ایران چگونه داروساز شد؟

خودکفایی در عرصه تولید دارو، اتفاقی است که بارها توسط مسؤولان وزارت بهداشت و درمان کشورمان هم تایید شده است، دستاوردی که با وجود تحریم‌های مختلف، رکورد کم نظیری را به جا گذاشته و از سیاستی خبر می‌دهد که کماکان تمرکزش را بر حمایت از تولیدکننده‌های داخلی دارو، مواد اولیه و... گذاشته است.
قیمت دارو هم کاهش پیدا می‌کند
مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو، مسؤولی است که در گفت‌وگو با جام‌جم با تایید این موضوع از بهره‌برداری 40 داروی جدید در زمینه داروی بیماران خاص و عمومی در ایام دهه فجر خبر می‌دهد و می‌گوید: درخصوص تامین مواد اولیه نیز اقداماتی در دست انجام است به‌طوری که در بخش‌های مختلف دارویی با این اقدامات سعی خواهیم کرد در بحث داروهای خارجی که در بازار بوده، کاهش قیمت محسوسی ایجاد شود.
کاهش قیمت دارو، وعده‌ای است که رئیس سازمان غذا و دارو به مردم کشورمان می‌دهد، به آنهایی که به نوعی در پروسه درمان درگیرند. پیرصالحی خطاب به آنها می‌گوید:« در زمینه داروهای عمومی تا ۳۰ درصد و در داروهای بیماران خاص حداقل ۴۰ درصد کاهش قیمت خواهیم داشت که البته در برخی موارد، این کاهش قیمت به ۶۰ درصد نیز می‌رسد.»
او با اشاره به دستاوردهای سازمان غذا و دارو در زمینه خودکفایی در تولید داروهای مختلف در کشور به آمارهای جالبی اشاره می‌کند و از افزوده شدن فهرست داروهای طبیعی کشورمان به فرهنگنامه دارویی سازمان بهداشت جهانی (WHO) خبر می‌دهد.
این اما همه ماجرا نیست، پیرصالحی به افزایش تولید داخلی فرآورده‌های طبیعی و داروهای طب سنتی ایران (با کیفیت مطلوب) و به‌کارگیری فناوری‌های نوین با اولویت دادن تولید فرآورده‌های وارداتی با هدف کاهش وابستگی به کشورهای محدود و خاص به همراه گسترش همکاری‌های علمی و فناوری در سطح بین‌المللی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: در حوزه فرآورده‌های طبیعی و داروهای طب سنتی ایران هم ما با افزایش خودکفایی، اشتغال‌زایی و استفاده حداکثری از توان داخلی واردات غیرضروری و بی‌رویه قبلی را کنترل کرده‌ایم.
تاکید پیرصالحی البته بر تولید داروی باکیفیت است، اتفاقی که به عقیده او جز با گذر از راه صنعت نمی‌افتد و برهمین اساس، صنعت تولید دارو به اولویت سازمان غذا و دارو تبدیل می‌شود.
از واردات به صادرات رسیدیم
همایون هاشمی، رئیس فراکسیون غذا و داروی مجلس شورای اسلامی کشورمان مسؤول دیگری است که برای ما از دستاوردهای انقلاب اسلامی در زمینه تولید دارو می‌گوید؛ دستاوردهایی که به گفته او، ما را از کشوری واردات محور دور کرده و علاوه بر خودکفایی به سمت صادرات اقلام دارویی هم سوق داده است.
هاشمی با اعلام این موضوع می‌گوید: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، کشور ما در مقاطع متفاوت جهش‌های مختلفی در حوزه‌های بسیاری از جمله حوزه دارو داشت و با وجود دشمنی‌هایی که کشورهای متخاصم با ما داشتند، این شکوفایی ادامه پیدا کرد و با این‌که ما به واسطه تحریم‌های مختلف چندین بار دچار مشکل شدیم اما در نهایت صنعت داروسازی ما در داخل کشور به خودکفایی قابل قبولی رسید، به‌طوری که درحال حاضر شاهدیم بیش از 97 درصد محصولات دارویی مورد استفاده در کشور، تولید داخل هستند .
اتفاق خوب‌تر اما از دید رئیس فراکسیون غذا و داروی مجلس، تغییر وضعیتی است که در صادرات داروها اتفاق افتاده است. به این ترتیب به گفته هاشمی، صنعت مواد اولیه دارویی سالانه بالغ بر 300 میلیون دلار برای کشور ارزآوری دارد؛ اتفاقی که یک نشانه خوب است از خودکفایی صنعتی که در سال‌های قبل از انقلاب، تکیه‌اش بر واردات دارو بود.
فهرست دارویی نامشخص در سال‌های قبل از انقلاب
عجیب باشد یا نه، کشور ما در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی فهرست دارویی مشخص و مصوبی نداشته و کمیته یا شورایی برای بررسی این‌که چه داروهایی ‌باید در فهرست داروها قرار بگیرد، تشکیل نشده بود.
براساس اسناد موجود پیش از انقلاب اسلامی مؤسساتی مشتمل بر شرکت سهامی دارویی کشور، شیر و خورشید (هلال احمر)، تأمین اجتماعی، شرکت نفت، ارتش و دانشگاه‌های علوم پزشکی هم نسبت به واردات دارو اقدام می‌کردند و به‌جز شرکت سهامی دارویی کشور که وابسته به وزارت بهداری بود، سایر سازمان‌های واردکننده هیچ مجوزی برای واردات دارو از وزارت بهداری اخذ نکرده و مطابق دستورالعمل‌های خاص خود و فهرست دارویی خود نسبت به واردات دارو اقدام می‌کردند.
تمرکز و رقابت شرکت‌های متعدد در زمینه واردات دارو، همان شاهدی است که واردات محور بودن کشور در این عرصه خبر می‌دهد. موضوعی که مورد تایید رئیس هیات مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران هم قرار می‌گیرد و احمد شیبانی، با اشاره به آن می‌گوید: قبل از انقلاب اسلامی تنها حدود ۲۵ تا 30 درصد از داروهای مصرفی کشور در داخل تولید می‌شد که به وسیله شرکت‌های چند ملیتی، تحت لیسانس تولید بودند و تعداد محدودی شرکت‌های داروسازی داخلی وجود داشت که سهم مهمی در تولید نداشتند و بیشتر داروهای OTC تولید می‌کردند. شیبانی همین‌جا تاکید می‌کند قبل از سال ۱۳۵۷، تأمین داروی کشور واردات محور بوده است و با اشاره به این موضوع توضیح می‌دهد: در آن سال ها، مواد اولیه دارو و لوازم بسته‌بندی، صد درصد وارداتی بود و سپس در داخل تولید و تهیه می‌شد. میزان ارزبری داروی کشور در سال ۱۳۵۷حدود ۵۳۰ میلیون دلار بود.
رئیس هیات مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران می‌گوید: ۹۷ درصد داروهای مورد نیاز کشور از نظر عددی در داخل تهیه و حدود ۳ درصد به صورت داروی ساخته شده وارد می‌شود.
همچنین درحال حاضر ۱۰۷ کارخانه داروسازی داروهای شیمیایی، ۴۰ کارخانه داروسازی تولید داروهای گیاهی و حدود ۴۰ کارخانه تولیدکننده مواد اولیه و بسته بندی در کشور وجود دارد.
شیبانی ایجاد فهرست دارویی کشور را یکی از اقدامات مهم این حوزه می‌داند و توضیح می‌دهد: با توجه به تدوین و اجرای نظام نوین دارویی کشور که طرح ژنریک، یکی از اهداف مهم آن است ، از سال ۱۳۵۸ تمام داروهای موجود در فهرست داروهای ایران ثبت و تجدید ثبت با نام ژنریک شدند.
در حال حاضر، تعداد داروهای به ثبت رسیده بر حسب مولکول دارو، ۲۳۰۰ قلم است که ۱۷۵۰ قلم تولید داخل و ۵۵۰ قلم وارداتی است. تعداد اقلام دارو بر حسب اشکال دارو ۳۵۰۰ قلم است.

