحصیل در رشته‌های علوم‌شناختی بوده است.
تاکید رهبر انقلاب بر استفاده آگاهانه از دانش شناخت مغز
دکتر جغتایی ضمن تاکید بر توصیه رهبر انقلاب در دیدار اخیر با مسؤولان و پژوهشگران حوزه علوم شناختی مبنی بر تلاش پژوهشگران حوزه علوم شناختی برای افزایش آگاهی جوانان از توانایی‌ها و پیچیدگی‌های مغز و قدرت ذهن به‌منظور افزایش معرفت و شناخت خالق یکتا تصریح می‌کند: «در حال حاضر ستاد علوم شناختی از طریق برنامه‌های مختلف آموزشی در جهت دستیابی به این هدف در تلاش است.»
یکی از ماموریت‌های مهم تعریف شده ستاد علوم شناختی، ترویج این علم در جامعه و افزایش آگاهی عموم مردم درباره عملکرد و توانایی‌های مغز است. دکتر جغتایی ضمن اشاره به اهمیت ویژه ترویج علوم در سنین دانش‌آموزی و نقش آن در فرهنگ‌سازی جامعه درخصوص فعالیت‌های ویژه ستاد برای ترویج علم توضیح می‌دهد: «سالانه حدود 50هزار دانش‌آموز با همکاری وزارت آموزش و پرورش تحت آموزش‌های ویژه علوم شناختی قرار می‌گیرند.» وی در ادامه در ارتباط با نحوه آموزش‌های دانش‌آموزی ستاد تصریح می‌کند: «ما همزمان از چند روش برای آشنایی بیشتر دانش‌آموزان با حوزه علوم شناختی بهره می‌گیریم. ایجاد دانشسراها و آزمایشگاه‌های تجهیز شده در مدارس، برگزاری مسابقات علمی، برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی برای برگزیدگان مسابقات، تشکیل مدرسه‌های تابستانه یا زمستانه به صورت دوره‌های آموزشی یک هفته‌ای در مدارس، برگزاری دوره‌های اختصاصی روش پژوهش و همچنین اعزام دانشجویان به عنوان سفیران مغز و شناخت برای سخنرانی در مدارس و آشنا‌کردن دانش‌آموزان با حوزه علوم شناختی از جمله اقدامات ستاد برای ترویج این دانش از بنیادی‌ترین بخش جامعه بوده است.»
تلاش برای عمومی‌سازی علوم شناختی
معاون عالی ستاد در امور آموزش با اشاره به هفته آگاهی از مغز با شعار «مغزت را بشناس» برگزاری سالانه این رویداد را یکی دیگر از دستاوردهای ستاد توسعه علوم شناختی در زمینه ترویج این علم در جامعه می‌داند.
وی در ادامه از تلاش‌های ستاد برای ترویج علوم شناختی در سطح دانشجویان یاد می‌کند و می‌افزاید: «تاکنون حدود 40 آزمایشگاه و مرکز تحقیقاتی در دانشگاه‌ها تجهیز شده‌اند. احداث آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز در سال 1395 به عنوان مرکزی مستقل مهم‌ترین دستاورد ستاد علوم شناختی در زمینه تجهیز آزمایشگاه‌ها و زیرساخت‌های مورد نیاز برای مطالعات مغز به شمار می‌آید.» وی همچنین به تشکیل حدود 50 انجمن مغز و شناخت به منظور آشنایی بیشتر دانشجویان با حوزه علوم شناختی در دانشگاه‌ها خبر داد.
تاکنون بیش از ده هزار مقاله علمی شامل مقالات در مرزهای دانش، مقالات کاربردی مرتبط با فناوری‌های این حوزه و همچنین مقالات مروری پژوهشگران ایرانی حوزه مغز و شناخت در مجلات معتبر سراسر دنیا منتشر شده است.
