اوقات فراغت با آهن و مفرغ

غنای علمی و فرهنگی هم که جای خودش... همه اینها اگر جایی جمع بشود، می‌شود گلستان؛ گلستانی با نام موزه مقدم که پیشنهاد ما برای تعطیلات آخر هفته شماست؛ البته آخر هفته پایتخت نشینان و مجاورین. سایر هموطنان می‌توانند برای تماشای این گلستان در فرصت‌های بهتر برنامه ریزی کنند. موزه مقدم اولا بنایی تاریخی با معماری زیبای دوران قاجار است که گشت و گذار در آن دلچسب است و روح‌افزا و ثانیا برخوردار از مجموعه‌ای غنی از آثار فرهنگی و تاریخی از جمله مجموعه سفالینه‌های عصر مفرغ محوطه گیان و محوطه‌های خوروین و دیلمان عصرآهن که به‌دلیل وابستگی اش به دانشگاه تهران با شیوه‌های صحیح علمی و در عین حال جذاب، به نمایش گذاشته شده. تماشای این موزه جذاب را از دست ندهید.

یک فضای دانشگاهی با اصالت قاجاری

شهر تهران در دوران قاجار دارای بافت شهری کاملا متفاوت با امروز و بناهایی فاخر به سبک ایرانی (دارای بخش های مختلف همچون اندرونی ، بیرونی و حیاط‌های مجزا) بود که اغلب متعلق به رجال دوران قاجار بوده و توسط استاد کاران معمار ساخته شده بود. بسیاری از این بناهای ارزشمند در پی گسترش و نوسازی تهران به تدریج تغییر ماهیت و کاربری داده و جای خود را به ساختمان هایی با سبک جدید و مجتمع‌های بزرگ تجاری داده است. در این میان خانه - موزه مقدم به‌دلیل منحصر بودن نوع معماری و پلان بنا و نیز تنوع و غنای مجموعه آثار شگفت انگیزش موزه‌ای منحصربه‌فرد و ارزشمند و در زمره بزرگ‌ترین موزه‌های دانشگاهی ایران است که در عین حفظ اصالت قاجاری‌اش فضاهایی مدرن (همچون عمارت برج) را نیز در خود جای داده و با فضایی دلپذیر پذیرای اقشار مختلف جامعه برای بازدید و آشنایی با تاریخ و فرهنگ ایران است.

از فرانسه تا موزه ایران باستان

موزه مقدم در خیابان امام خمینی تهران واقع شده و در زمان تاسیس از جمله بناهای مجلل تهران در زمان سلطنت مظفرالدین شاه بوده که توسط محمدتقی‌خان احتساب‌الملک از دولتمردان دربار ساخته شده است. طراحی فضاهای این خانه در عین داشتن اشتراک، با فضاسازی سنتی خانه‌های ایران (که عموما حیاط در وسط و اتاق‌های اصلی پیرامون آن قرار داشتند) متفاوت بوده و دارای سه بخش اندرونی، بیرونی و بخش سرایداری با حیاط و بناهای مجزاست که هریک به سبکی متفاوت طراحی شده بودند. بانی اصلی این موزه استاد محسن مقدم، پسر دوم احتساب‌الملک بود که از کودکی علاقه‌ای بسیار به هنر نقاشی و آثار فرهنگی ایران داشت. محسن مقدم در کودکی همراه برادر بزرگ‌تر خود حسن برای تحصیل به شهر لوزان سوئیس رفت و پس از آن تحصیلات آکادمیک باستان شناسی خویش را نزد استادانی بنام همچون ژرژ کنتو در موسسه لوور پاریس فرا گرفت.

زنده‌یاد محسن مقدم سال 1936 پس از ازدواج با همسر فرانسوی‌اش سلما کویومجیان به ایران بازگشت و در خانه پدری(محل فعلی موزه مقدم) ساکن شد. محسن و سلما مقدم که هردو به تاریخ، هنر و باستان‌شناسی ایران علاقه‌مند بودند در کنار زبده‌ترین باستان‌شناسان زمان خویش به فعالیت پرداخته و در تاسیس موزه ایران باستان نقش داشتند. علاوه بر آن استاد محسن مقدم در تاسیس دانشکده هنرهای زیبا و گروه باستان شناسی دانشگاه تهران نیز مشارکت داشته و سلما مقدم نیز سال‌ها سمت رئیس کتابخانه موزه ایران باستان را به عهده داشت.

