رویای نافرجام شهر شش دروازه

بافت تاریخی کرمان با ده‌ها اثر و ابنیه زیبا و ارزشمند مدت‌هاست به حال خود رها و بوی الرحمانش بلند شده؛ بافتی که مسؤولان شهر، آن را بافت فرسوده می‌دانند نه بافت ارزشمند کهن، که البته تکلیف بافت فرسوده و دردسرساز که مانع توسعه شهر هم باشد، روشن است!... در همین راستا مدتی پیش با توافق میراث فرهنگی کرمان و شهرداری این شهر، عزم برای تخریب بافت فرسوده و 40 خانه تاریخی بالا گرفت، تا به جای آن در بافت قدیمی این شهر که با تمام ظرفیت‌های تاریخی و معماری‌اش که می‌توانست نمونه یک شهر کویری ثبت شده در یونسکو باشد و فاخر بودن خود را به رخ جهانیان بکشد،
دو سیتی‌سنتر و مال، علم شود و رویای جهانی شدن کرمان فقط یک رویا بماند و نه بیشتر.

سیتی‌سنترهایی در بافت تاریخی
شهری که به خاطر دروازه‌هایش، روزگاری شهر شش دوازده نام داشت و به‌خاطر اردشیر به آن گواشیر می‌گفتند، حالا با خواب‌های مدرن‌سازی مدیرانش و برپا کردن برج‌های تجاری در میان بافت تاریخی و... به ورطه بی‌هویتی و نابودی افتاده؛ طوری که حالا نه چهره‌ای مدرن دارد و نه بوی تاریخ و اصالت و قدمت می‌دهد و ملغمه‌ای شده زشت و ناهمگون. گواهش ساخت دو مرکز مدرن در قلب بافت تاریخی شهر. اولی؛ نخستین مرکز خرید یا به قول کرمانی‌ها «سیتی‌سنتر» که در ابتدای کوچه تاریخی سردار نصرت، روبه‌روی محل خانه‌های قدیمی بازمانده از دوره قاجاریه و مشرف بر کاروانسرا و مجموعه تاریخی وکیل و خانه‌های زیبای کوچه سردار قد کشیده و دومی، مرکز خریدی دیگر که درست روی مکانی تاریخی به نام گودال خشتمال‌ها، محلی که خانه‌هایی با قدمت 400 سال دارد (و تا پیش از انقلاب اسلامی محل زندگی برخی از اهالی کرمان بود)، بنا شده و میدان ارگ و بازار تاریخی کرمان و دروازه تاریخی ارگ، دو محله تاریخی قلعه محمود افغان و میدان قلعه را تحت‌تاثیر قرار داده است. به اینها، تخریب 40 خانه از جمله خانه غفاری، سردار نصرت و... را هم اضافه کنید.

نابودی معماری شهرهای کویری
محمدعلی گلاب‌زاده، عضو بنیاد ایرانشناسی و مدیر مرکز کرمان‌شناسی با اشاره به این‌که با حفظ بافت تاریخی کرمان، می‌توانستیم گنجینه‌ای از معماری شهرهای کویری داشته باشیم، به جام‌جم می‌گوید: لطمه‌ای که با ساخت مال و سیتی سنتر در کرمان به وجود آمده، قابل جبران نیست .
گلاب‌زاده به سیتی سنتر ساخته شده در خیابان شریعتی اشاره می‌کند و می‌افزاید: در روبه‌روی این مرکز کاروانسرای 180 ساله‌ای وجود دارد که ابتدا قرار بود آن کاروانسرا با تغییر کاربری به هتل سنتی تبدیل و در اطرافش هم دو مرکز فروش ایجاد شود. این ماموریت در زمان مرتضی بانک، استاندار وقت کرمان، به من سپرده شد تا با 40 نفر از ورثه این کاروانسرا وارد مذاکره شویم و... تا بتوانیم این کاروانسرا را به صورت هتلی همانند هتل عباسی اصفهان درآورده و بهره آن را هم به‌عنوان کمک در اختیار پرورشگاه کرمانیان قرار بدهیم. طرح آن تهیه و دوبار کلنگ آن به زمین زده شد، درحالی که موانع برای اجرای کامل طرح از میان رفته بود، ناگهان مشاهده کردیم بنایی درست روبه‌روی کاروانسرا به‌صورت چند طبقه علم شد و هم زحمات ما بر باد رفت و هم بافت تاریخی و ارزشمند کرمان.
عضو انجمن میراث فرهنگی درعین حال هشدار می‌دهد با ساختار کویری که کرمان دارد، احداث چنین بناهای شیشه‌ای مناسب نیست و این خطه معماری خاص خود را می‌طلبد؛ همان معماری که از گذشته‌های دور داشته و ممد حیات در این سرزمین خشک و کویری شده است.
از ساخت سیتی سنتر و مال که بگذریم، قسمتی‌هایی از بافت تاریخی کرمان هم قبضه طلافروشانی شده که بافت زندگی را تبدیل به بافت تجاری کرده‌اند. مدیر مرکز کرمان‌شناسی دراین باره هم می‌گوید: فریاد و اعتراض ما در این خصوص به جایی نرسید و این در حالی است که روبه‌روی کتابخانه ملی که مرکز کرمان شناسی آنجاست، سر در بسیار ارزشمند و زیبایی وجود داشت که علی‌محمد راوری آن را ساخته و قرار بود با تمام ویژگی‌ها حفظ شود، اما یک روز آفتاب که سر زد، دیگر خبری از آن سردر نبود. این کارشناس به تخریب سریالی بافت تاریخی کرمان هم اشاره کرده و می‌گوید: در بافت، خانه‌ای بود به نام «خانه سردار» متعلق به سردار نصرت که آن را هم خراب کردند. خانه‌ای دیگر در بافت وجود داشت یک اتاق آیینه‌کاری زیبا با نقاشی‌های منحصربه‌فرد داشت گفته می‌شد اثر نقاشی فرانسوی است و محل سکونت لطفعلی‌خان زند بوده. این خانه به دلایلی در اختیار سازمان مسکن و شهرسازی قرار گرفت. پس از مدتی که به آن خانه رفتم، دیدم با کارد و چنگال و... به جان دیوارها افتاده و نقاشی‌ها را خراب کرده‌اند. این خانه بادگیر زیبا و بزرگی دارد که جزو نمونه‌های خاص در شهرهای کویری است. متاسفانه این خانه اکنون به انبار مصالح ساختمانی تبدیل شده و کارگران افاغنه در آن زندگی می‌کنند.
گلاب‌زاده می‌گوید بافت تاریخی کرمان آن‌قدر مورد تخریب و تعدی قرار گرفته که دیگر قابل مرمت و بازسازی نیست. حال آن‌که نخستین وظیفه سازمان میراث فرهنگی، حفظ مواریث فرهنگی است که متاسفانه ما دست‌کم در کرمان شاهد چنین رویکردی نبودیم.

شادی کابیانی

جام‌جم