قوانین مسدودنساز

خلاصه در نمایش چیزی کم نگذاشته‌ و تمام تلاششان را کرده‌اند تا به آمریکایی‌ها نشان دهند برای خودشان کسی هستند و می‌توانند حیثیتشان را که توسط ترامپ با خروج از برجام خدشه‌دار شده، باز یابند. با این حال خروجی همه اینها برای ایران، تقریبا هیچ بوده و به قول رهبر انقلاب اقدامات اروپا چیزی شبیه شوخی است: «الان هم که دارند بازی درمی‌آورند. به نظر من در این قضایای مربوط به برجام و تحریم‌ها دارند شوخی می‌کنند؛ در واقع اینها رفتار مناسبی با ما ندارند.» (دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیات دولت در 7 شهریور 97)

در چنین شرایطی وزیر خارجه کشورمان به اروپایی‌ها هشدار داده که از حالت انفعال در برابر آمریکا خارج شوند و اگر واقعا مایل به ادامه برجام هستند اقدام جدی انجام دهند. جریمه شرکت‌هایی که با ایران قطع همکاری می‌کنند پیشنهاد وزیر خارجه کشورمان است و باید دید این پیشنهاد در واقعیت چقدر عملیاتی است.

یکی از اقداماتی که اروپایی‌ها در ماه‌های گذشته انجام داده و در بوق و کرنا کرده اند که گام سرنوشت‌سازی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا برداشته‌اند،به‌روزرسانی قوانین مسدودساز بود.

این قوانین اولین‌بار سال ۱۹۹۶ به کار گرفته شد و جامعه اروپا (که بعدها به اتحادیه اروپا تغییر یافت) در آن زمان تصمیم گرفت برای مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه کوبا و همچنین تحریم‌ها علیه ایران و لیبی موسوم به «داماتو» یک سلسله مقررات بازدارنده وضع کند تا کشورهای اروپایی بدون ترس از تحریم‌های ثانویه بتوانند با این کشورها تجارت کنند. آن مقررات گرچه به تصویب رسید اما به دلیل اختلاف سیاسی میان مقامات اروپایی و بیل کلینتون، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده هیچ‌گاه در عمل اجرایی نشد.

اکنون با خروج آمریکا از برجام، مقامات اتحادیه اروپا همان قوانین را با یک سری اصلاحات و بازنگری در دستور کار مجدد قرار داده و به‌روزرسانی کرده‌اند.

به‌دنبال تصویب این قوانین، اتحادیه اروپا به شرکت‌های اروپایی که پس از تهدیدهای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا قصد قطع همکاری و خروج از بازار ایران را دارند هشدار داد که با تحریم‌های این اتحادیه مواجه خواهند شد.

با این حال مواضع بعدی مقامات اروپایی حکایت از این داشت که این همه بند و ماده در قوانین مسدودساز و هشدارهایی که پس از آن داده شد، همگی در حد تعارف و فرمالیته هستند. در همین زمینه می‌توان به موضعگیری امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه اشاره کرد که از ناتوانی اروپا به مجبور کردن شرکت‌های خصوصی برای ادامه حضور در ایران می‌گفت: «ما نمی‌خواهیم شرکت‌های فرانسوی را به ماندن در ایران مجبور کنیم؛ رئیس‌جمهور فرانسه، مدیر اجرایی توتال نیست. من دوست دارم که شرکت‌های فرانسوی بتوانند با توجه به ظرفیت بازار ایران در این کشور بمانند ولی مدیر اجرایی توتال از منافع خودشان دفاع می‌کند و این وظیفه آنهاست که خطر ماندن در ایران را با خطرهایی که در عربستان و آمریکا متوجه آنها می‌شود، مقایسه کنند.

خروج شرکت‌های اروپایی یکی پس از دیگری

همین هم شد که شرکت‌های اروپایی بدون توجه به قوانین مسدودساز، یکی پس از دیگری راه خروج از ایران را در پیش گرفتند و خبری هم از قوانین مسدودساز و تحریم و حتی تذکر به این شرکت‌ها در کار نیست.

شرکت فرانسوی توتال یکی از اولین شرکت‌هایی بود که اعلام کرد ایران را ترک می‌کند و براحتی به قرارداد خود پشت پا زد و پس از یک سال معطل نگاه داشتن پروژه فاز 11 پارس جنوبی، به بهانه تحریم‌های آمریکا رسماً از آن کنار کشید. شرکت‌های بوئینگ، ایرباس و ای.تی.آر هم با آغاز تحریم‌های آمریکا از نیمه مرداد اعلام کردند به قرارداد خود با ایران عمل نخواهند کرد. شرکت‌های خودروسازی رنو و پژو و سه شرکت بزرگ هواپیمایی اروپا شامل بریتیش ایرویز انگلستان، ایرفرانس فرانسه و کی.ال.ام هلند نیز مدعی شده‌اند به علل اقتصادی فعالیت خود را در ایران متوقف خواهند کرد؛ اما به نظر می‌رسد این اقدام آنها ناشی از فشار آمریکا بوده و جالب آن که اتحادیه اروپا هیچ‌گونه فشاری به این شرکت‌ها نمی‌آورد که به همکاری با ایران ادامه دهند. خروج پی در پی شرکت‌های اروپایی از ایران در شرایطی صورت می‌گیرد که دولت‌های اروپایی مدعی تداوم پایبندی به توافق هسته‌ای با ایران هستند و اصرار دارند که ایران همچنان ذیل محدودیت‌های هسته‌ای این توافق باقی بماند.

