ملالی نیست جز دوری شما!

اگر به اندازه کافی درباره دنیای تمبرها کنجکاو شده‌اید، شاید بد نباشد این گزارش را بخوانید؛ کارمندان موزه ملک و لاله پرچمی که دبیر تحریریه ماهنامه دنیای تمبر است در نوشتن این گزارش سهم زیادی داشته‌اند و اگر خیلی کنجکاو شده‌اید بد نیست سری به موزه ملک بزنید یا سراغ ماهنامه تمبر را بگیرید.

تمبر از کجا آمد؟

تا قبل از این‌که رولاند هیل انگلیسی، شاهد گریه‌های یک زن جوان باشد، تمبر فقط کرایه پستی بود اما وقتی آن زن برای هیل، تعریف کرد نتوانسته هزینه نامه‌ای که شوهرش فرستاده را پرداخت کند و نامه‌رسان از دادن نامه خودداری کرده، ایده‌ای به ذهن سر رولاند هیل رسید؛ ایده اصلاح سیستم پست و چسباندن تمبر و زدن مهر تضمین کرایه پستی که در سال 1893 در پارلمان انگلستان به تصویب رسید.

مراودات پستی در جهان رونق گرفته بود و عجیب نبود که ایده سر رولاند هیل در سایر کشورهای جهان هم راه پیدا کند و حتی خیلی زود و بافاصله کمی از سایر کشورهای جهان، به کشور ما هم رسید و باز هم توسط انگلیسی‌ها.

کارمندان انگلیسی شرکت نفت اولیتن بار مردم ایران را با تمبر آشنا کردند و ما خیلی زود به به اتحادیه جهانی پست پیوستیم.

تصویر چه کسانی روی تمبر می‌رود

نمی‌دانیم چرا اما از میان تمبرهای منتشر شده برای افراد، تعداد کمی از آنها به افراد در قید حیات اختصاص دارد و خدا خیر دهد کسی را که در دهه 80 تمبرهای علی دایی، حسین رضازاده، استاد فرشچیان و تعداد دیگر از افراد در قید حیات را منتشر کرد.

شورای تمبر ایران که تا چند سال پیش زیرمجموعه پست جمهوری اسلامی ایران بود و حالا زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است، برای انتشار تمبر برنامه‌ریزی می‌کند.

این شورا اول هر سال حدود 20 تمبر را که جزو تمبرهای جاری هستند در دستور کار قرار می‌دهد و در طول سال برای تمبرهای یادگاری تصمیم می‌گیرد.

در برخی کشورهای جهان تمبر طبق دستورالعمل مشخصی منتشر می‌شود؛ مثلا هنرمندانی که موفق به دریافت جایزه اسکار می‌شوند، صاحب تمبر هم خواهند شد. در کشور ما شورای تمبر با رای اعضا در این باره تصمیم می‌گیرد و از جمله مفاخری که تمبرشان منتشر شده می‌توان به شعرا و دانشمندان و بزرگان علم و دین و نیز برخی شهدای هشت سال دفاع مقدس و مدافع حرم اشاره کرد.

کجا با دنیای تمبر آشنا شویم

مجهزترین و پیشرفته‌ترین سالن موزه‌ای تمبر ایران، در کتابخانه و موزه ملی ملک قرار دارد با امکاناتی مانند فناوری‌های نوین اطلاع‌رسانی همچون تاچ‌اسکرین و ابزارهای چندرسانه‌ای و نمایش و گرافیک محیطی به‌علاوه تمبرهای منحصربه‌فرد، ارزشمند و تاریخی ایران و جهان.

در این تالار ۵۰۰ تمبر منحصربه‌فرد تاریخی ایرانی و خارجی وجود دارد که جدیدترین آنها تمبر شهید حججی است و به مخزن این موزه مدام تمبرهای جدید هم اضافه می‌شود. در این تالار می‌توانید تمبرهای خاص ببینید از جمله تمبرهایی که روی آنها اشتباهات چاپی وجود داشته است.

چرا تمبر مهم است؟

تمبر با این قیمت بسیار اندک، چطور بعد از مدتی اینقدر ارزشمند و گران می‌شود که تجارت و مافیای تمبر ایجاد می‌شود؟ ماجرا از این قرار است که تمبرها در چند نوع منتشر می‌شوند؛ تمبرهای جاری، تمبرهای اختصاصی و تمبرهای یادگاری.

تمبرهای دسته اول که به موضوعات جاری مانند آغاز سال، گل‌ها و گیاهان کشور یا مثلا صنایع‌دستی اختصاص دارند به طور مستمر منتشر می‌شوند و طرفداران زیادی ندارد. مهم‌ترین کارکرد این دسته از تمبرها همان هزینه پستی است و البته سفیران کوچک فرهنگی که همراه نامه‌ها و مرسولات پستی به گوشه و کتار جهان می‌روند.

دسته دوم تمبرها را افراد به صورت شخصی و اختصاصی برای خودشان سفارش می‌دهند و معمولا هم برای خودشان جذاب است مگر این‌که برای شخص مورد نظر یا تمبر مورد نظر اتفاق خاصی رخ بدهد.

