کج و معوج‌های منفور

شاید در نگاه اول به آثار این مجموعه فکر کنیم خالق همگی این آثار یک هنرمند است، اما با نگاهی دقیق‌تر متوجه اسامی متفاوت کارتونیست‌ها می‌شویم و این در حوزه کاریکاتور چهره که سبک و سیاق هنرمند خیلی دخیل در اثر خلق شده جالب توجه است. مسعود شجاعی طباطبایی که گردآورنده این مجموعه هم هست به جام‌جم می‌گوید اصراری برای این همگنی در شباهت سبک نداشته ولی کارتونیست‌هایی را برای این مجموعه انتخاب کرده که با کنار هم گذاشتن آثارشان در این مجموعه شاهد یک ریتم چشمنواز هنری هم باشیم.
بدیهی است این آثار هم برای انتشار و به نمایش گذاشتن انتخاب شده‌اند، اما نکته قابل توجه این‌که با توجه به موضوع این کاریکاتور‌ها یک سلیقه خاص محاط بر آثار نبوده و دست کاریکاتوریست‌ها برای خلق این آثار باز گذاشته شده است، اما آن‌طور که شجاعی طباطبایی می‌گوید تنها به واسطه سبک هنری تعدادی از این افراد انتخاب شده‌اند که مشابهت‌های سبکی بیشتری با هم داشته‌اند. البته که همین نکته در یک مجموعه کنار هم خودش را نشان داده است و مخاطب این آثار تم آثار را به خوبی درک می‌کند.
ویژگی دیگر این آثار را بدون شک باید در نوع عرضه آن بدانیم. هر کاریکاتور با یک تیتر متفاوت و یک کپشن توضیحی جذاب عرضه شده است. به این مفهوم که زیر هر اثر دو عنوان مشاهده می‌شود، اولی نام شخصیت منفور و عنوان دوم بیان دلیل منفور بودن شخصیت است. این نکته قابل توجه است که همان فضای محدود برای ارائه اطلاعات به شکلی است که داده‌های جذاب و ارجاع‌های درست به اثر چاپ شده وجود دارد به طوری که برخی از مصداق‌های متن الصاق‌شده را می‌توان در اثر خلق شده هم دید. به عنوان مثال «شهردار دزد» یک عنوان برای یکی از منفورین تاریخ انقلاب است و اشاره به غلامرضا نیک پی شهردار تهران در زمان نخست‌وزیری هویدا دارد. مثال درباره ارجاع متن به اثر را در کاریکاتور جعفر شریف امامی می‌توان بهتر دید. جایی که در توضیح این کاریکاتور اشاره پررنگی به دستور او به تیمسار اویسی برای به گلوله بستن مردم در میدان شهدا (ژاله) دارد. همین نکته با رد دست‌های خونین در پشت چهره او در کاریکاتور الصاق‌شده دیده می‌شود. البته که یکی از جذاب‌ترین این ارجاع‌ها را می‌توان در کاریکاتور رضا پهلوی دید. عنوان او در این مجموعه «خیال‌پرداز» است که همین نکته محور اصلی کاریکاتور او به قلم علیرضا باقری است. تصویری از شاهزاده خیالی که در رویای خام و خیالی تاج سلطنت است! خیال خامی که البته در این چند سال اخیر بیشتر می‌بیند! در توضیح این کاریکاتور هم فارغ از هر گونه اطلاعات ویکی پدیای قابل دسترس نویسنده به همین خیال‌پردازی او و نزدیکی‌اش به جریان اپوزیسیون خارج از ایران اشاره دارد و همه این موارد است که اثر منتشرشده را از سطح یک کاریکاتور چهره صرف بالاتر می‌برد.
اغلب متن‌های نوشته شده کار مجید ملامحمدی است، اما کارتونیست‌های متفاوتی در این مجموعه حضور دارند. از مجید وفاتبار و علیرضا باقری گرفته تا محمدرضا دوست‌محمدی و سعید شمس.
این مجموعه البته که محدود به این کاریکاتورها نمی‌شود و بخش‌های دیگری هم دارد که در جشنواره مقاومت به نمایش گذاشته شده است.
مسعود شجاعی طباطبایی، دبیر اجرایی پنجمین جشنواره مقاومت است و درباره بخشی که با عنوان «چهل منفور» در این دوره از جشنواره وجود دارد می‌گوید: گروهی از بچه‌های هنر مقاومت که در حوزه پژوهش فعالیت می‌کنند، برای این بخش چند موضوع ارائه کردند، یکی بحث 40 شخصیت انقلابی است و دیگری 40 اتفاق مربوط به آن دوره است، در کنار این‌ها بخش چهره‌های منفور هم وجود دارد که به کسانی اختصاص دارد که در حین و بعد از انقلاب به نظام جمهوری اسلامی ضربه زده‌اند.
وقتی از روند انتخاب این اشخاص برای این بخش می‌پرسیم، اما شجاعی طباطبایی به جام‌جم می‌گوید: در این بین همه رسانه‌های معاند وسط آمده‌اند تا فضا را به سمت و سویی سوق دهند که جای شهید با جلاد عوض شود. به همین دلیل همزمان با چهلمین سال انقلاب فکر کردیم که این موقعیت مناسبی است تا از این رهگذر که با عنوان چهل منفور به نمایش درآمده است، بتوانیم هویت واقعی معارضان جمهوری اسلامی را نشان دهیم.
آن‌طور که شجاعی طباطبایی می‌گوید در این بخش 40 چهره‌ای که موجی از نفرت را بین مردم به دلیل کارهای خبیثانه‌ای که انجام دادند، را می‌بینید. در این بین چهره‌هایی مثل ساواکی‌ها وجود دارند که علاوه بر جنایت‌هایشان، شکنجه‌های خیلی وحشتناکی را ترتیب داده‌اند، یا مریم و مسعود رجوی که دو چهره شناخته‌شده گروهک منافقین‌اند و حدود ده هزار نفر را شهید کرده‌اند. همچنین چهره‌های نظامی مثل کسی که در 17شهریور کشتار معروف شهدای میدان ژاله را رقم زد و کسانی که هر کدام به نحوی یا در جنایتی سهیم بودند یا در اقدامی ضدنظام در این مجموعه به تصویر کشیده شده‌اند.

امید رحمانی

فرهنگ و هنر