مرحوم فیس‌بوک!

تولد فیس‌بوک

هیچ اتفاق پیچیده‌ای در کار نیست! فیس‌بوک، ایده‌ای ساده بود که از دل خوابگاه‌های دانشگاه هاروارد بیرون آمد. عبارت ساده‌اش می‌شود سرگرمی یک جوان برنامه‌نویس برای گذران وقت که به بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی جهان تبدیل شده و نمونه‌ای از موفق‌ترین مصداق یک استارت‌آپ و الگویی برای تمام شرکت‌های نوپای جهان شد. مارک زاکربرگ، مؤسس فیس‌بوک که لقب جوان‌ترین میلیاردر تاریخ را یدک می‌کشد، دانشجوی علوم کامپیوتر دانشگاه هاروارد بود. او سال ۲۰۰۳ و در دومین سال تحصیل در هاروارد، یک وبسایت سرگرمی با نام Facemash طراحی کرد. این وبسایت در چهار ساعت اول انتشار، ۴۵۰ کاربر جذب کرد. یک‌سال بعد از طراحی این وبسایت بود که ایده طراحی فیس‌بوک به ذهن زاکربرگ رسید و thefacebook.com ایجاد شد. هرچند بی‌حاشیه هم نبود و عده‌ای مدعی شدند زاکربرگ ایده آنها را دزدیده! همان ابتدا دانشجویان دانشگاه هاروارد عضو این وبسایت شدند و دنبال‌کننده‌های این شبکه افزایش یافت. در مارس ۲۰۰۴، امکان عضویت دانشجویان دانشگاه‌های کلمبیا، استنفورد و ییل نیز در فیس‌بوک فراهم شد و پس از مدتی، عضویت دانشجویان تمام دانشگاه‌های بوستون، نیویورک، ام‌آی‌تی و واشنگتن و در نهایت عضویت از تمام دانشگاه‌های ایالات متحده و همچنین کانادا در این وبسایت آزاد اعلام شد.یک سال بعد بود که شان پارکر مدیر فیس‌بوک شد و پسوند the از ابتدای نام این وبسایت برداشته شد و فیس‌بوک شکل گرفت، www.facebook.com.

نقطه عطف

نقطه عطف دسترسی به فیس‌بوک برای کاربران سراسر جهان در ۲۶ سپتامبر ۲۰۰۶ رقم خورد. در این روز این شبکه اجتماعی اعلام کرد هر فردی با سن بیشتر از ۱۳ سال و با داشتن یک آدرس ایمیل می‌تواند در این شبکه‌‌اجتماعی عضو شود. در همین زمان فعالیت شرکت‌ها نیز در فیس‌بوک افزایش یافت و این وبسایت میزبان بیش از ۱۰۰ هزار حساب کاربری شرکتی بود. رشد فیس‌بوک به قدری سریع بود که سال ۲۰۱۲، سهام آن به‌صورت عمومی عرضه شد و با ثبت ۱۰۴ میلیارد دلار ارزش بازار، رکورد جدیدی در دنیا ثبت کرد. در همان سال، مدیران این شبکه اجتماعی تصمیم گرفتند امکان ساخت صفحه (Page) اختصاصی را برای کاربران فراهم کنند که اجرای آن تا سال ۲۰۰۹ به طول انجامید. فید اخبار در آن تشکیل شد و سرمایه‌گذارهای واقعی وارد کار شدند. مایکروسافت یکی از این شرکت‌ها بود.

ایرانی‌های فیس‌بوک

آمار دقیقی از تعداد کاربران فیس‌بوک در ایران وجود ندارد. این شبکه اجتماعی به دلیل سیاست‌های تحریم، اجازه انتخاب ایران به‌عنوان کشور محل سکونت را نداد، ولی مشخص است فیس‌بوک به دلیل جذابیت‌هایش توانست جایگاه خوبی در جامعه ایران-که بتازگی با شبکه‌های اجتماعی آشنا می‌شد -پیدا کند و جوانان زیادی در این شبکه عضو شدند. اظهار نظر علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم هم شاید به نوبه خودش جالب باشد. او اعلام کرد تا بهمن 93، حدود پنج میلیون ایرانی، عضو فیس‌بوک بوده‌اند.