زندگی در دل تاریخ

خانه - موزه مقدم در حال حاضر مملو از آثار تاریخی فرهنگی ایران است که به‌عنوان مجموعه شخصی توسط ایشان گردآوری شده و در این منزل نگهداری می‌شده است. محسن مقدم بسیاری از آثار ارزشمند الحاقی معماری مانند کاشی، سنگ و سفالینه را از بناهای قدیمی در حال تخریب و نوسازی تهران و دیگر شهرهای ایران خریداری می‌کرده و با الهام از فضاهای سنتی ـ تاریخی ایران در بخش‌های مختلف این عمارت قدیمی نصب و برخی از دیگر آثار منقول مانند شیشه، پارچه، مسکوکات و.. را با نظم و دقت بسیار در بخش‌های مختلف خانه نگهداری می‌کرده است. سال 1351 استاد محسن مقدم با هدف بهره‌مندی استادان، دانشجویان و سایر علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران از مجموعه خویش، این بنا را همراه تمامی مجموعه آثار موجود در آن، وقف دانشگاه تهران می‌کند. 15 سال بعد یعنی در سال 1366 دار فانی را وداع می‌گوید و در سال 1369 هم همسرش، سلما به او می‌پیوندد و در همین سال است که خانه باصفا و تاریخی آنها در اختیار دانشگاه تهران قرار می‌گیرد و اما 19 سال بعد یعنی سال 1388 پس از پایان مراحل اداری، آماده‌سازی، مرمت بناها و آثار موجود، موزه مقدم افتتاح و بازدید از آن برای عموم میسر می‌شود.

موزه مقدم در حال حاضر دارای چهار بخش اصلی مشتمل بر ساختمان بیرونی، حوضخانه، ساختمان اندرونی و عمارت برج است.

ایران باستان در ساختمان بیرونی

این بنا در زمان حیات دکتر مقدم به عنوان اتاق پذیرایی استفاده شده و اکنون هم بخش اعظم آثار باستانی و فرهنگی ایران براساس توالی تاریخی از دوران پیش از تاریخ تا دوران قاجار در آن به نمایش گذاشته شده و اتاق جانبی (اتاق پیشخوان) آن نیز به نمایش عکس‌های خانوادگی، لوازم شخصی و برخی از آثار تزئینی خانواده ایشان اختصاص یافته است.

یک حوضخانه باکاشی‌ها و ظروف سفالین

حوضخانه بنا یکی از زیباترین بخش‌های آن است؛ دمای کمتری نسبت به سایر بخش‌ها دارد و در فصل تابستان جهت استراحت و نیز پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شده. تزئینات دیوارهای حوض خانه هم در زمان استاد محسن مقدم و با استفاده از کاشی و قطعات ظروف سفالین ادوار مختلف تاریخ ایران( سده‌های چهارم تا سیزدهم) صورت گرفته است.

به تماشای اقیانوس بنشینید

موزه یک بخش جالب با نام ساختمان برج دارد. بخشی به ظاهر جدید که در سال 1966 توسط دکتر محسن مقدم و یکی از شاگردانش (دکتر ابوالقاسمی) با الهام از قلعه‌های قرون وسطایی جهت نگهداری و نمایش بخشی از آثار فولکلور و مردمی ایران ساخته شده است . اتاق یا غار صدف از جمله بخشهای زیبا و منحصربه‌فرد این بناست که تماما توسط شخص ایشان (محسن مقدم) با انواع صدف‌های دریایی , بقایای بدن آبزیان و سنگ‌های زینتی تزئین شده و هر بیننده‌ای را محصور می‌کند.

اندرونی دیروز، تالار سفالینه‌های امروز

این بنا در زمان حیات پدر دکتر مقدم، محل اصلی زندگی خانواده بود و بعدها نیز از دو اتاق اصلی این ساختمان یکی به‌عنوان پذیرایی و دیگری نشیمن استفاده می‌شد. تالار سفالینه‌های عصر آهن و مفرغ که بتازگی در بخش بالایی عمارت اندرونی افتتاح شد، دربردارنده آثار سه محوطه مهم پیش از تاریخ ایران (گیان, دیلمان و خوروین) است.

این هم تالار موزه‌ای کوچک اما غنی

مجموعه سفال‌های عصر مفرغ محوطه گیان و محوطه‌های خوروین و دیلمان عصرآهن با غنا و تنوع بسیار از مجموعه‌های ارزشمند این موزه است که امسال پس از شناسایی و انجام مطالعات باستان شناسانه برای بازدید عموم در نظر گرفته شد. این بخش با عنوان تالار سفالینه‌های عصر مفرغ و آهن ایران 26شهریور توسط دکتر نیلی احمد آبادی ریاست دانشگاه تهران و حضور هیات رئیسه دانشگاه تهران افتتاح شد و با دربر داشتن بیش از 94 اثر سفالین متنوع از دوران مذکور که توسط استاد محسن مقدم جمع‌آوری شده، خود به مثابه موزه‌ای کوچک و تخصصی از سفالینه‌های این دوران است که تکنیک‌های بدیع، ظرافت وزیبایی این گروه از آثار را بخوبی به نمایش گذاشته و با ارائه اطلاعات کافی درخصوص این سه محوطه و ویژگی‌های تکنیکی و سبک‌شناسی آثار آنها در قالب بنرهای اطلاعاتی موجود در نمایشگاه مخاطبان را با فن و هنر سفالگری این دوران آشنا می‌کند.

مهتا شیخی

جام‌جم