نظارت آری؛ دخالت نه!

با همان موضوع تغییراتی که امسال انگار جشنواره تجسمی را دگرگون کرده شروع کنیم، چطور و چرا یکدفعه انجمن‌ها با آن همراه شدند؟

جشنواره امسال با رویکردی که داشت، شفاف سازی موضوعی و قدرت دادن به انجمن‌ها را در سیاستگذاری خود مدنظر قرار داد. این باعث شد انجمن‌ها احساس امنیت کنند، حسی که به‌طور طبیعی عاملی شد تا آنها حاضر به همکاری شوند و دعوت‌ها را از سوی جشنواره بپذیرند. من هم امیدوارم سیاستگذاران روی حرفشان بایستند و با کمک انجمن‌ها و هنرمندان آن عمل کنند.

یعنی در هیچ کدام از دوره‌ها این دعوت و نگاه وجود نداشت؟

می‌توان گفت در گذشته این اتفاق به دلیل همان نبود شفافیت وجود نداشت، به همین سبب اگر هم دعوتی از هنرمندان می‌شد آنها مایل نبودند شرکت کنند، اما امسال در شورای سیاستگذاری تعداد قابل توجهی از اعضای انجمن‌ها را می‌بینیم. در مقطعی آن‌قدر نگاه سیاست زده‌ای به جشنواره وجود داشت که صحبت‌های زیادی را درباره‌اش مطرح کرد و چون ذهنیت‌ها اغلب جناحی و سیاست‌زده بود، هر کسی در این فضا به نفع خودش حرفی می‌زد.

یکی از این صحبت‌ها که خیلی شنیده می‌شود درباره جایگزینی جشنواره به جای د‌وسالانه‌های انجمن هاست، این موضوع چقدر صحت دارد؟

صددرصد مشخص است این دو یعنی جشنواره تجسمی فجر و دوسالانه‌ها، رقابتی باهم ندارد و کسی قرار نیست جای دیگری بنشیند چون از نظر هویتی و ماهیت هر یک از این رویدادها چنین چیزی ممکن نیست. جشنواره هنرهای تجسمی هم در ادامه همان سلسله جشنواره‌های فجر که در دوران دهه فجر انقلاب برگزار می‌شوند است و رقابتی با د‌وسالانه‌ها ندارد اما در عرصه هنرهای تجسمی به‌دلیل محدودیت بودجه و کمبود فضایی که با تمام بزرگیشان دارند گاهی این صحبت‌ها مطرح می‌شود. شما ببینید که بودجه یک سینما یا کار سینمایی چقدر است و وقتی این رقم با دیگر فضاهای هنری مقایسه می‌شود، طبیعتا بچه‌های هنرهای تجسمی حسرت به دل می‌مانند. این همه آدم در دل هنرهای تجسمی در مقابل حرکتی مثل جشنواره تجسمی که می‌تواند ده تا دیگر از آن در دولت باشد، قرار می‌گیرند.

در واقع بی‌عدالتی و مدیریت نکردن بودجه باعث شکل‌گیری این نگاه شده است؟

بله، دولت می‌تواند در هر استان هم یکی از این جشنواره‌ها را برگزار کند، اما چون دوسالانه‌هایی که چکیده و برآیند تمام انجمن‌های مختلف هستند، به هر بهانه از بودجه گرفته تا نبود خلاقیت حتی از سوی خود انجمن‌ها تا 90درصد برچیده شده، این مقایسه را پیش می‌آورد؛ اگرنه کسی با آقای آقایی یا عباس میرهاشمی که از دست‌اندرکاران جشنواره هستند مشکلی ندارد. آنها دوستان نزدیک من هستند، اما در اجرا آنها مسؤولیت جشنواره را داشتند و ما که در سوی دیگر بودیم باید می‌گفتیم

دولت جان این بودجه را درست تقسیم کن و برخورد درستی داشته باش که فکر نکنند به اصطلاح پروپاگاندای دولتی رخ داده است. البته من این را هم درست نمی‌دانم چون هنرمند اگر اصیل باشد، نمی‌تواند از این کارهای تبلیغاتی دولتی کند، یعنی کار هنرمند اصیل اصلا این نیست. در این بین اگر چنین برداشت‌هایی می‌شود دلیلش این است آ‌نهایی که در خارج از بحث جشنواره قرار دارند می‌گویند دست ما اینجا خالی است چون آن طرف دولت می‌خواهد خود و ایده آل‌های سیاسی‌اش را نشان دهد. به همین دلیل مغایرتی ایجاد شده بود که امیدوارم تا این سوءتعبیرها از بین برود و واقعیت وجود ‌د‌وسالانه‌ها هم در دل مسؤولان دولتی جابیفتد و هم در دل هنرمندان این مساله پیش بیاید که اگر در این کشور ده‌ها جشنواره هم باشد مغایر فعالیت ما نمی‌تواند باشد.