روند افول فیس‌بوک در ایران

جایگزین‌های بهتر

فیس‌بوک علاوه بر سرویس اصلی شبکه اجتماعی خود، صاحب تعدادی از پرطرفدارترین پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی جهان و همچنین یکی از شرکت‌های پیشگام در صنعت واقعیت مجازی نیز است. مدیران این شرکت طی سال‌های فعالیت بخوبی نیازهای بازار را درک کرده و در زمان مناسب، استارت‌آپ‌های مناسب را خریداری کرده‌اند. اینستاگرام یکی از آن شرکت‌ها بود که فیس‌بوک در اقدامی غیرمنتظره، این نرم‌افزار و شرکتش را به رقم یک میلیارد دلار خریداری کرد. این شبکه اجتماعی تصویرمحور که فعالیت خود را از سال ۲۰۱۰ آغاز کرد، از همان ابتدا با هجوم ایرانیان مواجه شد و بسیاری از کاربران فیس‌بوک در ایران به سمت عضویت در این شبکه رفتند. طبیعتا اما فیلتر نبودن اینستاگرام، تلگرام در دو سال ابتدای فعالیتش و واتس اپ در ایران هم یکی از عوامل افول فیس‌بوک به علت فیلترینگ آن بود.

فیلترینگ و سرعت کم

یکی از عواملی که در کشور ما سبب محبوب شدن یک شبکه مجازی می‌شود، دسترسی راحت و بدون دردسر و همچنین کاربرپسند بودن آن است. فیس‌بوک ابتدا که در ایران شناخته شد، بسیار مورد استقبال ایرانیان قرار گرفت اما بعد از چند سال که این شبکه محدود شد، بسیاری از کاربران آن دیگر نتوانستند به آن شبکه براحتی دسترسی داشته باشند و همین سبب شد فیس‌بوک رونق خود را از دست بدهد. نکته دیگر این بود که جایگزین‌های این شبکه اجتماعی در ایران فیلتر نبود و مردم می‌توانستند براحتی به آنها دست یابند.

همه‌گیر شدن تبلت و تلفن همراه

خیلی از ما شاید ورود به فیس‌بوک را با رایانه و لپ‌تاپ امتحان کرده باشیم، اما با همه‌گیر شدن تلفن‌های همراه و تبلت‌ها و بالا رفتن سرعت اینترنت آنها درصد بالایی از کاربران اینترنت، در گوشی همراه خود وبگردی کردند و از آنجا که استفاده از فیلترشکن در تلفن‌همراه سخت‌تر و کندتر از لپ‌تاپ و رایانه شخصی بود، فیس‌بوک مثل گوگل‌پلاس کم‌کم فراموش شد.

انتقاد زیاد، محبوبیت کم

ارائه اطلاعات کاربران به دولت‌ها، گردآوری و ذخیره نانوشته‌ها، استفاده از اطلاعات کاربران برای حضور در مسائل سیاسی آمریکا مثل انتخابات و... همه اینها انتقادات بی‌شماری بود که به فیس‌بوک وارد شد. در پی این انتقادات سال 2013 فیس‌بوک اعلام کرد این اطلاعات درست است و این شرکت اطلاعات کاربرانش را به درخواست دولت‌های مختلف در اختیار آنها قرار می‌داد و تنها در نیمه نخست سال ۲۰۱۳ میلادی دولت‌های گوناگون خواستار دستیابی به اطلاعات بیش از ۳۸ هزار کاربر این شبکه اجتماعی شده‌اند که در ۸۰ درصد موارد درخواست‌ها به نتیجه رسیده‌ است. همچنین در مارس ۲۰۱۸ مشخص شد شرکت کمبریج آنالیتیکا بدون اجازه از اطلاعات شخصی آنلاین بیش از ۸۷ میلیون کاربر فیس‌بوک برای تأثیرگذاری بر مبارزات انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا (۲۰۱۶) به نفع دونالد ترامپ استفاده کرده و فیس‌بوک با وجود اطلاع از کار این شرکت هیچ اقدامی انجام نداده است. در پی این رسوایی، ارزش سهام فیسبوک در یک هفته ۵۸ میلیارد دلار کاهش یافت. پس از این نکته‌‌ها بود که آمار از کمتر شدن محبوبیت فیس‌بوک در جهان نشان داد.

یک پلتفرم اجتماعی

یکی دیگر از دلایلی که باعث شد از محبوبیت این شبکه اجتماعی در دنیا کاسته شود، تبدیل شدن آن به یک پلتفرم بازاریابی و تبلیغات اینترنتی بود و این به آن معنا بود که فیس‌بوک به مرور از شبکه اجتماعی بودن فاصله گرفت. این موضوع برای کاربران سراسر جهان و نه فقط ایران ناراحت‌کننده بود. البته اخیرا فیس‌بوک اعلام کرده قصد دارد دوباره الگوریتمش را تغییر دهد و مجدد به اصل خود یعنی اهمیت دادن به ارتباط دوستان بازگردد. با همه این حرف‌ها اما هنوز هم فیس‌بوک پرجمعیت‌ترین شبکه اجتماعی در دنیاست و وقتی از آن سخن می‌گوییم یادمان باشد که اینستاگرام و واتس‌اپ هم- که از پرکاربرترین شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های دنیا بعد از فیس‌بوک هستند -متعلقات همین شرکت به حساب می‌آیند.