کیفیت داستان، رکن اصلی تله‌فیلم است

این فیلمساز جنوبی فارغ‌التحصیل دوره سینمای جوان خوزستان است. اولین کار جدی‌اش در عرصه کارگردانی، ساخت فیلم تلویزیونی پرواز با موضوع حیات پس از مرگ بود. او دو فیلم دیگر با این موضوع به نام‌های سفر آخر و پل جلوی دوربین برد. نذر، ربات، سفر آخر، مهر سپهر، مریم مادر عیسی، پیگرد، خشم و قضاوت و رویای آخر دیگر فیلم‌های تلویزیونی مهرداد خوشبخت هستند که با تأثیر از محتوای فیلم‌های اولیه‌اش ساخته شد. او مجموعه پنج قسمتی گروه ویژه را برای شبکه دو کارگردانی کرد. خوشبخت سال قبل تدوین فیلم سینمایی به وقت شام ابراهیم حاتمی‌کیا را نیز به‌‌عهده داشت. با مهرداد خوشبخت درباره ویژگی‌های تله‌فیلم و سابقه ساختش در تلویزیون گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.

ساخت تله‌فیلم به لحاظ تکنیکی چه تفاوت‌هایی با فیلم سینمایی دارد؟

تله‌فیلم پدیده‌ای است که خاستگاهش در تلویزیون و در واقع فیلم بلند تلویزیونی است. تلویزیون به لحاظ ممیزی و مالی محدودیت‌هایی دارد و باید قصه‌هایی را برای تولید انتخاب ‌کند که ضمن کم هزینه بودن بتواند باکس پخش فیلم سینمایی را پر کند و در ضمن سازنده به ملاحظات تلویزیون هم توجه داشته باشد. در کلیت تله‌فیلم یکی از ملزومات غیر قابل انکار تلویزیون برای ارتباط با مخاطب است. از طرفی برخی داستان‌ها و فیلمنامه‌ها طولانی هستند و به درد سریال‌سازی می‌خورند و برخی دیگر به درد فیلم کوتاه می‌خوردند. در این میان فیلمنامه‌هایی وجود دارد که میانه بوده و مناسب تولید فیلم بلند هستند و داستان ظرفیت گسترش در 90 دقیقه را دارد.

آیا تله‌فیلم‌ها به لحاظ نوع دکوپاژ و طراحی میزانسن‌ها تفاوت‌های زیادی با فیلم‌های سینمایی دارند؟

تفاوت‌های زیادی وجود ندارد. هر دو ابزار یکسانی دارد. در سینما شما ممکن است مقدار بودجه زیادی داشته باشید و دستتان در طراحی میزانسن‌ها بازتر باشد. اما در حین ساخت تله‌فیلم باید در یک زمان محدود در حدود بیست روز و کمتر کارتان را تمام کنید. در این 20 روز کارگردان ناچار است تعدادی از سکانس‌ها را به گونه‌ای طراحی و فیلمبرداری کند که در این مدت به پایان برسد و نیاز به زمان بیشتری نباشد.

بنابراین کارگردان نمی‌تواند درباره هر موضوعی تله‌فیلم بسازد؟

بله، به طور مثال نمی‌توان یک تله‌فیلم اکشن حادثه‌ای پر سکانس و پر لوکیشن ساخت. البته اگر بودجه زیاد‌تری اختصاص پیدا کند این کار شدنی است.

آیا در تاریخچه تولید تله‌فیلم‌ها مثل سینما تولیدات فاخر یا بیگ پروداکشن داشته‌ایم؟

یکسری تله‌فیلم‌های مناسبتی وجود دارند که هزینه‌های زیادی برایش اختصاص پیدا کرد و دو برابر
هزینه و بودجه یک تله‌فیلم معمولی بوده است.

به نظر شما ساخت تله‌فیلم نسبت به ساخت فیلم سینمایی کار آسان‌تری است ؟

در فیلمسازی یکسری تکنیک‌های یکسان در هر دو عرصه وجود دارد که باید از آنها استفاده کرد و به نظرم مهم‌ترین چیز در ساخت یک فیلم یا یک تله‌فیلم کیفیت داستانش است. یک تله‌فیلم باید داستان ظریف و مشخصی داشته باشد و نمی‌شود تله‌فیلم پر بازیگری ساخت یا برای فیلمبرداری به لوکیشن‌ها در جاهای مختلف و دور رفت. بنابراین با توجه به این محدودیت‌ها تله‌فیلم باید داستانش جذاب باشد. بسیاری مواقع برای من پیش آمده که یک فیلمنامه خوب برای تولید فیلم به دستم رسیده، اما به دلیل حجم بالای لوکیشن‌ها و تعدد بازیگرانش نتوانستم آن را بسازم.

