در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
آیا حیات روی مریخ وجود دارد؟
آب مایه حیات است. حداقل بیشتر گونههای زیستی که روی زمین میشناسیم برای زندگی به آب نیاز دارند. وجود آب در گذشته مریخ این احتمال را مطرح میکند که گونههایی ابتدایی روزگاری روی آن وجود داشته است. برخی پژوهشگران معتقدند ممکن است سنگوارهها و فسیلهای باکتری که آن زمان روی مریخ میزیستهاند در کاوشهای بعدی پیدا شود. ناسا قرار است حدود دو سال دیگر مریخ نوردی به نام مارس 2020 را راهی همسایه سرخرنگ زمین کند که یکی از اهداف آن جستوجوی بیشتر برای نشانههای حیات در مریخ است. ممکن است گونههایی از حیات باکتریایی زیر سطح سیاره اکنون در حال زیست باشد.
چرا نیمکره شمالی و جنوبی مریخ این قدر متفاوت است؟
دو فضاپیمای وایکینگ متعلق به ناسا در دهه 1360 شمسی نخستین بار نقشه کاملی از مریخ تهیه کردند و آن موقع بود که معلوم شد نیمکره شمالی و جنوبی این سیاره چهره کاملا متفاوتی دارند. نیمکره جنوبی پر است از دهانههای برخوردی یعنی گودالهای عظیمی که بر اثر برخورد شهابسنگها به وجود آمدهاند؛ در حالی که نیمکره شمالی سطح صافی دارد. همچنین سطح نیمکره شمالی بین پنج تا هشت کیلومتر از نیمکره جنوبی کمارتفاعتر است!
علت این تفاوت در نیمکره شمالی و جنوبی سیاره معمایی است که پژوهشگران دنبال توضیحی برای آن هستند. یک توضیح ارائهشده آن است که روزگاری شمال سیاره را اقیانوس بزرگی پوشانده بود. فرضیه دیگری هم مطرح شده که علت را پدیدهای بسیار هولناکتر میداند. طبق این فرضیه حدود 9/3 میلیارد سال پیش سیارکی بسیار عظیم به اندازه ماه - قمر زمین - به مریخ برخورد کرده و باعث ایجاد اقیانوسی از ماده مذاب شده که سرزمینهای مرتفعتر نیمکره جنوبی را ایجاد کرده است.
آیا انسان میتواند روی مریخ زندگی کند؟
اکنون رقابتی برای اعزام انسان به مریخ در سطح جهان در حال شکلگیری است. ناسا و همچنین برخی شرکتهای خصوصی فضایی مانند اسپیسایکس، دورنمایی برای فتح مریخ با فرستادن انسان دارند؛ برای مثال ناسا اعلام کرده است حدود میانه دهه 1410 ش/ 2030 م به این مهم دست خواهد یافت.
بیگمان سفر به مریخ چالشهای بسیار بزرگی به همراه دارد. اگر قرار باشد انسان بتواند روی مریخ زندگی کند باید بتواند مستقل از زمین نیازمندیهایش را روی آن سیاره تأمین کند. بهبیاندیگر باید متکی به منابع مریخ باشد نه منابع زمین؛ زیرا هر بار سفر از زمین به مریخ حدود شش ماه طول میکشد که فرصت این سفر شش ماه نیز با توجه به موقعیت مداری زمین و مریخ تقریبا هر دو سال یک بار فراهم میشود. از طرفی در هر سفر منابع بسیار محدودی را میتوان همراه برد. باید پناهگاههایی برای زندگی فضانوردان ساخته شود تا آنان را از پرتوهای کیهانی و پرتوهای فرابنفش محافظت کند. این پرتوها در سطح مریخ به دلیل جو رقیق آن سیاره بسیار بیشتر از زمین دریافت میشود. تأمین غذا و آب ساکنان مریخ هم چالش بزرگی خواهد بود.
