جای خالی «استراتژی تهدید»

عملیاتی شدن این تهدید که در فضای سرد حاکم بر روابط دو کشور آمریکا و روسیه مطرح شده، تا اندازه‌ای دور از ذهن به نظر می‌رسد اما دلیل آن این نیست که روسیه توان انجام چنین کاری را ندارد. دلیل چنین مساله‌ای را می‌توان در برجسته‌ شدن عواقب چنین اقداماتی در ذهن سیاستمداران کشورهای آمریکا، روسیه و سایر کشورهای درگیر این ماجرا یافت.
در معادلات بین‌المللی، گاهی مقامات برخی کشورها با این ذهنیت که دست برتر را در مقابل کشور دیگر دارند یک روند ثابت را دنبال می‌کنند و تا زمانی که با اقدام عملی و یا تهدید به اقدام عملی از سوی طرف مقابل مواجه نشوند با همان فرمان جلو می‌روند. اما هشدار و یادآوری عواقبی که طی یک روند نابرابر می‌تواند داشته باشد همچون یک بیدارباش است که می‌تواند فشارها را برای متوقف کردن روندی که ممکن است به یک بحران بینجامد افزایش دهد.
همین فرآیند باعث می‌شود تا موازنه‌ای در روند جاری میان کشورها صورت گیرد و بدون این‌که کار به جاهای باریک بکشد رفتارهای سران کشورها متعادل‌تر شود.
هشدار پوتین به ترامپ را می‌توان در همین چارچوب تحلیل کرد و البته در عرصه بین‌المللی، مواردی از این دست‌ کم نیستند. از جمله تهدیدهای تاثیرگذار و موازنه‌بخش می‌توان به مواضع رهبر انقلاب در سال 94 نسبت به کارشکنی عربستان درخصوص حجاج شهید ایرانی در منا اشاره کرد. یکی از تازه‌ترین این موارد هم تهدیدی است که چند ماه قبل از سوی رئیس‌جمهور کشورمان در مقابل مواضع آمریکا مبنی بر جلوگیری از صدور نفت ایران مطرح شد. حسن روحانی که تیرماه به سوئیس رفته بود در یکی از دیدارهای خود در این سفر خطاب به آمریکایی‌ها گفت:‌ اگر توانستید، جلوی صادرات نفت ایران را بگیرید تا نتیجه‌اش را ببینید.
این اظهارات رئیس‌جمهور در محافل سیاسی غربی واکنش‌های فراوانی به همراه داشت و از آن به تهدید ایران برای بستن تنگه هرمز تحلیل کردند و در داخل کشورمان نیز استقبال گسترده‌ای از این موضع انقلابی رئیس‌جمهور شد.
با این‌حال برخی معتقدند استفاده از فاکتور موازنه‌بخش «تهدید» آن‌طور که باید و شاید در عملکرد دولت و دستگاه دیپلماسی پررنگ نیست و نوعی خلأ در این زمینه دیده می‌شود. به عنوان مثال برخی کارشناسان معتقدند اگر در تعامل با اروپاییان برای اجرایی کردن ساز و کار مالی، قاطع‌تر عمل می‌شد تاکنون پاسخ‌های قانع‌کننده‌تری از سوی آنها دریافت کرده بودیم اما تا زمانی که صرفا به ابراز نارضایتی دیپلماتیک بسنده کنیم و اروپا اقدامی عملی از سوی ایران نبیند به همین روال فعلی ادامه می‌دهد.
چند نفر از کارشناسان سیاست خارجی در گفت‌وگو با جام‌جم از اهمیت به‌کارگیری ابزار تهدید در عرصه دیپلماسی گفته‌اند.

دوران یکطرفه بودن تهدیدها گذشته است
حسین نقوی‌حسینی
عضو کمیسیون امنیت ملی
و سیاست خارجی مجلس
بی‌شک و بدون تردید استراتژی تهدید برتصمیم‌سازی دولت‌ها و حکومت‌ها تاثیرگذار است. البته این تاثیرگذاری در دهه‌های گذشته یکطرفه بوده به این معنی که ابرقدرت‌هایی که صاحب دانش تهدید بودند به‌راحتی با این تهدیدها دیگران را مرعوب کرده و سیاست‌های خود را پیش می‌بردند، اما امروز بسیاری از کشورها صاحب دانش و تکنولوژی لازم برای تهدید شده‌اند.
همان‌طور که اسرائیل و آمریکا می‌دانند اگر یک گلوله به طرف ما شلیک کنند باید ده‌ها گلوله از سوی ما دریافت کنند بنابراین حالا که توانمندی لازم برای استفاده از این استراتژی را داریم باید به بهترین نحو از آن استفاده کنیم، چرا که قدرت‌های سلطه‌گر و غربی‌ها از این استراتژی ایران ترس بیشتری دارند و به تعبیر امام راحل، ملتی که شهید داده از کشته شدن نمی‌ترسد.
بنابراین لازم است که دولت و دستگاه دیپلماسی کشورمان از این استراتژی استفاده کنند. اما متاسفانه میزان بهره‌برداری دولت و دستگاه دیپلماسی از این استراتژی به اندازه توانمندی‌های کشورمان
نبوده است.
البته ما نمی‌خواهیم هیچ کشوری را تهدید کنیم اما وقتی طرف مقابل همیشه سخن از روی میز بودن گزینه نظامی می‌گوید که به معنی تهدید است چرا ما هیچ زمانی این موضوع را مطرح نکرده و نگفته‌ایم که گزینه نظامی روی میز ما هم قرار دارد؟