در برخی موارد سازمان‌ها و نهادهایی مثل نیروی انتظامی یا وزارت بهداشت و درمان یا سایر نهادها تله‌فیلم‌هایی را سفارش می‌دهند. آیا وجود حامی مالی یا همان اسپانسر پشت سر تولید آن باعث کیفیت بهتر می‌شود؟

اینها می‌شود کار مناسبتی و باید کارگردان نظر سفارش‌دهنده را در کارش جلب کند. البته تزریق سرمایه زیاد می‌تواند مثبت باشد. بارها پیش آمده در خود تلویزیون برای ساخت تله‌فیلمی درباره یک موضوع مهم اجتماعی یا شهادت و ولادتی پیشنهاد ساخت داده شده است و تلویزیون حاضر می‌شود هزینه بیشتری برای تولید اثر متقبل شود و در این نوع موارد شاهد کارهای خوب و ممتازی بوده‌ایم و البته این موارد خاص هستند و نمی‌شود به کلیت تله‌فیلمسازی تعمیمش داد.

شما جزو اولین کارگردان‌هایی بودید که در تلویزیون به سمت تله‌فیلمسازی رفتید؟

بله، من از سال 78 که روند تله‌فیلمسازی در تلویزیون جدی شد تله‌فیلم ساخته‌ام در آن دوران مطلبی برای ریاست تلویزیون نوشتم. پایه اصلی مطلب این بود که ما می‌توانیم به جای پخش فیلم سینمایی ایرانی در عصرهای جمعه که در آن دوران متداول بود، فیلم‌هایی طبق سیاستگذاری ونگاه کلان رسانه ملی با کیفیت قابل قبول بسازیم و جمعه عصرها روی آنتن نشانش بدهیم. در همان موقع سه تله‌فیلم پرواز، پل و سفر آخر را ساختم و خوشبختانه مورد قبول قرار گفت و تولید تله‌فیلم در تلویزیون انسجام پیدا کرد. البته یک دهه بعد و کمی بیشتر ساخت تله‌فیلم‌ها به سمت دیگری رفت.

دلیل این اتفاق چه بود؟

بی‌اعتنایی به کیفیت تله‌فیلم‌ها و افزایش تعداد تولید عامل اصلی چنین مساله‌ای بود. موقعی که تعداد تولید بالا می‌رود، چون به تعداد کافی کارگردان مجرب و کاربلد وجود نداشت، بنابراین با حضور تعدادی کارگردان نه‌چندان کار بلد آثار ضعیفی ساخته شد. این اتفاق در حالی رخ داد که تولید فیلم خوب یکی از نیازهای اصلی رسانه ملی و مثل سریال جزو برنامه‌های مهم و پر مخاطب تلویزیون است.

در دنیا هم ساخت تله‌فیلم دارای جایگاه مهمی است؟

ساخت تله‌فیلم تلویزیونی از دهه 80 میلادی در اروپا و آمریکا رونق گرفت.

کیفیت و کمیت تله‌فیلم‌

در شروع تولید تله‌فیلم در نیمه دوم دهه 70 چون کار جدی و برنامه‌ریزی شده بود، همه باجدیت در تولید تله‌فیلم‌ها مشارکت داشتند. در آن دوران مدیران شبکه‌های تلویزیونی نظارت دقیقی به روند تولید داشتند و با دقت شرایط را رصد می‌کردند و به جرات می‌توان گفت بالای 70 درصد تولیدات خوب و با کیفیت بودند، اما موقعی که بدون هیچ برنامه‌ریزی و تربیت نیروی متخصص جوان برای کارگردانی تله‌فیلم آمار تولید بالا رفت، کار و کیفیت تله‌فیلم‌ها روند نزولی در پیش گرفت و در مقطعی فقط هدف تولید تله‌فیلم بدون هیچ نظارت کمی و کیفی بود. در این میان تعداد آثار نازل بیشتر شد . در این مقطع برخی از مدیران اعتقاد داشتند ساخت تله‌فیلم یک دستگرمی برای فیلمساز برای ساخت فیلم سینمایی است و در مقطعی به جای تولید سالانه صد تله‌فیلم، به 400 افزایش پیدا کرد. ناگهان با این وضعیت کمبود عوامل مجرب در تما م زمینه‌ها اعم از کارگردانی، فنی و بازیگری به وجود آمد. به نظرم باید در آن دوران متناسب با ظرفیت‌های موجود تله‌فیلم‌سازی می‌شد.

احمد محمد اسماعیلی