دکتر جغتایی در ادامه به شکل‌گیری بیش از 20 شرکت دانش‌بنیان طی هفت سال فعالیت ستاد اشاره کرده و تصریح می‌کند: «ستاد در حال حاضر از طرح‌های فناورانه مرتبط با فناوری‌های کاربردی روز علوم شناختی مانند واقعیت مجازی، دستگاه‌های تحریک‌کننده عمقی و سطحی اعصاب، فناوری اپتوژنتیک (استفاده از پرتوهای نوری برای تحریکات مغزی) و سایر فناوری‌های نوظهور حمایت ویژه‌ای می‌کند.»
هشتم اسفند، رونمایی از پردیس مغز من
دکتر جغتایی در گفت‌وگو با جام‌جم از رونمایی جدیدترین دستاورد ستاد توسعه علوم شناختی خبر می‌دهد و می‌افزاید: «پردیس مغز من چهارشنبه هشتم اسفند 97 در باغ کتاب به صورت رسمی رونمایی خواهد شد. هدف از تاسیس این مجموعه همان‌گونه که از اسم آن بر می‌آید افزایش آگاهی و آشنایی بازدیدکنندگان با ساختار و توانایی‌های مغزشان است. مخاطب هدف این پردیس نوجوانان است. در بخش‌های مختلف این مجموعه تجربه‌محور دانش‌آموزان می‌توانند از طریق بازی‌ها و فعالیت‌های طراحی شده با مغز و پیچیدگی‌های آن بیشتر آشنا شوند و آن را بهتر درک کنند.»
هدف‌های خودتان را در این دانش معین کنید
از نکات دیگری که رهبر انقلاب در دیدار با فعالان حوزه علوم شناختی بر آن تاکید داشتند، نشانه‌گذاری و تعیین هدف دقیق برای انجام پژوهش‌های حوزه علوم شناختی است. مشاور عالی امور آموزش ستاد در رابطه با این رهنمود رهبر انقلاب اسلامی به تشکیل و گسترش گروه‌های تحقیقاتی پیشرو برای انجام ماموریت‌های مختلف در ستاد پس از دیدار اشاره می‌کند و می‌افزاید: «در این کارگروه‌ها محققان و مختصصان حوزه مشخصی از مراکز تحقیقاتی سراسر کشور در کنار هم قرار می‌گیرند و به صورت هدفمند طرح‌های تحقیقاتی را برای دستیابی به محصول ثبت می‌کنند. اگرچه هنوز نتوانسته‌ایم این ویژگی را در سراسر دامنه علوم شناختی کشور پیاده‌سازی کنیم ولی در حال تلاش برای بهبود این روند و پیشبرد طرح‌های ماموریت‌محور در کشور هستیم.»
دکتر جغتایی همچنین به تاکید دیگر رهبر انقلاب مبنی بر حمایت دولت از پژوهش‌های نوین علوم شناختی اشاره و تصریح می‌کند: «تاکنون ما از حمایت‌های دولت برخوردار بودیم. اما تحقیقات علوم شناختی با تمام اهمیت، ویژگی‌های منحصر به فرد و نقشی که در توسعه آتی کشورها خواهد داشت، هزینه بالایی دارد. بنابراین اگر خواستار بهره‌مندی از مزایای این دانش نوپای بشری هستیم باید نگاه ویژه‌تری به سرمایه‌گذاری در این حوزه داشته باشیم. زیرا با توجه به بیانات رهبر انقلاب، تمامی کشورهای پیشرفته در تنگناهای اقتصادی و سیاسی خود نگاه ویژه‌ای به توسعه دانش داشتند و از این طریق توانستند از تنگناها عبور کنند. بنابراین دولت ما نیز در این زمان با وجود تلاشی که دشمنان برای آسیب به اقتصاد کشور داشته‌اند، باید توجه ویژه‌ای به سرمایه‌گذاری در توسعه تحقیقات علوم پیشرو و همگرا از جمله علوم‌شناختی داشته باشد.»

عسل اخویان طهرانی

جام‌جم