حمله ظریف به اروپا از مونیخ
محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان هفته گذشته طی سخنانی در کنفرانس امنیتی مونیخ مواضع محکمی در برابر زیاده‌خواهی های طرف‌های اروپایی درباره برنامه موشکی ایران اتخاذ کرد. او با انتقاد شدید از اظهارات برخی مقامات اروپایی درباره فعالیت‌های موشکی ایران تاکید کرد ما نمی‌توانیم هرچه اروپایی‌ها بخواهند اجابت کنیم.
ظریف درباره رفتار آمریکایی‌ها گفت: یکی باید بایستد و بگوید اینجا جنگل نیست و قانون جنگل نیز نیست که عده‌ای بخواهند در امور داخلی دیگر کشورها دخالت کنند و این‌گونه اقدامات را انجام دهند. آمریکایی‌ها سلاح‌های بسیار پیشرفته‌ای را در اختیار برخی کشورهای منطقه ما قرار داده‌اند و آقای ترامپ از این سلاح‌ها به عنوان سلاح‌های زیبا یاد می‌کند. سلاح‌هایی که اکنون می‌بینیم روی سر مردم یمن ریخته می‌شود.
وزیر خارجه همچنین با اشاره به فشارهای آمریکا به اروپایی‌ها در مورد بحث برجام و لزوم اهمیت ایستادگی اروپایی‌ها در برابر این فشارهای آمریکا، خاطرنشان کرد: من در اینجا می‌خواهم یک مثال بزنم. اگر آمریکا به جنگ چین برود و از اروپایی‌ها بخواهد تجارت خود را با چین متوقف کنند اروپایی‌ها چکار می‌کنند؟ اگر شما سر تعظیم فرود آورید اذیت می‌شوید. می‌خواهید براساس منافع‌تان عمل‌کنید.ظریف در بخش دیگری از سخنانش گفت: اروپایی‌ها حاضر نیستند درارتباط با ماندن در برجام هزینه بپردازند و آماده‌سازی‌های لازم را انجام دهند.

ملاحظات تهدید
حسن بهشتی‌پور
کارشناس مسائل بین‌الملل
موضوع تهدید و اعمال آن در ایران مربوط به دولت‌ها نیست بلکه حاکمیتی است و در مواقع گوناگون از آن استفاده شده است. به عنوان مثال در مقطعی که طالبان دیپلمات‌های ما را به شهادت رساند، تصمیم نیروهای ارتش و سپاه جمهوری اسلامی ایران مبنی بر آرایش نظامی در مرزها، افغانستان را وادار به تجدید نظر کرد. استفاده از راهبرد تهدید در صورتی که در زمان و مکان مناسب خود باشد تاثیر مثبتی خواهد داشت و در صورت دارا بودن شرایط لازم در مذاکرات مختلف ایران می‌تواند موثر باشد و دست ایران را بازتر خواهد کرد، به شرط این‌که در زمان و مکان و از سوی فرد مناسبی بیان شود زیرا هر تهدید، ریسکی دارد. صرفا بیان تهدید کفایت نمی‌کند و در صورتی که طرف مقابل آن را جدی نگیرد موثر نخواهد بود. باید تهدید را زمانی به‌کار برد که طرف مقابل را وادار به تجدید نظر کند . زمانی تهدیدات دیپلمات‌ها و مسؤولان ما می‌تواند موثر باشد که امکان اجرای آن را داشته باشیم، در غیر این صورت تهدید کارایی نخواهد داشت. راهبرد تهدید حاکمیتی است و ارتباطی به دولت و نهادهای مختلف دیگر ندارد، به این معنی که اینگونه تصمیم‌گیری‌ها در حاکمیت صورت می‌گیرد و اجرای آن بسته به حوزه مربوط در وزارت خارجه، وزارت اقتصاد و سایر حوزه‌ها انجام می‌شود.

تهدید حساب‌شده
امیرعلی ابوالفتح
کارشناس مسائل بین‌الملل استراتژی تهدید یکی از ابزارهای پیشبرد سیاست خارجی است و افکار عمومی انتظار دارد جمهوری اسلامی ایران در برابر بدعهدی‌های اروپا و خلف وعده آمریکا، تهدیدات تندی را مطرح کند که قابل درک است. اما در زمینه تهدید باید به این موضوع توجه داشت که تهدید مطرح شده باید قابلیت اجرا داشته باشد.
در صورتی که بر مبنای واقعیات موجود تهدید کنیم در طرف مقابل ترس ایجاد می‌کند اما باید بسیار حساب شده تهدید کرد و تحت تاثیر احساسات قرار نگرفت.