تمبرهای یادگاری اما بسیار جذاب و مهم هستند. این تمبرها در تعداد مشخصی منتشر می‌شوند. وقتی کار چاپ تمام می‌شود، از همان تمبر روی یک پاکت خاص می‌چسبانند و مهر تاریخ روز را به آن می‌زنند. بعد از آن تصویر اصلی تمبر، فیلم و زینک و حتی مهر روز برای همیشه نابود می‌شود و امکان تجدید چاپ آن برای همیشه از بین می‌رود مگر آن که احتمالا تخلفی صورت بگیرد!

تمبرها چه می‌گویند؟

اگر چه کوچک‌تر از آن هستند که پیامی داشته باشند، اما اطلاعات مهمی در اختیار قرار می‌دهند؛ گاهی داشته‌های فرهنگی یک کشور مانند تمبرهای صنایع‌دستی ایران و گاهی مفاخر را معرفی می‌کنند، اما از آن مهم‌تر این که آنها بر خلاف اسکناس براحتی در همه کشورهای جهان سفر می‌کنند و از تغییر حکومت‌ها و رویدادهای مهم کشورها به مردم جهان اطلاع می‌دهند. مثلا بعد از پیروزی انقلاب ایران، تمبرهای جمهوری جای تمبرهای پهلوی را گرفتند آن هم خیلی زودتر از چاپ اسکناس‌های جدید چون معمولا با تغییر حکومت‌ها یا برکناری پادشاهان تمبرها را سورشارژ می‌زندند که نوعی انگ‌انداختن است و از تغییر حکومت‌ها حکایت می‌کند.

تمبرهای مهم ایرانی را بشناسید

انگلیسی‌ها بدون این‌که بدانند، به تمبر ایران حسابی خدمت کرده‌اند. چرایی و چگونگی‌اش را بعد از این مقدمه بخوانید که تمبرهای ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شود؛ تمبر قاجار، پهلوی و جمهوری که به طور طبیعی تمبر قاجار ارزش بیشتری دارد چون قدیمی‌تر است و احتمالا طرح‌های قاجاری داستان‌های جذاب‌تری دارند.

اگر یک تمبر شیر و خورشیدی از دوره ناصرالدین‌شاه به دستتان رسید بدانید که بلیت بختتان برده است چون از قدیمی‌ترین‌هاست و طبق دستور این پادشاه که به مظاهر تمدن علاقه مند بوده، مهر شیر و‌خورشید به همه تمبرها زده می‌شد.

تمبرهای سورشارژ هم از تمبرهای مهم ایرانی هستند و همین طور تمبرهای اشغال بوشهر. سرنوشت تمبرهای خیلی کمی این بود که در 70 روزی که بوشهر توسط انگلیسی‌ها اشغال شده بود، به این شهر برسند و مهر بازگشت بر آنها بخورد. به همین دلیل که این تمبرها قیمت و اهمیت زیادی دارند.

ما از تمبر استفاده نمی‌کنیم، شما چطور؟

هر چند در بسیاری از کشورهای اروپایی هنوز استفاده از تمبر و کارت پستال رواج دارد، اما در عصر پیام‌رسان‌های مجازی و پست‌های الکترونیک به‌نظر نمی‌رسد استفاده از تمبر مثل گذشته رونق داشته باشد، اما تجارت تمبر هنوز سر جای خودش باقی است و در انتشار تمبر هم نوآوری‌هایی صورت می‌گیرد؛ مثلا تمبرهایی منتشر شده که مربع یا مستطیل نیست، تمبر شکلاتی در سوئیس یا تمبر پارچه‌ای در اتریش از انواع تمبرهای خاص است، اما در ایران حرف اول و آخر را فعلا تمبرهای قاجاری می‌زنند و شاید در آینده تمبر نامه‌هایی که احتمالا برای مدافعان حرم به سوریه و حلب ارسال می‌شوند، ارزش تاریخ و ریالی پیدا کنند.

یک اشتباه کوچک

تمبرهایی که بعد از انقلاب اسلامی ایران منتشر شده‌اند، حتما در آینده به دلیل ارزش‌های تاریخی این دوره مورد توجه خواهند بود، اما شرکت پست در دهه60 یک اشتباه کوچک کرد و آن هم انتشار تمبرهای یادگاری با تیراژ میلیونی است! محدودیت تعداد تمبرها به اهمیت و قیمت آنها می‌افزاید و در نتیجه تیراژ میلیونی باعث می‌شود تمبر اهمیت و ارزشش را از دست بدهد.

خوشبختانه این روزها تمبرهای بین 120 تا 200 هزار نسخه منتشر می‌شود اما فضای خرید و فروش و معامله تمبر در ایران چندان شفاف نیست، شرکت پست به این امر ورود پیدا نکرده، زیرساخت‌ها و سازوکارهای خرید و فروش تمبر، برگزاری حراجی و معاملات مربوط به تمبر روشن نیست و در نتیجه مافیای خرید و فروش تمبر در چنین فضایی براحتی جولان می‌دهند. تمبرهای قدیمی و دارای ارزش تاریخی برای سال‌های متمادی از ایران خارج می‌شدند اما چند سالی است که برخی افراد به این حوزه علاقه‌مند شده و ایرانی‌های زیادی در داخل یا خارج از کشور تمبرهای ایرانی را بخصوص تمبرهای دوره قاجار را جمع‌آوری کرده‌اند و بسیارند کسانی که در حوزه تمبر تجارت پرسودی برای خودشان ایجاد کرده‌اند.

آذر مهاجر

ادبیات و هنر