پاسخ به ابهامات «فروش نفت در بورس»

در این شرایط، موضع وزارت نفت دارای ابهام است زیرا یکی از راهکارهای مقابله با تحریم‌های نفتی، عرضه نفت در بورس و استفاده از چابکی بخش خصوصی جهت صادرات نفت است که مورد حمایت رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفت؛ اما مدیران وزارت نفت با طرح ایراداتی معتقدند که ورود بخش خصوصی در بازار نفت نه‌تنها کمکی به دور زدن تحریم‌های نفتی نمی‌کند بلکه باعث قیمت‌شکنی در بازار می‌شود. آنها همچنین معتقدند امکان دور زدن تحریم‌های نفتی حتی برای شرکت‌های بخش خصوصی نیز وجود ندارد؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد ایرادات وزارت نفت چندان وارد نیست. هم‌اکنون تنها راهکار وزارت نفت برای جلوگیری از اعمال تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، ارائه تخفیف به مشتریان سنتی نفت کشورمان است. این در حالی است که محمدعلی خطیبی مسؤول فروش نفت ایران در دولت دهم می‌گوید در دوره تحریم‌های نفتی آن دوران، ایران حتی یک دلار هم تخفیف نفتی به مشتریان نمی‌داد اما توانست تا حدی تحریم‌ها را دور بزند.

بخش خصوصی چشم‌انتظار وزارت نفت

همان‌طور که رهبر معظم انقلاب صراحتا اشاره کرده‌اند، جذاب‌سازی شرایط برای حضور بخش خصوصی در فروش نفت بخصوص در دوران تحریم ضرورت خاصی دارد و هیچ ایرادی ندارد در این زمینه، دولت جذابیت‌های این کار برای بخش خصوصی را افزایش دهد و این بخش انگیزه بیشتری برای فعالیت در زمینه فروش نفت ایران بخصوص در دوران تحریم داشته باشد. جذاب‌سازی شرایط فروش نفت ایران با ابزارهای مختلف از جمله تخفیف، دقیقا همان کاری است که وزارت نفت در برخی دوره‌های زمانی بخصوص در دوران تحریم برای فروش نفت به مشتریان خارجی انجام داده و می‌دهد ولی این وزارتخانه حاضر نیست در تعامل با بخش خصوصی داخلی و در شرایط شفاف بورس از این ابزار استفاده کند و همین امر مانع بزرگی برای عرضه نفت در بورس به عنوان یکی از راهکارهای اصلی بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی آمریکاست.

درواقع، یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت عرضه نفت در بورس در سال‌های قبل همین موضوع یعنی «بالا بودن قیمت پایه و عدم انعطاف‌پذیری در خصوص تغییر آن» بود.

رفتار مسؤولان وزارت نفت در موضوع ارائه تخفیف به مشتریان سؤال‌برانگیز است زیرا از طرفی از ارائه تخفیف به مشتریان در سازوکارهای غیرشفاف یعنی مذاکرات ستقیم مشتریان با امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به شدت دفاع کرده و از طرف دیگر، ارائه تخفیف به بخش خصوصی در سازوکار شفاف و رقابتی بورس را به حراج کردن نفت کشور تشبیه می‌کنند. برخی ناظران معتقدند امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به عنوان فروشنده انحصاری نفت ایران ا‌راده ای برای حضور بخش خصوصی در این زمینه ندارد و همین تمایل این شرکت به تداوم فروش نفت ایران به صورت انحصاری موجب شده که وزارت نفت رفتار متناقضی درباره ارائه تخفیف به مشتریان بخصوص در دوران تحریم داشته باشد و عملا مانع از عرضه نفت در بورس و استفاده از توان بخش خصوصی در فروش نفت شود. بر همین اساس، وزارت نفت برای جذاب سازی شرایط فروش نفت ایران بخصوص در دوران تحریم از ابزارهای مختلف از جمله تخفیف استفاده می‌کند ولی بشدت مخالف استفاده از این ابزار برای فروش نفت به بخش خصوصی حتی در دوران تحریم است. حال باید دید با توجه به بیانات مقام معظم رهبری درباره این موضوع، رفتار وزارت نفت در آینده نزدیک اصلاح می‌شود .

