بدتر از تصادف

آمار تصادفات جاده‌ای، در کشور ما بالاست و همین مساله می‌تواند منجر به معلولیت یا فوت شود. یکی از مشکلاتی که در زمان وقوع تصادفات وجود دارد، دخالت
آن دسته از افرادی است که به اصول امداد و نجات آشنایی ندارند و با جابه‌جایی‌های نادرست مصدومان، باعث آسیب به مصدوم و حتی معلولیت او می‌شوند.

دکتر بابک مهشیدفر، متخصص طب اورژانس و عضوهیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، نکات مهمی را در رابطه با آسیب نخاعی به شما می‌گوید.

آسیب نخاعی چیست؟

هر نوع آسیبی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به ستون مهره‌ها وارد شود و در نتیجه آن نخاع صدمه ببیند، آسیب نخاعی به حساب می‌آید. آسیب نخاعی می‌تواند خود را به گونه‌های مختلف بروز بدهد. برای مثال، فرد ممکن است قادر به حرکت دادن اندام خود نباشد. علاوه بر این، آسیب حسی نیز می‌تواند به وجود بیاید به گونه‌ای که فرد در یک قسمت از اندام خود، دیگر هیچ حسی ندارد. احساس ناتوانی برای کنترل ادرار یا مدفوع و بعدها بی‌اختیاری، از دیگر تظاهرات بروز آسیب نخاعی است. چنانچه سیستم عصبی خودکار یعنی بالای نخاع و مهره پشتی درگیر باشد، احتمال افت فشار خون یا کاهش ضربان قلب وجود دارد. در چنین شرایطی ضربان قلب بالا نمی‌رود و حتی بدون کاهش، در حالت نرمال نیز می‌تواند باقی بماند. اگر آسیب نخاعی در ناحیه گردن بویژه مهره‌های پنج به بالا باشد، خطرناک است و فلج شدن دیافراگم، نارسایی عضلات تنفسی و... را به همراه دارد و منجر به قطع تنفسی و مرگ فرد می‌تواند شود. بروز آسیب نخاعی در مهره‌های یک و دو گردن، بصل النخاع را درگیر می‌کند و قطع نخاع اتفاق می‌افتد که باعث ایست ضربان قلب و فوت فرد می‌شود.

دخالت نکردن در سانحه

شاید این سوال به ذهن برسد که با وجود بروز احتمال این همه آسیب، چرا باز هم نباید مصدوم را به شکل نادرست و غیراصولی جابه‌جا کرد. در پاسخ به این سوال باید گفت در برخی موارد، آسیب‌های نخاعی کامل نیست و در صورت جابه‌جایی صحیح مصدوم، می‌توان از قطع نخاع و آسیب شدید به آن پیشگیری کرد. اگر لزومی برای جابه‌جایی مصدوم باشد و این کار به شکل صحیح انجام شود، می‌توان با تمهیدات پزشکی و درمانی خاص، وضعیت بیمار را بهبود بخشید و احتمال بازگشت عملکرد در چنین شرایطی می‌تواند وجود داشته باشد. اگر هم فرد براثر آسیب به نخاع ناشی از تصادف فلج شود، ولی او را بنا بر دلایل غیرضروری جا به جا نکنند، آسیب شدت پیدا نمی‌کند و احتمال بروز بی‌اختیاری ادرار و مدفوع به حداقل می‌رسد.

اول ایمنی، بعد اقدام

در برخی شرایط خاص، جا به جا کردن مصدوم ضرورت دارد، ولی فردی که می‌خواهد این کار را انجام بدهد، باید در وهله اول ایمنی خود را در نظر گیرد. گاهی صحنه بروز تصادف یا سانحه، ایمن نیست؛ مثلا ممکن است بعد از انفجار اول، انفجار دوم ایجاد شود یا عبور از بزرگراه، جان فردی را که می‌خواهد کمک کند، به خطر بیندازد. همچنین در جایی که آتش‌سوزی یا احتمال ریزش آوار وجود دارد، جان فرد کمک‌دهنده می‌تواند به خطر بیفتد. پس در شرایطی که صحنه ایمن نیست و ناپایدار به حساب می‌آید، افراد عادی نباید دخالتی کنند. نیروهای امدادی و حرفه‌ای باید در چنین شرایطی به کمک مصدوم بیایند.

