خالی کردن زیر پای تاریخ

«شوش» در دو دوره عیلامی و هخامنشی برای بیش از چند سده پایتخت بوده و از کهن‌ترین پایتخت‌های شهرهای جهان به‌شمار می‌آید، این تاریخ پرافتخار و وجود تمدنی در هزاره‌های پیش در این شهر، اعضای سازمان جهانی یونسکو را در سال 94 به این نتیجه رساند که این شهر ارزش ثبت در فهرست برترین‌های جهان را دارد. هر اثر یا ابنیه که ثبت جهانی یا حتی ملی شود، به‌دنبالش ضوابط و قوانینی هم ضمیمه پرونده‌اش می‌شود؛ ضوابطی که به‌منظور حفاظت از آن اثر مصوب شده است. یکی از این قوانین ممنوعیت انجام هرگونه عملیات عمرانی در عرصه و حریم آن اثر و محوطه جهانی است که به نوعی به‌منظور اثر آسیب رسانده یا تغییرات محسوسی در ظاهر اثر ایجاد کند.

یک پل و این همه دردسر

در شهر باستانی شوش یک پل روگذر وجود دارد که حدود 20 سال پیش (سال‌های پیش از ثبت جهانی شوش) احداث شد و علاوه بر این که مسیری بود برای کاستن از بار ترافیکی مرکز شهر، مسیر رابط میان شهرهای خرمشهر، آبادان، اهواز و اندیمشک و خرم‌آباد است.

در دولت دهم، با انگیزه بهینه کردن وضعیت راه و جاده، بحثی درباره تعویض پل روگذر شوش ـ اندیمشک و تبدیل آن به «زیرگذر» مطرح شد که اجرای آن تا سال گذشته به تعویق افتاد و هفته اول بهمن سال گذشته به اجرا گذاشته شد.

اجرای عملیات هم با تخریب پل روگذر آغاز شد و این درحالی بود که تاسیسات مذکور کلا درون عرصه و حریم باستانی مصوب ملی و جهانی قرار دارد و از این لحاظ هرگونه فعالیتی مغایر قواعد و ضوابط میراثی است.

فعالان میراثی از جمله جامعه باستان شناسی ایران هم البته بیکار ننشستند و با اظهار مخالفت در فضای مجازی و رسانه‌ها و ارسال نامه‌ای به وزیر راه خواستار توقف ساخت زیرگذر و تعرض به این شهر باستانی و اثر جهانی شدند.

مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی خوزستان و دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی «تاریانا» همان زمان به جام‌جم گفت اگرچه تخریب و حذف پل روگذر به بهبود منظر شهر جهانی شوش کمک می‌کند، اما اگر قرار به ساخت زیرگذر پس از تخریب روگذر باشد، این امر نه تنها غیرکارشناسی و نگران کننده است، بلکه به احتمال زیاد نارضایتی یونسکو را نیز در پی داشته و ممکن است به خروج شوش از میراث جهانی منجر شود؛ زیرا شوش با همین منظر فعلی به تایید بازرسان یونسکو رسید و ثبت جهانی شد و هرگونه تغییر کاربری غیرکارشناسانه‌ای در آن غیرقانونی بوده و مشکلات جبران‌ناپذیری ایجاد خواهد کرد.

خسرو نشان، مدیرکل میراث فرهنگی استان خوزستان هم در گفت‌وگو با جام‌جم و با بیان این‌که محل زیرگذر شوش روی عرصه باستانی قرار دارد و برداشتن پل رو گذر شوش ایرادی ندارد، تاکید کرد اما زیرگذری که قرار است ساخته شود روی عرصه ثبت جهانی است و اجازه ساخت آن را نخواهیم داد.

در کنار مخالفت فعالان و مسؤولان میراث خوزستان و کشور گفته می‌شود مسؤولان استانداری خوزستان و مسؤولان شهری شوش و نمایندگان این شهر در مجلس ظاهرا با احداث زیرگذر موافق بودند و به‌خاطر همین کشمکش‌ها بود که کمیته‌ای از سوی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی راهی شوش شد تا تحقیقاتی درخصوص تبعات منفی احداث زیرگذر انجام دهد.

هاشمی‌زاده، معاون عمرانی استاندار خوزستان به جام‌جم گفت: اگر پژوهشگاه سازمان میراث به این نتیجه برسد که احداث زیرگذر شوش به این محوطه باستانی و عنوان جهانی آن آسیب می‌رساند، قطعا پروژه اجرایی نخواهد شد.

آغاز عملیات پنهانی

در هر روی دست آخر مشخص نشد نتیجه تحقیقات پژوهشگاه در بهمن سال گذشته چه بوده و دست‌کم اگر نتیجه‌ای حاصل شد، آن نتیجه رسانه‌ای نشد، اما عملیات متوقف شد تا صبح روز پنجشنبه گذشته؛ 6 دی‌ماه که لودرها و ماشین‌های راهسازی به جان خاک‌های محل روگذر سابق که دیگر حالا به طور کامل تخریب شده، افتادند تا زیرگذر دلخواه شوشی‌ها احداث شود.

ظاهرا آغاز عملیات احداث زیرگذر پس از آن رخ داده که شورای تامین شهر شوش طی هفته‌های گذشته و با وجود مخالفت سازمان میراث فرهنگی، رای به آغاز مجدد اجرایی کردن طرح تعویض پل روگذر شوش - اندیمشک و تبدیل آن به زیرگذر داده و این طرح را مصوب کرده است.

