هویتی رو به فراموشی

فهرست خانه‌های تاریخی و عمارت‌های همدان به قدری بلندبالاست که هر جای این شهر چشم بگردانی تو را میخکوب اصالت خود می‌کند. از عمارت «جنانی» که حالا وعده هتل شدنش گوش رسانه‌ها را پرکرده و مدرسه و عمارت «جنت» که گویی ناله و فریادهای شبانه‌اش به گوش کسی نمی‌رسد، گرفته تا خانه‌هایی چون نراقی، شهبازیان، شریفی، جواهری، طباطبایی و عسگری. بنا به گفته مسؤولان میراث فرهنگی همدان، بیش از ۳۰ خانه و عمارت دارای ارزش تاریخی در این شهر وجود دارد که تعدادی از آنها به ثبت ملی رسیده و برخی هم به حال خود رها شده‌اند. حال آنکه می‌توانستند ظرفیت‌های خوبی برای گردشگری استانی باشند که حالا مدعی قطبیت صنعت گردشگری در غرب کشور است.

میراث فرهنگی کوتاهی نمی‌کند
معاون میراث فرهنگی همدان درباره رهاشدگی برخی خانه‌های تاریخی و عدم حفاظت از آنها به جام‌جم می‌گوید: آن دسته از خانه‌های قدیمی که مالکیت آنها به‌عهده میراث است، خود میراث هم از آنها محافظت می‌کند، مثل باغ نظری، خانه ضرابی، خانه صمدیان، خانه لطفعلیان در ملایر و خانه قدوسی در نهاوند که همگی در مالکیت میراث فرهنگی است و این اداره کل مسؤول حفاظت از آنهاست. بهرام توتونچی با بیان این‌که برخی از خانه‌های تاریخی در مالکیت دولتی است، می‌افزاید: عمارت سوخته زیرنظر دانشگاه بوعلی، عمارت پوستی‌زاده در خیابان عین‌القضات زیر نظر شهرداری و عمارت آمریکایی‌ها زیر نظر سازمان میراث فرهنگی است. به گفته وی، عمارت شیروانی هم یکی دیگر از خانه‌های تاریخی همدان است که آموزش و پرورش استان در آن مستقر است و بسته به اعتبار هر چند سال یک‌بار به آن رسیدگی می‌شود. معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی یادآور می‌شود برخی از خانه‌ها هم مالکیت خصوصی دارد که میراث فرهنگی استان با هدف حفظ و حراست از اماکن تاریخی، مالکان این بناها را شناسایی می‌کند تا در صورت امکان، به صورت مشارکتی تعمیر و حفاظت شود، به این ترتیب که هزینه مرمت 50 درصد بنا توسط مالک و 50 درصد از سوی سازمان میراث فرهنگی اختصاص می‌یابد.

تاثیر مهم ثبت ملی بنا در حفاظت از آن مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان اما درخصوص بناهایی با مالکیت خصوصی و نقش مهم مالکان آنها در حفاظتشان به ما می‌گوید: نقش مالکان بناهای تاریخی جدی گرفته شود، زیرا محدودیت منابع مالی و امکانات و اختیارات ارگان‌هایی چون میراث، اجازه رسیدگی به این بناها را نمی‌دهد. علی مالمیر می‌افزاید: این به آن معنا نیست که مطالبه‌گری از دولت را نادیده بگیریم، زیرا قانونگذار پیش‌بینی‌های خود را کرده و دستگاه متولی را مجاب به اجرای قانون می‌کند. به عنوان مثال در حال حاضر به ثبت رسیدن یک بنای قدیمی می‌تواند شرایط را برای بقای آن تسهیل کند، طوری‌که پس از ثبت ملی هر بنای واجد ارزشی مانند عمارت جنانی، مشوق‌های خاص در نظر گرفته می‌شود، ضوابط بافت بر آن حاکم می‌شود و برای بناهای ثبت شده کاربری تعریف می‌شود که هزینه‌ای برای آنها نخواهد داشت. ضمن این‌که معافیت از مالیات نیز اعمال خواهد شد و در فرآیند مرمت هم میراث فرهنگی مشارکت می‌کند. این مسؤول خود نیز تاکید می‌کند که آسیب به بناهای تاریخی قابل جبران نیست، و از همین رو احیای بناهای تاریخی در اولویت کاری میراث است و به همین منظور بناهایی چون خانه عبادی، بیژن و برج قربان که ظرفیت‌هایی برای بهره‌وری‌های فصلی دارند، مد نظرند تا با رسیدگی بیشتر حیات خود را حفظ کنند. مالمیر می‌گوید: یکی دیگر از برنامه‌های میراث ترغیب مالکان خانه‌ای قدیمی برای تغییر کاربری و تبدیل خانه‌ها به اقامتگاه‌ها یا هتل‌های سنتی است، زیرا می‌تواند تأثیر مطلوبی در تحقق توسعه گردشگری و اقتصاد همدان داشته باشد.

آگاهی میراثی مردم را بالا ببرید
و اما معاون شهرسازی و معماری شهرداری همدان در پاسخ به این پرسش جام‌جم که چرا توجه و رسیدگی لازم به بناهای تاریخی همدان نمی‌شود، می‌گوید: آسیب دیدگی بناها در طول سالیان دراز اتفاق افتاده و امروز پای کار آمدن رسانه‌ها و فضای مجازی عاملی شده که این موارد سریع منعکس شده و به چشم بیاید و پیگیری شود. یوسفی نوید با بیان این‌که نگاه شهرداری به بناهای فاقد ارزش تاریخی بازسازی و خانه‌های تاریخی و باغات بازآفرینی بوده و هست، می‌افزاید: اگر دنبال حفظ بافت تاریخی شهر هستیم، باید نگرش مردم و مسؤولان را تغییر دهیم. از سویی یا باید روی حفظ خانه‌ها و بافت تاریخی تمرکز کنیم یا کنترل و کاهش ترافیک را مدنظر قرار دهیم، زیرا حفظ خانه‌های تاریخی بدون در‌نظر‌گرفتن مرمت و تغییر کاربری به مرور برای مردم و محیط اطراف ایجاد خطر خواهد کرد. بر این اساس، اگر به مردم آگاهی بدهیم خودشان برای تعمیر و حفظ بناهای ارزشمندشان پیشقدم می‌شوند.

شکوفه رنجبر

جام‌جم