وضعیت تولید داروی داخلی در سال‌های پیش از انقلاب
طبق اسناد موجود، در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی حدود 30درصد داروهای مصرفی کشور را داروهای تولید داخل شامل می‌شدند. براین اساس اواخر سال 1357 و اوایل سال 1358 صنعت دارو و تامین دارو برای بیماران از موارد زیر تامین می‌شده:
14 کارخانه که با سرمایه‌گذاری خارجی تاسیس شده بودند و محصولات مربوط به خود را با فرمولاسیون و مشخصات دریافتی از کارخانه مادر و با نام برند (تجاری) آنها می‌ساختند.
کارخانجاتی که با سرمایه‌گذاری ایرانی تاسیس شده بودند ولی محصولات خود را تحت لیسانس و با فرمولاسیون و مشخصات دریافتی از کارخانه لیسانس دهنده خارجی یا با فرمولاسیون خود می‌ساختند که مشتمل بر هفت کارخانه داروپخش، تولیددارو( I.D.I لقمان)، دوپار(سینا دارو)، فارما شیمی، صنعتی پارس و آترا بودند و کیفیت و شرایط تولید آنها به‌جز داروپخش و تولید دارو، غیرقابل قبول بود.
20 کارخانه کوچک که با سرمایه‌گذاری ایرانی تاسیس شده بودند و محصولات را صرفاً با فرمولاسیون خود تولید می‌کردند و کیفیت و شرایط تولید آنها هم غیرقابل قبول بود.

مینا مولایی
جامعه