واکنش تند مونسان

با این همه کافی بود تا خبر آغاز دوباره عملیات به گوش علی‌اصغر مونسان، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور برسد تا بلافاصله در توییتی مخالفت جدی خود را با ادامه روند عملیات عمرانی ابراز کند.

معاون رئیس‌جمهور در توییت خود که در رسانه‌ها بازتاب گسترده‌ای داشت و حتی در اخبار رسانه ملی نیز به آن پرداخته شد، ضمن محکومیت این اقدام نوشت: «متولیان شهر شوش با حکم شبانه، ساخت زیرگذر شهری را آغاز کردند!

این اقدام باعث خسارت‌های غیرقابل جبران برای تمدن چند هزار ساله شوش خواهد بود و اجازه نمی‌دهیم میراث تاریخی ایران را نابود کنند. هم شکایت می‌کنیم هم به معاون میراث گفتم به‌جد پیگیر موضوع باشد!»

مونسان البته واکنش خود را به درج این توییت محدود نکرد و در گام بعدی طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و یک تیم از معاونت و کمیته‌ای از پژوهشگران پژوهشکده باستان‌شناسی را برای پیگیری و بررسی وضعیت به شهر باستانی شوش فرستاد.

ما نیز در جام‌جم، به منظور اطلاع از روند ماجرا با محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تماس گرفتیم، ظهر روز شنبه، 8دی‌ماه، زمانی که وی در شوش به‌سر می‌برد و به همراه یک تیم از بازرسان و پژوهشگران سازمان میراث فرهنگی از نزدیک در حال تحقیق و بررسی این عملیات پرحاشیه بود.

آغاز بررسی کارشناسانه

طالبیان با اشاره به این‌که آغاز عملیات احداث زیرگذر شوش بدون اطلاع میراث فرهنگی شوش و تنها طبق مصوبه شورای تامین شهر شوش و براساس دستور فرمانداری بوده به ما گفت لودرها و تجهیزات مکانیکی شهرداری از ساعت 8 و 30 دقیقه پنجشنبه - ۶ دی - فعالیت خود را برای ایجاد زیرگذر شروع کردند.

در ساعت‌های پایانی شب که خبر به وی رسیده، در تماس با همه مسؤولان میراثی خوزستان از آنها خواسته برای توقف کار در عرصه‌ ورودی شهر باستانی شوش با یکدیگر بسیج شوند که البته رایزنی آنها با فرمانداری شوش بی‌نتیجه بوده و تا ساعت 3 بامداد هیچ اتفاقی نیفتاده تا صبح روز جمعه که در تماسی با استاندار خوزستان خواستار توقف عملیات شده و علیرضا شریعتی هم به وی قول توقف عملیات را داده است.

طالبیان در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها و همچنین جام‌جم، از شکایت از متولیان این عملیات به دادگاه استان و قوه قضاییه کشور خبر داد و افزود: طرح این شکایت و مباحث حقوقی این امر را به بخش حقوقی سازمان میراث فرهنگی سپردیم و آنها درحال پیگیری این مساله هستند.

معاون میراث فرهنگی کشور اما درپاسخ به این پرسش که آیا ساخت زیر گذر شوش برای همیشه متوقف خواهد شد، یا نه، تاکید کرد فعلا هیچ تصمیمی نمی‌توان گرفت و هرگونه تصمیمی در این خصوص منوط به نتیجه تحقیقات باستانی و فنی و عمرانی اعضای کمیته پژوهشکده سازمان میراث فرهنگی است که درحال بررسی این مهم هستند تا ببینند احداث زیرگذر می‌تواند خطری برای کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه مذکور باشد یا نه و این‌که آیا منطقه احداث زیرگذر، به لحاظ باستان‌شناسی و میراث جهانی حائز اهمیت کاوش و تحقیق هست یا نه؟

به گفته طالبیان درصورت پاسخ مثبت کمیته پژوهش سازمان میراث فرهنگی که بزودی اعلام می‌شود، عملیات متوقف خواهد شد و گرنه ساخت زیرگذر ادامه می‌یابد.

فعلا متوقف شده

تماس ما با علیرضا شریعتی، استاندار خوزستان نیز پاسخ و نتیجه مشابهی در برداشت. او به جام‌جم گفت از روز جمعه دستور توقف عملیات احداث زیرگذر را داده و عملیات متوقف شده، اما این توقف موقت است و با نشستی که با بازرسان و مسؤولان سازمان میراث فرهنگی کشور و خوزستان داشته‌اند، تفاهم‌نامه‌ای به امضا رسیده که براساس آن در صورت به‌خطر نیفتادن میراث جهانی شوش و آسیب‌زا نبودن عملیات عمرانی زیرگذر برای آثار باستانی احتمالی در دل خاک در زیر منطقه مذکور، ساخت زیرگذر از سرگرفته شود.
استاندار خوزستان درعین حال به ما گفت ساخت این زیرگذر برای مردم شوش اهمیت خاصی دارد و گریزی از آن نیست؛ زیرا به دلیل نبود جاده دسترسی مناسب در منطقه و میان شهرهای ورودی و خروجی از شوش، درحال حاضر تصادفات منجر به فوت و جراحت زیادی در منطقه رخ می‌دهد که ساخت زیرگذر یا کمربندی را ضروری‌می‌سازد.

فاطمه مرادزاده
ایران