رمزگشایی پیام سیمرغ

نخستین ماهواره ایرانی که به فضا پرتاب شد، ماهواره امید بود. ساخت امید 15 اسفند 1384شروع شد. امید ساخت ایران بود، تمام تجهیزاتش، از طراحی تا تولید در سازمان فضایی ایران انجام گرفته بود. پس ازپرتاب امید، ‌ ایران به عنوان هشتمین کشور دست‌یافته به دانش فضایی شناخته شد. پیش از آن روسیه، آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین، بریتانیا و هند به فضا ماهواره پرتاب کرده بودند. بعد از آنکه امید در 15 بهمن‌ 1387 در مدار زمین قرار گرفت. ماهواره رصد به عنوان دومین ماهواره ایرانی، در 25 خرداد 1390 به فضا پرتاب شد. نکته مهمی که در رصد وجود داشت، سیستم‎های مدیریت توان و وجود سلول‎های خورشیدی بود که برق ماهواره را تأمین می‏کرد. ماهواره نوید در 14 بهمن‎ 1388 مصادف با روز فناوری فضایی رونمایی و در 14 بهمن‎ 1390 هم از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد. مأموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر 750 متر مبتنی بر روش جاروبی و به صورت تک باند بود. پس از هفت سال سکوت و با وجود ماهواره‏هایی که در نوبت پرتاب قرار دارند، صبح دیروز ماهواره امیرکبیر اجازه پرتاب پیدا کرد.

پیامی که به مدار نرسید
پس از هفت سال انتظار، ماهواره پیام که از طرف دانشگاه امیرکبیر ساخته شده و جزو ماهواره‏های در صف انتظار پرتاب بود، به فضا پرتاب شد. این ماهواره از سری میکرو‌ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی سازمان فضایی ایران است که توسط دانشگاه صنعتی امیرکبیر برای انجام مأموریت تصویربرداری طراحی و ساخته شده است. وزن این ماهواره حدود یکصد کیلوگرم بود. طول عمر عملیاتی پیش‌بینی شده برای این ماهواره، حدود دو‌سال بوده است. مدل کیفی این ماهواره در بهمن 1395 در مراسم سالانه روز ملی فناوری فضایی رونمایی شد. ماهواره پیام که ده سال ساختش به طول انجامید پس از پرتاب در مداری که باید قرار می‎گرفت، قرار نگرفته و خارج شد.

مساله ماهواره ‏بر و سرعت
درباره دلیل اصلی سقوط ماهواره گمانه‎زنی‎های زیادی منتشر شده است. یکی از آنها نقص فنی در ماهواره‌بر بومی بوده است. مرتضی براری، رئیس سازمان فضایی ایران دراین باره به ایسنا گفت: ماهواره‌بر بومی سفیر، قادر است ماهواره‌های تا وزن ۵۰ کیلوگرم را در مدار ۲۵۰ تا ۳۵۰ کیلومتر و ماهواره‌برهای سیمرغ نیز می‌توانند ماهواره‌های ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم را در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار دهند.
او البته با اشاره به پرتاب ماهواره پیام توضیح داد:‌ زمانی که ماهواره قرار است در مدار قرار گیرد، باید ماهواره‌بر با یک سرعت خاصی ماهواره را به مدار تزریق کند. در پرتاب ماهواره پیام، ماهواره‌بر نتوانست سرعت لازم را اعمال کند. این امر نشان می‌دهد اشکال در ماهواره نبوده است.