اما وزیر خارجه کشورمان هشدار داده چنین روندی قابل تداوم نیست و اروپایی‌ها باید تصمیم بگیرند که آیا آماده‌اند حرف‌های خود را به عمل تبدیل کنند.

ظریف از اروپا درخواست کرد که برای گام اول قوانین ممنوعه برای مقابله با تحریم‌های آمریکا را اعمال کرده و شرکت‌هایی را که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا از مناسبات تجاری با ایران خارج می‌شوند مجازات کنند.

راه‌های فرار شرکت‌های اروپایی از جریمه

با این حال فواد ایزدی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در گفت‌وگو با جام‌جم، جریمه شرکت‌های اروپایی را چندان عملی نمی‌داند و در همین زمینه به راه‌های فرار شرکت‌های اروپایی از این جریمه‌ها اشاره می‌کند.

ایزدی در این باره مـــی‌گــــــــــــــــــــوید: شرکت‌های اروپایی بـــــــــرای فــــــــــرار از جریمه‌های احتمالی کشورشان می‌توانند اعلام کنند که ما نه به خاطر تحریم آمریکا بلکه به دلیل نامساعدبودن شرایط سرمایه‌گذاری در ایران از ادامه همکاری با این کشور انصراف دادیم. بنابراین معلوم نیست که حتی در صورت عزم اروپاییان برای اجرایی کردن قوانین خود زمینه برای جریمه شرکت‌های اروپایی که از همکاری با ایران منصرف شدند، وجود داشته باشد. اتفاقا این نکته که ایزدی به آن اشاره می‌کند همان چیزی است که در مورد شرکت هواپیمایی بریتیش ایرویز افتاده و این شرکت اعلام کرده به دلیل سودآور نبودن به فعالیت‌های خود در ایران خاتمه می‌دهد. ایزدی البته در عزم کشورهای اروپایی برای جریمه شرکت‌های خاطی هم تردید دارد و می‌گوید: حتی اگر این اتفاق بیفتد هم دردی را از مشکلات اقتصادی ما دوا نخواهد کرد و نباید به حرف‌های اروپا دل بست.

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل بین‌الملل هم به جام‌جم می‌گوید: در عین حال امید چندانی هم به این موضوع نیست که اروپاییان بتوانند از مکانیسم‌ها استفاده کرده تا پاسخ حداکثری به مطالبات ایران بدهند، چرا که واقعیت تلخ نظام بین‌الملل این است که اقتصاد اروپا بشدت وابسته است و بدون تماس با نظام مالی مبتنی بر دلار ادامه حیات ندارد.

وی می‌افزاید: تعهدات و اظهارنظرهای سیاسی ضرورتا برای شرکت‌های اروپایی الزام‌آور نیست و این شرکت‌ها براساس مصلحت‌سنجی و به حداکثر رساندن سود سهامداران تصمیم می‌گیرند، بنابراین در صورتی که شرکت‌های اروپایی بر سر دوراهی همکاری یا عدم همکاری با ایران قرار بگیرند قطعا ارتباط خود را با ایران قطع می‌کنند. مجموعه این موضعگیری‌ها و اتفاقاتی که از 18 اردیبهشت تاکنون افتاده، اظهار نظر خاویر سولانا، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای اروپا را در ذهن تداعی می‌کند که اخیرا در گفت‌وگویی تاکید کرد: قدرت آمریکا امروز قدرت نظامی نیست بلکه دلار است و آنها اروپا را سر جایش می‌نشانند. البته موضعگیری سولانا حالت خوشبینانه ماجراست و حالت بدبینانه‌تر که بسیاری از کارشناسان، آن را به واقعیت نزدیک‌تر می‌دانند این است که اصولا دولت‌های اروپایی هم عزمی برای مقابله عملی با تحریم‌های آمریکا ندارند و صرفا به دنبال حفظ پوسته‌ای از برجـــــــــــام برای حفظ حیثیتشان هستند.

جزئیاتی از قوانین مسدودساز اروپا

این قوانین شرکت‌های اروپایی را از تبعیت از تحریم‌های یکجانبه آمریکا باز داشته و این امکان را به آنها می‌دهد که با شکایت از ایالات متحده یا افرادی که به‌واسطه تحریم بر آنها خسارت تحمیل کرده‌اند، غرامت دریافت کنند.

قوانین مسدودساز شرکت‌های کشورهای عضو اتحادیه اروپا را ملزم می‌کند ظرف ۳۰ روز پس از آنکه به واسطه آثار فراسرزمینی تحریم‌های اتحادیه اروپا متحمل خسارت شدند، شورای اروپا را در جریان قرار دهند. شرکت‌های اروپایی همچنین از رعایت آثار فراسرزمینی تحریم‌های مشمول قوانین مسدودساز، منع شده‌اند. علاوه بر این، این قوانین احکام دادگاه‌های خارجی را که بر اساس آثار فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا وضع شده باشند در اتحادیه اروپا بی‌اثر می‌کند.