بی‌میلی وزارت نفت

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران در این باره می‌گوید: در تعامل عرضه و تقاضا در بورس، بهترین قیمت کشف می‌شود و یک رضایت نسبی برای طرفین به وجود می‌آورد که فروشنده می‌گوید من به بهترین قیمت فروختم و خریدار می‌گوید با بهترین قیمت خریدم و نهایتا این جریان باعث ایجاد ثبات و همچنین تحول در فرآیند اقتصاد در جامعه می‌شود.

پدیدار درباره دلایل عدم اجرای عرضه نفت در بورس در سال‌های اواسط دهه 80 معتقد است: متاسفانه در آن سال‌ها سازوکار مناسبی برای عرضه نفت در بورس پیش‌بینی نشده بود، وی با بیان خاطره‌ای از دلایل عدم موفقیت بورس نفت در آن مقطع می‌گوید: وقتی اولین محموله نفتی در بورس عرضه شد که اتفاقاً نفت سنگین نیز بود، نماینده امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران آنجا حضور پیدا کرد و قیمت خودش را ارائه داد؛ اما وقتی متقاضیان خرید آمدند و قیمت دادند، نماینده امور بین‌الملل گفت: من قیمتی پایین‌تر از این نمی‌دهم. گفتند آقا مگر بورس نیست؟ بورس یعنی این‌که تو یک قیمتی دادی ما هم یک قیمتی می‌دهیم. بالاترین قیمت که توسط متقاضیان داده می‌شود آن می‌تواند بیاید. ایشان گفت: نه من دستور دارم که از این قیمت کمتر نفروشم. اگر بیشتر می‌خرید به شما می‌دهم. پدیدار افزود: در نهایت هم دیدیم در دوره‌ای نزدیک به شش ماه که بورس فعالیت کرد بجز یکسری معاملات خیلی جزئی در بخش فرآورده‌های هیدروکربنی به نتیجه‌ای نرسید و عملا بورس نفت شکست‌خورد و تعطیل شد.

وی در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به سخنان جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور درباره فروش نفت به بخش خصوصی از طریق سازوکار بورس گفت: بعد از این اظهارات، ما در کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی نشستی برگزار کرده و راجع به سازوکار اجرایی و عملیاتی شدن آن فکر کردیم. در مجموع متوجه شدیم نیاز داریم ببینیم ضوابط و شرایطی که امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در عرصه نفت خام و فرآورده‌ها دارد به چه صورتی است از این رو با مسؤولان وزارت نفت مکاتبه کرده، اما پاسخی دریافت نکردیم؛ یعنی عملا آن مطلبی که معاون اول ریاست جمهوری مطرح کردند در همان نطفه خفه شد.

مانعی برای فروش نفت خام در بورس وجود ندارد

حسن امیری، نایب‌رئیس هیات‌مدیره سازمان بورس نیز در این زمینه معتقد است: با در نظر گرفتن قوانین مختلف درباره فروش نفت خام در بورس انرژی از جمله قانون رفع موانع تولید، احکام دائمی و برنامه ششم و با توجه به پیگیری‌های صورت گرفته شهریور سال قبل به تفاهمی درباره این موضوع رسیدیم مبنی بر این‌که نفت خام، هم به صورت ارزی و هم به صورت ریالی در بورس انرژی عرضه شود که قرار شد مکانیسم‌های مربوط به این موضوع نیز از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی صورت گیرد. وی افزود: قرار بر این شد که این موضوع مصوبه هیات وزیران شود. در حال حاضر برای مدل اجرایی و عملیاتی این موضوع مشکل خاصی وجود ندارد. لذا دغدغه‌ای که مسؤولان نفتی داشتند بیشتر دغدغه‌های نظارتی بود.