پیام به هدفش رسید
احمد معتمدی، رئیس دانشگاه امیرکبیر، ‌اما پرتاب ماهواره پیام را شکست نمی داند.‌او با اشاره به پرتاب ماهواره پیام امیرکبیر که نتوانست به درستی در مدار قرار گیرد، گفت: «شاید تصور این باشد که این پرتاب ناموفق بوده، هر چند به لحاظ کاربردی بحث درستی است، ولی به لحاظ فنی و تکنولوژیک می‌توان گفت، پرتاب کننده یعنی ماهواره بر و موشکی که ماهواره را حمل کرده و همچنین خود ماهواره ۹۰ درصد به اهدافش رسیده است.»
از نظر معتمدی دلیل در مدار قرار نگرفتن ماهواره پیام، نرسیدن به سرعت مناسب بوده است:‌ برای نخستین بار است که چنین موشکی می‌تواند ماهواره با وزن ۱۱۰ کیلوگرم را تا مدار ۵۰۰ کیلومتری که باید قرار می‌گرفت در مرحله اول و دوم با موفقیت انجام دهد، اما در مرحله سوم که باید ماهواره را جدا کند، باید به سرعت مناسب بیش از ۷ یا 2/7 کیلومتر در ثانیه می‌رسید که متأسفانه نتوانست به این سرعت برسد. اگر ماهواره به سرعت ۷ یا 2/7کیلومتر در ثانیه نرسد و به طور طبیعی سرعت کمتر از این باشد، ماهواره نمی‌تواند در مدار قرار گیرد و شروع به کم کردن مدار و سقوط می‌کند. آن‌طور که رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر گفت ماهواره پیام پس از پرتاب، سیگنال‌هایی را به زمین فرستاد که این سیگنال‌ها آنالیز می‌شود و اطلاعات دقیق تر مشخص خواهد شد.

اتفاقی طبیعی
حسن سالاریه، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف نیز در گفت‌وگو با جام‏جام با اشاره به سقوط ماهواره پیام، آن را طبیعی می‏داند:‌ «سقوط ماهواره در دنیا کاملا طبیعی است. این اتفاق در همه کشورها محتمل است. یک سیستمی ده‎ها هزار قطعه دارد. شکست در حوزه‌های ‏تک طبیعی است. نکته فقط این است که مشکل باید بررسی شود و تا مشکلی هم پیش نیاید، پیشرفت‎ها حاصل نمی‎شود.» ‌محمدامین آهنگری، کارشناس ارشد هوافضا و مدیر پایگاه تخصصی اسپاش نیز حادثه‌ای که برای پیام اتفاق افتاد را طبیعی می‌داند.وی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره پرتاب ماهواره پیام امیرکبیر و اشاره به مشکلاتی که در ماهواره‏بر بومی وجود داشته است، می‏گوید: ‌«توسعه فناوری ماهواره‎برها یک توسعه بلندمدت بوده و ممکن است با شکست‎ها و پیروزی‎هایی همراه باشد و این تقریباً طبیعی است، به خصوص برای کشوری مانند ایران که این حوزه برایمان نوظهور است. این شکست، خیلی سنگین نیست. ماهواره‎بر به مدار رسیده و یک نقص کوچک باعث شده ماهواره به سرعت مناسبش نرسد و بنابراین در مدار قرار نگیرد.» آهنگری معتقد است کشور در زمینه ماهواره‏ها گام خیلی خوبی برداشته است.در کشورهای دیگر هم که در این زمینه پیشرفت‏های خیلی خوبی داشته‏اند. در خیلی از مواقع در پروژه‏هایشان شکست‏هایی دارند. فناوری فضایی خیلی پیچیده است ‌.
اما سوال این‌است که در پروژه عظیمی مانند ساخت یک ماهواره، تست‏های اولیه انجام نگرفته است؟ آهنگری جواب می‏دهد: «به‌عنوان کسی که کارشناس این حوزه است، شنیده‎ام حرف و حدیث‎های زیادی درباره آن وجود دارد. تصمیماتی که دولت نه برای ماهواره‌بر که برای ماهواره امیرکبیر گرفته و این موضوع مطرح شده که چک‏های فنی به اندازه کافی انجام نشده است. درباره این مساله البته باید مقامات رسمی جواب دهند. کارشناس فضایی معتقد است‌: «این که تصمیمات سیاسی روی پرتاب‎ ماهواره‎ها سایه بیندازد، خوب نیست. در دنیا قبلا هم این اتفاق برای روسیه و آمریکا در زمان جنگ سرد افتاده است و مهندسان را مجبور می‎کردند برخلاف الزامات فنی یک سری پرتاب‎ها را داشته باشند و این همیشه به شکست منجر می‎شود. از لحاظ سیاسی کشور نیاز به این پرتاب‎ها دارد، اما باید این را هم درنظر گرفت که درنظر نگرفتن الزامات فنی در صنعت فضایی می‏تواند اتفاقات ناگواری را رقم بزند که در بعد سیاست بین‏المللی هم خوب نیست. »

