به حرمت محـرم ...

بوی ماه محرم که به مشام می‌رسد، همه چیز ناخودآگاه تغییر می‌کند. چهره شهر عوض می‌شود و مردم به استقبال ماهی می‌روند که در آن می‌توانند شجاعت، آزادگی، ایثار، شهامت، پاکی و... را بار دیگر تمرین کنند. در دهه نخست ماه محرم، آن زمان که نوای نوحه‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌ها را پر می‌کند و پیر و جوان و مرد و زن همه در کنار هم شهر را سیاه‌پوش عزای امام حسین‌(ع) می‌کنند، دیگر فرقی نمی‌کند از چه قشر یا مسلکی باشی. باید بیایی تا در زنده نگاه داشتن فرهنگ حسینی و فرهنگ عاشورایی نقشی را ایفا کنی؛ نقشی که ادامه‌دهنده تاریخ باشد.

در این ماه، بوی اسپند و غذای نذری شامه‌ات را پر و حال و هوایت تغییر می‌کند. همه در این ماه، یک‌رنگ شده و روز وشب‌های متفاوتی را تجربه‌ می‌کنند.این تغییر، اثرات ملموسی در وضعیت اجتماعی و رفتار شهروندان داشته و دارد.

بنا‌بر گزارش‌های اعلام شده در سال‌های اخیر جرایم تا حدود زیادی در ماه محرم کاهش یافته و رفتارهای افرادی که طی ماه‌های دیگر سال انواع جرم را مرتکب می‌شوند در محرم تا حدودی متعادل می‌شود.

بر‌اساس آمار منتشر شده در سال‌های گذشته، می‌توان ادعا کرد که باورهای دینی و اعتقادات مذهبی در کاهش جرایم و تخلفات تاثیرگذار هستند.

برای بررسی دقیق‌تر این ادعا، گفت‌وگویی را با علی نجفی توانا، حقوقدان و جرم‌شناس؛ امان‌ا... قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس و مهدی کرمی روان‌شناس داشته‌ایم. هر سه این افراد پاسخ‌های مشابهی در رابطه با سوال واحدی تحت عنوان «آیا آمار جرم و جنایت در ماه محرم کاهش می‌یابد» و این‌که «آیا می‌توان با الگو گرفتن از رفتارها در ماه محرم‌الحرام، میزان جرایم در سایر ماه‌ها را کاهش داد یا خیر؟»، داشته‌اند.

تاثیر ماه محرم بر رفتار مجرمان و متخلفان

علی نجفی توانا، حقوقدان و جرم‌شناس در رابطه با وضعیت جرم و جنایت در ماه محرم می‌گوید: مردم برای ماه محرم ارزش قائل هستند و به همین خاطر سعی می‌کنند در این ماه، تا حدود زیادی رفتارهای خود را کنترل کنند.

وی می‌افزاید: آمار جرم و جنایت در ماه محرم به نسبت سایر ماه‌های سال با کاهش همراه است و این موضوع متاثر از تغییر رفتار افراد در این ماه است.

این جرم‌شناس با اشاره به اعتقادات قلبی بسیاری از افراد به مراسم‌های مذهبی می‌گوید: بسیاری از افراد در درون خود با این احساس مواجه هستند که ارتکاب جرم و جنایت در ماه‌هایی مانند محرم یا رمضان، گناهی چندین برابر ارتکاب جرم در ماه‌های دیگر سال را در پی دارد. به همین خاطر است که در این ماه تلاش می‌کنند تا حدود زیادی رفتار خود را تغییر داده و اعمال گذشته‌شان را حتی برای مدتی هم که شده کنار بگذارند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم الگو قرار دادن رفتارها در ماه محرم طی 11 ماه دیگر سال می‌گوید: باید نوع رفتارها در ماه محرم به الگویی برای سایر ماه‌های سال تبدیل شود. در این شرایط است که افراد جامعه، بخصوص افراد متخلف و مجرم می‌توانند راه رستگاری را در پیش گرفته و سبک زندگی خود را تغییر دهند.

تغییر رویه افراد سابقه‌دار در ماه محرم

مهدی کرمی، روان‌شناس و استاد دانشگاه نیز در پاسخ به این پرسش که آیا آمار جرم و جنایت در ماه محرم کاهش می‌یابد یا خیر؟ می‌گوید: در ماه محرم تمام افراد بهترین نوع رفتار خود را به نمایش می‌گذارند و فضای حاکم در هیات‌های مذهبی و تکایا نیز در این نوع رفتار بی‌تاثیر نیست. همین موضوع سبب می‌شود که آمار تخلفات و جرایم تا حدود زیادی کاهش یابد.

وی می‌افزاید: در این ماه شاهد هستیم که حتی افرادی که در طول سال مزاحمت‌هایی را برای اهالی محل خود داشته یا انواع بزه را مرتکب می‌شده‌اند، در کنار دیگر جوانان محل قرار گرفته و برای مدت‌زمان اندکی هم که شده نوع دیگری از رفتار را تجربه می‌کنند.

این روان‌شناس با اشاره به نقش گروه همسالان در تغییر رفتار می‌گوید: فردی که انواع جرم را در کارنامه دارد نیز می‌تواند گاهی با قرار گرفتن در جمع گروه همسالان، نوع رفتارهایش را تغییر دهد. به طور مثال، در بسیاری از هیات‌های مذهبی دیده می‌شود که افراد با سابقه در طول ماه محرم حتی بسیار بیشتر از افراد دیگر برای برپایی مراسمی باشکوه در عزای امام حسین(ع) تلاش می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین دلایل آن، قرار گرفتن تحت‌تاثیر گروه همسالان و دیگری تاثیر دین در سبک رفتاری افراد است.

کرمی با تاکید بر لزوم تقویت باورهای مذهبی افراد می‌گوید: تقویت باورهای مذهبی می‌تواند حتی سبب تغییر سبک زندگی یک فرد تبهکار شود. در بسیاری از هیات‌های مذهبی دیده‌ایم که یک فرد خلافکار حتی بسیار خالصانه‌تر از سایر افراد در دسته‌های عزاداری سالار شهیدان حاضر می‌شود. علت این موضوع نیز این است که این فرد به دنبال دوری از گناهان گذشته خود است و چه بسا اگر فردی راهنمای وی باشد، دیگر جرمی را مرتکب نشود.

وی می‌گوید: بدون شک اتکا صرف به قوانین سختگیرانه برای اصلاح افراد مجرم تنها راهکار نیست و می‌توان با الگو گرفتن از تاثیر ماه‌هایی مانند محرم یا رمضان بر افراد متخلف، نقشه راهی برای کاهش جرم و جنایت در تمام طول سال ترسیم کرد.

وقتی مجرمان غلاف می‌کنند

امان‌ا... قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه نیز در رابطه با این پرسش که آیا آمار جرم و جنایت در ماه محرم کاهش پیدا می‌کند یا خیر؟ می‌گوید: براساس آمار رسمی منتشر شده، میزان جرم و جنایت در طول ماه محرم بویژه دهه نخست این ماه، کاهش می‌یابد و باید به این موضوع تاکید شود که باورهای دینی در جلوگیری از انواع جرایم موثر است.

وی با اشاره به تحقیقات صورت گرفته درخصوص چرایی ارتکاب جرم کمتر در میان افراد مذهبی به نسبت سایر افراد می‌گوید: در رابطه با نقش دین در کاهش جرم در بسیاری از کشورها تحقیقات گسترده‌ای صورت گرفته و این‌طور نیست که تحقیقات تنها مختص به ایران باشد. نتیجه این تحقیقات گسترده حاکی از آن است که میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی در میان افراد معتقد و مذهبی به نسبت سایر افراد کمتر است.

این جامعه‌شناس می‌افزاید: این افراد به انجام کارهای نیک گرایش دارند و همین موضوع آنها را از ارتکاب به جرایم باز می‌دارد.

قرایی‌مقدم در‌خصوص تاثیر شرایط حاکم در ماه محرم به روی افراد مجرم می‌گوید: در ماه محرم شاهد تقویت باورهای دینی در افراد هستیم و فضای معنوی ایجاد شده در شهرها به سبب راه‌اندازی مراسم‌های عزاداری و برپایی تکایا، حتی افراد مجرم را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

وی با بیان این‌که «تاسی از رفتارها در ماه محرم باید مورد توجه قرار گیرد»، می‌گوید: نوع رفتارها در ماه محرم اگر به الگویی برای تمام سال تبدیل شود، می‌توان تا حدود زیادی شاهد کاهش آمار جرم و جنایت در کشور بوده و این کار نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.

مرجان علی بیک