شما همیشه از لزوم نشستن دولت در جای درست خودش در بحث نظارت و حمایت می‌گفتید، اتفاقی که به نظر شما تازه امسال رخ داده، این حمایت و نظارت از نگاه شما چطور باید باشد که تا به حال آن را نداشته‌ایم؟

اشتباه اینجاست که ما وقتی می‌گوییم حمایت و نظارت باید صورت بگیرد، نظارت به معنی دخالت نیست و اشتباهی که در این سال‌ها بوده همین است. نظارت یعنی شما ناظر باش تا در بودجه‌ای که باید به مجریان هنری داده شود و فضایی که باید در اختیارشان قرار گیرد، کسی دخالت امنیتی یا کاری که مخل برگزاری د‌وسالانه‌ها باشد را انجام ندهد و مواردی از این دست. مثل نظارت پدر و مادر که نمی‌تواند با دخالت در خلاقیت‌های فرزندش همراه باشد، وگرنه مثل خیلی‌ها که این کار را به شکل دولت‌مآبانه انجام دادند در نهایت بچه را به یک آدم دستور گرفته و ذاتا پا در هوا تبدیل می‌کنند. ما می‌گوییم دولت دخالت نکند و دستور ندهد، یعنی فکر نکند در مقابل این پولی که می‌دهد باید هر‌چه می‌خواهد انجام شود این اتفاق در هنر غیرقابل بخشش است که فکر کنید این پول از جیب خانوادگی شماست و بعد انتظارات شخصی در ازای آن داشته باشید. این بودجه ملی است و هیچ‌کس به اندازه انجمن‌ها هویت قابل قبول و حتی پذیرفته شده از نهاد‌های امنیتی ندارد، شما دیگر به دنبال بالاتر از این هستید؟! در این میان یک مجمع عمومی هم تشکیل شده و آنها را انتخاب کرده، پس دولت دیگر چه صحبتی دارد؟ در واقع دولت باید در انتخاب رویکردش باهوش باشد. مثل این گروه که تازه آمده اند و من هیچ آشنایی قبلی با آنها نداشتم اما با هوش عمل کرده و می‌گوید من باید اجرا را به دست فضاهای خصوصی و مجریان هنری بدهم. مثل کاری که وزارت ارشاد در تبریز کرد و در طول جشنواره «الف» کل ساختمانش را در اختیار این رویداد قرار داده بود؛ اتفاقی که دیدن و شنیدن آن بعد از 40 سال شیرین است.

اما همیشه این حمایت با دخالت همراه بوده... .

چون در تمام این سال‌ها به قول شما نظارت با دخالت همراه بوده؛ ما می‌گوییم دیگر کارها را به دست انجمن‌ها بسپارید تا آنها هم تخصصی‌تر، هم حسی‌تر و هم دلی‌تر از دولتی که از دور دستی بر آتش دارد، پیش ببرند. دولت فکر می‌کند یک مدیرکل، متخصص کاریکاتور یا همه رشته‌های هنری است، در حالی که خیلی چیزها اصلا به آن مدیر ارتباطی ندارد. همه چیز مدت هاست که جابه‌جاشده و ما به آن عادت کردیم و فکر می‌کنیم باید همان‌طور پیش برود اما این‌گونه نیست و این نگاه باید تغییر کند.

امسال که این حمایت‌ها بیشتر شده، فکر نمی‌کنید ممکن است به رویکرد اتفاقی مثل جشن تصویرسال یا ده روز با عکاسان که به قول شما همیشه گروه‌های مختلف را دورهم جمع می‌کند، تأثیر بگذارد؟

واقعیت این است که همه چیز امکان دارد اما ما می‌گوییم این بار امیدواریم که چنین اتفاقی نیفتد، چون دولتی‌ها برای اولین‌بار خیلی ریشه‌ای و حساب شده جلو آمدند و حتی اقدام به کمک کردند، قبلا اصلا اقدام هم نمی‌کردند. ما از شروع جشن تصویر سال تصمیم داشتیم بگوییم می‌شود در جایی که کسی فکر ش را هم نمی‌کند این همه آدم را با دیدگاه‌های مختلف بدون سیاستگذاری‌هایشان وارد یک جمع دوستانه و هنری کنیم، اتفاقی که تا الان محقق شده و می‌خواهیم ادامه داشته باشد.

فاطمه شهدوست

فرهنگ و هنر