وزارت نفت اقدام نکرد

علی حسینی مدیرعامل بورس انرژی نیز با تاکید بر این‌که ما در مورد نفت خام مصوبه‌های قانونی داریم که آخرین آنها برنامه ششم است افزود: به نظر من این ضعف وجود دارد که مجلس محترم یا سازمان برنامه که این قانون را وضع کرده‌اند، باید حداکثر سه ماه بعد از اجرای این قانون به وزارت نفت نامه می‌دادند و می‌گفتند شما به عنوان یک ساختار مدیریتی مؤثر در کشور، برنامه اقدام اجرایی شما برای این حکم قانون چیست؟ این برنامه را با جزئیات و زمان‌بندی مشخص به ما بدهید. چون ضعفی که در کشور وجود دارد این است که در امور اجرایی، دستگاه‌های مربوطه بیان می‌کنند که قانون نگفته که این موضوع در چه زمانی انجام شود و به عنوان مثال پنج سال مهلت داده است. می‌رسیم به روز آخر این قانون و می‌بینیم که این کار و خیلی از کارهای دیگر که با تلاش مجلس به قانون تبدیل شده، انجام نشده است. حسینی ادامه داد: قانونگذاری ریل اصلی توسعه هر کشوری است، ما ریل را گذاشته‌ایم ولی در اجرا یا تسامح می‌کنیم یا زمان را از دست داده‌ایم چون از ابزار لازم استفاده نکرده‌ایم. باید از دستگاه اجرایی خواسته شود که جزئیات و زمان‌بندی شما برای موضوع مشخص چیست.

حمایت رهبر انقلاب

یکی از مهم‌ترین نکات جلسه رهبر معظم انقلاب با اعضای هیات دولت در تاریخ 7 شهریور پیشنهاد معظم له به دولت برای جذاب‌سازی شرایط برای حضور بخش خصوصی در فروش نفت بود. رهبر انقلاب در این جلسه فرمودند: «ما به قولی 400 هزار میلیارد تومان، به قولی
600هزار میلیارد تومان پروژه نیمه‌تمام داریم؛ خب جاذبه درست کنید برای بخش خصوصی که این نقدینگی به این طرف هدایت بشود؛ می‌شود این کارها را کرد؛ امتیاز بدهید، جاذبه درست کنید. ما برای فروش نفتمان یک مواردی اتفاق افتاده که برای این‌که بتوانیم کار را پیش ببریم یک مسامحه‌ای در قیمت کرده‌ایم، مثلا فرض کنید که یک تخفیفی به یکی دادیم؛ خب این کار را در داخل انجام بدهیم؛ بخش خصوصی را وادار کنیم، کارهای مهمی می‌شود انجام داد».

صادرات میعانات گازی ۴۱ درصد کاهش یافت

صادرات میعانات گازی در پنج ماه نخست سال جاری 1/4 میلیون تن به ارزش 1/2 میلیارد دلار بوده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۴۱ درصدی در وزن و ۲۳ درصدی در ارزش داشته است.

همچنین بتازگی رسانه‌های خارجی از کاهش صادرات میعانات گازی ایران خبر داده بودند به طوری که رسما اعلام شده بود کره‌جنوبی که بزرگ‌ترین مشتری میعانات گازی ایران است به دلیل شرایط تحریم دیگر حاضر به خرید میعانات گازی از ایران نیست.

از طرف دیگر نیز اروپایی‌ها که مدعی ادامه برجام بدون حضور آمریکا هستند دیگر حاضر به خرید نفت و میعانات گازی به طور مستقیم از ایران نیستند.

با این شرایط تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران که کمتر از دو ماه دیگر آغاز می‌شود موجب شده ایران مجددا به استراتژی قبلی خود یعنی ذخیره‌سازی نفت روی دریا روی آورد.

توضیح جدول: جام جم در گفت و گو با کارشناسان پاسخ های آنها به 4ابهام وزارت نفت درباره فروش بورسی نفت را احصا کرد