سازمان نظارتی نداریم
آهنگران موضوع شکست پروژه ماهواره پیام را از چند بعد بررسی می‏کند:‌ «یکی از بعدهای این شکست، ماهواره‏برها هستند. ماهواره‏های ایرانی باید توسعه مناسبی پیدا کنند و تست‎های مناسبی هم برای آنها درنظر گرفته شود. یکی دیگر از این موارد هم تست و بررسی ماهواره‏هایی است که در صف انتظار پرتاب هستند ‌. در بخشی که ماهواره‏برها در آن قرار دارند، یک بحث فنی است که باید بیشتر به آن توجه شود. ماهواره‏بر سیمرغ دومین پرتابش بوده است، قرار دادن یک ماهواره گران‏قیمت روی آن که شاید از نظر فنی هم مناسب نباشد، صحیح نیست.» ماهواره‏هایی که در ایران ساخته می‎شود، فقط تست‎‏های زمینی برای آنها انجام می‏شود. اما بخشی از تست‎ها باید از طریق کاوشگرها انجام‌‏شود.‌ آن طور که آهنگران می گوید، جای ‌ یک نهاد نظارتی مستقل که عملکرد ماهواره‏ها را تست، تأیید و بررسی کند در ایران خالی است. او تاکید می کند: سازمان فضایی، پژوهشگاه فضایی و تمام ارگان‎هایی که در بحث ماهواره دخیل هستند، خود هم مجری و هم تصمیم‎گیرنده هستند و یکی از انتقادات به سازمان هوا فضا همین نکته است. ایجاد یک سازمان نظارتی مستقل در سازمان هوا فضا ضروری است.

نامه به رئیس جمهور

تیم توسعه‌دهنده ماهواره پیام امیرکبیر به رئیس جمهورنامه نوشتند. در این نامه آمده است:«‌همان گونه که مستحضرید، ماهواره پیام امیرکبیر ماحصل تلاش نخبگان جوان و تلاشگر دانشگاه صنعتی امیرکبیر و تجربه‌ گرانقدر اساتید این دانشگاه بود که با سفارش سازمان فضایی ایران و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، طی مسیر پرفراز و نشیب چندین ساله از گذرگاه‌های سختی عبور نموده و با همه دشواری‌ها محصول عملیاتی پروازی با مشخصات فنی یکتا را به عرصه فضایی کشور تقدیم نمود. فعالیت‌های فضایی هر کشور موجب کارآفرینی، شکوفایی استعدادها و توانمندسازی برای ورود به سایر حوزه‌های صنعتی کشور است که قطعا به صورت تدریجی و گام به‌گام حاصل می‌شود. تیم فنی و اجرایی پروژه‌ ماهواره‌ پیام امیرکبیر طی ده سال گذشته مشغول توسعه و پیاده‌سازی این ماهواره بوده و بیش از 65 درصد‏ پیشرفت فیزیکی آن در دولت‌های یازدهم و دوازدهم اتفاق افتاده است. امید بر آن بود که دیروز شاهد عملیاتی شدن این ماهواره در مدار باشیم و به مدت حداقل دو سال از داده‌های این سامانه در کاربردهای صلح آمیز مورد نیاز کشور بهره‌مند گردیم. آنچه رخ داد عملکرد عالی ماهواره و ارسال تمام اطلاعات مورد انتظار در بازه‌ محدود چند دقیقه‌ای حضور در مدار بود. علی‌رغم اندوه فراوان ناشی از عدم موفقیت نهایی پروژه، بر خود لازم می‌دانیم احساس غرور و سرافرازی خود را از مشاهده‌ دستاورد زحمات بی‌شائبه همکاران وزارت دفاع در توسعه‌ ماهواره‌بر با ابهت سیمرغ خدمت شما ابراز کنیم. امید داریم با ادامه این تلاش‌ها و به‌کارگیری آموخته‌ها شاهد ادامه‌ مقتدرانه‌ مسیر رو به پیشرفت این تیم توانمند باشیم.
در پایان ضمن تشکر ویژه از وزیر جوان کابینه حضرتعالی، علاقه‌مندیم به عرض برسانیم تیم ماهواره‌ پیام امیرکبیر با افتخار آماده است از همین فردا و با تجدید قوای مجدد با تمام توان در چارچوب نیازمندی‌های کشور شروع به طراحی و ساخت ماهواره بعدی به منظور ارائه‌ خدمات مورد نیاز مردم نماید.»