استثنایی هم وجود دارد؟

چنانچه تا آمدن نیروهای امدادی این احتمال وجود داشته باشد که مصدوم جان خود را از دست بدهد به‌دلیل بروز انفجار اولیه احتمالی و...، فرد کمک‌دهنده با در نظر گرفتن ایمنی خود، باید سریع مصدوم را به محل امنی برد که انجام این کار باید با کمترین آسیب به مصدوم باشد. بهترین روش حمل در چنین شرایطی، حمل آتش‌نشان است که برای این منظور باید زیر بغل یا لباس مصدوم را گرفت و به سمت نزدیک‌ترین نقطه امن برد. انجام این کار در شرایط عادی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود و مصدوم را به هیچ عنوان نباید جابه‌جا کرد و این مورد کاملا استثناءست. هنگام جا به جایی، باید صورت مصدوم از پهلو به پهلوی صورت امدادگر بچسبد، در واقع امدادگر با کمک گرفتن از کف دست خود، صورت مصدوم را به خود نزدیک کند که همین مساله از حرکت گردن جلوگیری می‌کند.

حرکت دادن ممنوع است

حرکت دادن ستون مهره‌ها توسط خود مصدوم می‌تواند خطرناک باشد. برخلاف تصور عموم که فکر می‌کنند مصدوم نمی‌تواند آسیبی به خود به این شکل وارد کند، انجام این کار خطرناک است. علاوه بر این، حرکت دادن اندام‌هایی چون شانه و بازو (قسمت فوقانی بدن) و حرکت دادن ران‌ها و لگن (قسمت تحتانی بدن) می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم، حرکت ستون مهره و آسیب به آن را در پی داشته باشد.

به طور کلی، در سوانح رانندگی و که همراه با آسیب به نخاع است، درد برای فرد ایجاد خواهد شد و احتمال این‌که دردی برای فرد وجود نداشته باشد، ضعیف است با این حال، اگر فردی سانحه جدی‌ای را تجربه کرد و درد نداشت، حتما باید با نیروهای امدادی تماس بگیرد و در مراکز درمانی،
معاینه تخصصی شود.

پرت شدن از ارتفاع

غیر از تصادفات رانندگی که در بروز آسیب نخاعی نقش دارد، افتادن از ارتفاع نیز می‌تواند به آسیب نخاعی و معلولیت افراد منجر شود. ارتفاعی که دو برابر قد فرد باشد، ارتفاع جدی تلقی می‌شود. به‌طور کلی ارتفاع دو تا سه متر، در بزرگسالان می‌تواند ایجاد شکستگی کند.

البته در رابطه با افراد سالمند که غالبا به پوکی استخوان مبتلا هستند، مساله کمی فرق می‌کند و ارتفاعات کوتاه‌تر هم می‌تواند مشکل ساز باشد و به مهره کمر، لگن و سایر شکستگی‌ها آسیب وارد کند. زمانی که فرد سالمندی می‌افتد، حتی از یک چهارپایه، باید برای معاینه و تصویربرداری به مراکز درمانی منتقل شود. گاهی افراد سالمند به‌دلیل دردهای همیشگی ناشی از آرتروز و رماتیسم، ممکن است نتوانند درد ناشی از شکستگی را بخوبی افتراق بدهند. به همین دلیل نباید هیچ نوع دردی را بعد از زمین خوردن نادیده گرفت. علاوه بر سالمندان، کودکان نیز ممکن است به‌دلیل شرایط سنی که دارند، نتوانند بخوبی با والدین خود ارتباط بگیرند، در نتیجه افتادن‌های جدی کودکان نیز باید حتما بررسی شود.

کاملیا تجریشی