آیا آب مایع امروزه روی سطح مریخ جاری میشود؟
احتمالا بیشتر مطالبی که درباره مریخ به گوشتان خورده ماجرای معمای آب روی این سیاره باشد. پژوهشگران مدتهاست پی آب مایع روی سطح مریخ میگردند، اما هنوز بهطور قطعی آب روانی نیافتهاند. روی سطح سیاره کانالها و ژرف درههایی وجود دارد که به نظر میرسد رودخانههایی از آب جاری در گذشته دور، آنها را ایجاد کرده باشند. پژوهشگران احتمال میدهند در گذشتههای دور آب فراوانی روی سطح مریخ بوده و این سیاره آب و هوای متفاوتی داشته و گرمتر و مرطوبتر بوده است. اما امروزه جو این سیاره بسیار رقیق و هوای آن سرد است؛ به طوری که آب باقیمانده روی آن یا بخار شده و به جو رفته یا به صورت یخزده زیر سطح است.
اکنون پرسش اینجاست آن همه آبی که در گذشته روی سیاره جاری بوده اکنون کجا رفته است؟! مقدار فراوانی آب یخزده در کلاهکهای قطبی سیاره وجود دارد، اما سطح آن در مناطق دیگر شبیه بیابانی خشک است. ولی نباید به ظاهر اکتفا کرد و از زیر سطح غافل شد. فضاپیماهایی که مریخ را بررسی کردهاند شواهدی یافتهاند از این که مقدار زیادی یخ آب در لایههای زیرین سطح مریخ وجود دارد. پژوهشگران احتمال میدهند شاید ذخایری از آب مایع هم زیر سطح وجود داشته باشد. یافته جالبی که بتازگی به دست آمده شواهدی از جریان یافتن آب روی سطح است که مدارگرد شناسایی مریخ دو سال پیش آن را پیدا کرد. این مدارگرد مانند ماهوارههایی که دور زمین میچرخند به دور مریخ میگردد و از سطح آن تصویربرداری میکند. بر اساس این شواهد پژوهشگران میگویند شاید هنوز هم مقداری آب در فصول گرم روی سطح مریخ جریان مییابد.
علاوه بر این، پژوهشگران بتازگی در تابستان امسال موفق شدند با بررسی دادههای راداری مدارگرد دیگری به نام مارس اکسپرس (متعلق به سازمان فضایی اروپا) وجود دریاچه نسبتا بزرگی از آب مایع در عمق و زیر یخ و غبار در مناطق نزدیک به کلاهک قطبی جنوبی سیاره پیدا کنند. با این یافتههای هیجانانگیز امیدها برای یافتن ذخایر زیرزمینی آب مایع در مناطق دیگر سیاره بیشتر میشود. آب مایعی که برای مأموریتهای انسان به مریخ حیاتی خواهد بود.
عامل ایجاد گاز متان روی مریخ چیست؟
در جو سیاره مریخ مقداری متان وجود دارد. متان، گازی آلی است که میتواند از طریق فرآیندهای زیستی ایجاد شود یا واکنشهای صرفا شیمیایی آن را تولید کند. بررسیهای ششساله مریخنورد کیوریاسیتی (Curiosity) به معنی کنجکاوی نشان داده است مقدار متان در جو طی فصول مختلف تغییر میکند و گویا نوعی چرخه متان در مریخ وجود دارد. این چرخه متان نشان میدهد عاملی مدام باعث به وجود آمدن این گاز روی سیاره میشود. روی زمین بیشتر گاز متان ایجادشده بر اثر فعالیتهای زیستی موجودات زنده پدید میآید. روی مریخ هنوز منشأ اصلی پیدایش این گاز مشخص نیست. ممکن است بر اثر برخی واکنشهای شیمیایی در سنگهای سطح مریخ این گاز به وجود بیاید و هیچ ربطی به موجودات زنده نداشته باشد. اما این احتمال هم وجود دارد گونهای از باکتریها که مثلا زیر سطح زندگی میکنند باعث ایجاد گاز متان شوند. دانشمندان هنوز باید برای یافتن پاسخ این معما مریخ را بیشتر کاوش کنند.
محمد عادلپور
جامجم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
رییس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در گفتگو با جام جم آنلاین:
گفتوگوی «جامجم» با سیده عذرا موسوی، نویسنده کتاب «فصل توتهای سفید»
یک نماینده مجلس:
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»: