تماشای آسمان در زمین

مساجد با گذشت زمان از یک مکان صرفا مذهبی تبدیل به فضایی با جاذبه گردشگری با ماهیت تاریخی، هنری، معماری و مردم‌شناسی شدند و جای خود را در فهرست مقاصد گردشگری گردشگران خارجی پیدا کردند. مسجدجامع اصفهان، مسجدجامع عتیق، مسجد و مدرسه جامع زنجان (معروف به مسجد سید)، مسجدجامع خرمشهر و مسجد جامع تبریز از جمله مساجد مطرح شناخته‌شده در سطح بین‌المللی است که سالانه صدها گردشگر از اقصی نقاط دنیا را به خود فرا می‌خوانند. اما تا چه اندازه توانسته‌ایم در این بخش خوب عمل کنیم؟ آیا تعداد گردشگرانی که از اماکن مذهبی و مساجد تاریخی ما بازدید می‌کنند، متناسب با ظرفیت‌های بی‌نظیرمان است؟

آیا توانسته‌ایم در بخش حفظ مساجد تاریخی آن‌طور که شایسته است، عمل کنیم؟

ستاد ویژه اماکن مذهبی و بقاع متبرکه به عنوان نهادی که تمرکز ویژه بر مساجد ثبت در فهرست آثار ملی دارد، تلاش می‌کند مساجدی را که بیش از صد سال قدمت دارند به‌عنوان جاذبه‌های گردشگری مذهبی مدیریت کرده و مشکلات آنها را پوشش دهد.

فخرالدین صابری، رئیس سابق موزه ملی قرآن از مساجدی چون شیخ لطف‌اله در اصفهان، مسجد امام خمینی (مسجدشاه)، مسجدجامع نائین، مسجد گوهرشاد، مسجد کبود و سایر مساجد قدیمی کشور که به جهت برخورداری از معماری خاص و اهمیت تاریخی، فرهنگی و هنری مورد اقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته‌اند، نام برده و به‌جام‌جم می‌گوید: همان‌طور که اشاره شد این مساجد به دلیل بهره‌مندی از ابعاد مختلف جاذبه‌ها، برای مخاطبین حوزه گردشگری، جالب توجه بوده و در فهرست مکان‌های مورد بازدید آنها قرار می‌گیرند. لذا باید توجه داشت که صرف جذاب بودن یک مکان مذهبی الزاما همه ظرفیت‌های گردشگری آن را شکوفا نمی‌کند.

وی به چالش‌های موجود در این حوزه اشاره کرده و می‌افزاید: علی‌رغم اهمیت مساجد تاریخی و لزوم حفظ این بناها از گزند آسیب و ویرانی، برخی از جمعیت‌های مذهبی در کشور مصرانه خواهان برگزاری مراسم مذهبی و اجتماعات مناسبتی در این اماکن هستند؛ حال آن‌که به لحاظ منحصر به فرد بودن این بنا، این انتظارات مردود است. چرا که یک ساختمان قدیمی، نمی‌تواند کاربری مساجد جدید را داشته باشد و این کار نهایتا باعث آسیب به بنای تاریخی خواهد شد که با اصول حفظ و نگهداری بناهای تاریخی مغایرت دارد.

صابری معتقد است بهره‌برداری ما از این اماکن که گاه 800 سال از عمرشان می‌گذرد باید منحصر به نگهداری و حفظ آنها شود. وی افزود: مسائلی چون برطرف نشدن انتظار واقف نیز در این زمینه مطرح می‌شود اما باید توجه داشت که ادامه این روند به از دست رفتن یک سرمایه تاریخی غیرقابل جایگزین منجر خواهد شد که شناسنامه و هویت مذهبی ما محسوب می‌شوند.

ضرورت طراحی مدلی برای گردشگران خارجی

مدیر سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی استان البرز در ادامه به موضوع مشکل حضور غیرمسلمانان در اماکن مذهبی اشاره کرده و می‌گوید: هرچند این چالش به نسبت سال‌های قبل کمرنگ‌تر شده اما با توجه به رغبت گردشگران خارجی از ادیان و فرهنگ‌های مختلف می‌توان با رایزنی و مشورت با علما، فقها و کارشناسان دینی، راهکارهایی را برای حضور بدون تنش و مشکل گردشگران غیرمسلمان در این اماکن تبیین و طراحی کرد؛ گردشگر خارجی اعم از زن و مرد آمادگی کامل دارد مطابق با اصول، ضوابط و شعائر مذهبی ما عمل کند؛ دستاورد بسترسازی برای حضور گردشگران خارجی علاوه بر درآمدزایی و تاثیر مثبت اقتصادی، به فرهنگ‌سازی و ساختن یک تصویر مثبت از اسلام در فضای بین‌المللی منجر خواهد شد.

مقاصد ثابت گردشگران خارجی

امیرحسین جعفری، مدیرعامل یک شرکت گردشگری و مدرس دانشگاه در حوزه تورگردانی معتقد است مساجد ایران جای خود را در جاذبه‌های گردشگری باز کرده‌اند و به یکی از مقاصد ثابت بازدید گردشگران خارجی تبدیل شده‌اند.

جعفری در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم، مساجد ایرانی را در میان کشورهای همسایه به لحاظ زیبایی‌شناسی، تاریخی و معماری بی‌نظیر می‌داند و می‌گوید: با توجه به ارزش تاریخی و هنری مساجد ایرانی نمی‌توان مساجد را منحصرا در دسته مکان‌های مذهبی قرار داد؛ بخشی از گردشگران خارجی با هدف انجام مناسک مذهبی، معنوی و زیارت وارد کشور می‌شوند و از شهرهایی مثل قم و مشهد بازدید می‌کنند، اما گردشگر خارجی ضمن آشنایی با فرهنگ دینی، از زیبایی بنای حرم و یا مسجد بهره می‌برد.

مریم خورشیدی

ایران