6 موشک فضایی که با شکست مواجه شدند
تاکنون موشک‌های بسیاری برای ارسال ماهواره به فضا پرتاب شده‌اند که پرتاب برخی از آنها با موفقیت و برخی دیگر به دلایل گوناگون با شکست مواجه شده است، در این گزارش قصد داریم 6 موشک ماهواره‌بر را که پرتاب آنها با شکست مواجه شده است‌معرفی کنیم.
1. ونگارد تی‌وی ۳ (Vanguard TV3) : 62سال پیش موشک ونگارد تی‌وی ۳
(Vanguard TV3) ایالات متحده آمریکا در حالی‌که فقط در حدود چهار فوت (2/1 متر) از زمین فاصله گرفته بود، سقوط کرد.
2. آپولو ۶ (Apollo 6): آوریل سال ۱۹۶۸ آپولو۶ که آخرین ماموریت آزمایشی بدون سرنشین نیز بود از آنچه که نوسانات پگو (pogo oscillations) نامیده می‌شود رنج می‌برد و به همین دلیل نیز موفق به انجام ماموریت مدار برنامه‌ریزی شده از زمین نشد.
3. فضاپیمای چلنجر (Challenger space sh uttle):فضاپیما چلنجر ایالات متحده آمریکا در ۲۸ ژانویه سال ۱۹۸۶ پرتاب شد اما تنها یک دقیقه پس از پرتاب فضاپیما منفجر شد.
4. ماهواره GPS IIR-1: ماهواره جی پی اسGPS IIR-1 که با نام GPS SVN-42 نیز شناخته می‌شود ۱۷ ژانویه ۱۹۹۷ و سوار بر موشک دلتا ۲ توسط نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا پرتاب شد. دلتا ۲ یکی از موشک‌های پرکاربرد ناسا است اما در سال ۱۹۹۷ این موشک نتوانست پرتاب خوبی داشته باشد و فقط ۱۳ ثانیه پس از پرتاب با شکست مواجه شد. علت این حادثه اختلال در سیستم تقویت‌کننده موشک دلتا۲ اعلام شد.
5. فالکون ۹: موشک فالکون ۹ شرکت اسپیس ایکس در ۲۸ ژوئن ۲۰۱۵ پرتاب شد اما فقط ۳ دقیقه پس از پرتاب این شرکت خبر از شکست این موشک را داد.
6. ماهواره هواشناسی GOES-G:این ماهواره تنهاچهار ماه پس از انفجار مرگبار شاتل فضایی چلنجر و در ۳ می ۱۹۸۶ سوار بر موشک دلتا 1783914 Dو در ساعت 22 و 18 دقیقه به وقت ساعت هماهنگ جهانی پرتاب شد.ایسنا

برای اولین بار تا ارتفاع 500کیلومتری
شاهرخ ظهراب‌زاده، کارشناس فناوری فضایی سازمان فضایی ایران گفت: برای اولین بار ایران ماهواره پیام را که مناسب حضور در ارتفاع 500 کیلومتری بود، پرتاب کرد. به گزارش خبرگزاری صدا و سیما وی افزود: آنچه که ‌باید انجام می‌دادیم ساخت ماهواره و راه‌اندازی ایستگاه‌های زمینی به‌خوبی انجام و دیتاهای ماهواره توسط ایستگاه‌های زمینی دریافت شد. به گفته وی تاکنون ایران موفق شده چهار ماهواره به مدار تزریق کند؛ منتهی همه اینها در مدار ارتفاع 250 کیلومتری بودند، اما اولین‌بار بود که توانستیم ماهواره را تا فاصله 500 کیلومتری ببریم و این برای ما یک موفقیت بسیار بزرگ است.

لیلا شوقی
جامعه