بنجل فروشی به خاطر یک مشت لایک

در حالی که آمار دقیقی درباره کاربری اینترنت در مورد اکثر کشورهای جهان وجود دارد، آمار کمی مربوط به کشور ماست. مهم‌ترین منابع آمار مرتبط با کاربری اینترنت در ایران از اپراتورهای تلفن همراه، اینترنت، سازمان تنظیم مقررات، سازمان فناوری اطلاعات و آمار طبقه‌بندی شده گوگل به دست می‌آید و برخی پژوهش‌های پراکنده دیگر نیز در این باره آماری ارائه داده‌اند. اما رفتار ما ایرانیان در برابر فناوری به طرز عجیبی بدون توجه به حال خود رها شده است. اگر سوار تاکسی بوده و در جایگاه راننده نیستید نگاهی به داخل ماشین‌های مجاور بیندازید. چند نفر در حال بازی با موبایل یا مکالمه هستند؟ چند نفر در این حال نیستند؟ حتی موتورسواران هم در حالی که گوشی را بین گوش و شانه نگه داشته‌اند در حال حرکت و صحبت هستند. در تاکسی، مترو، محل کار، کوچه، خیابان، مهمانی، عزا، مسافرت و... تعداد کسانی که با گوشی‌های خود مشغولند بیشتر از آنهایی است که نیستند. در حالی که طبق اعلام فرهنگسرای رسانه، آمار وقت‌گذرانی روزانه بین 5 تا 9 ساعت ایرانیان در اینترنت و بخصوص شبکه‌های اجتماعی نگران‌کننده است، در کمال تعجب می‌بینیم تقریبا هیچ صحبت جدی در مورد اعتیاد به فناوری به‌صورت اطلاع‌رسانی مطرح نشده است. 5 تا 9 ساعت تنها دو عدد خشک و خالی نیست، بلکه در دل خود خبر از اعتیاد میلیون‌ها کاربر ایرانی به اینترنت می‌دهد.

محتوای سر خم‌کننده

عکس خصوصی یک هنرپیشه خانم بدون اجازه و اطلاع او، فحش و بد و بیراه‌های دو شاخ تلگرام، تصاویر مستهجن خارجی، دابسمش‌های پر از فحش و بد و بیراه، آتلیه عکس یک هنرپیشه بیمار، تصاویر فتوشاپ‌شده جعلی از افراد شناخته شده، ویدئوهایی از گاف‌های برنامه‌های زنده تلویزیونی، مسخره کردن قومیت‌ها و نژادهای مختلف و انواع محتوای سخیف که یا با هدف خنداندن مردم به هرقیمتی است یا گریاندن. نگارنده به این دست از محتوا، «سر خم‌کننده» می‌گوید. محتوایی که سرگرم می‌کند، اعتیاد می‌آورد، سر کاربر مدت طولانی به سمت گوشی خم می‌شود و شاید هم خجالت از بی‌حرمتی به افراد سر برخی را خم کند!

اگر در میان محتوای خارجی جست‌وجو کنیم، متوجه می‌شویم متاسفانه محتوای ما به‌مراتب از نظر حجم محتوای سخیف بیشتر از محتوای خارجی است. محتوایی که وقت گذاشتن برای تماشا، خواندن یا گوش کردن به آن نه تنها جز اتلاف وقت و انرژی نیست، بلکه آثار مخرب دیگری هم برای کاربران به جای می‌گذارد؛ آثاری که هم جسمی است و هم روحی. آثاری مثل تغییر رفتار، پرخاش، بددهنی، ایرادگیری، بی‌حوصلگی برای یاد گیری و وقت گذاشتن برای مطالب عمیق و بلند، ذخیره حجم زیادی از مطالب سخیف و عمدتا نادرست در مغز به جای یادگیری و ذخیره مطالب واقعی و صحیح، ایجاد روحیه قلدری سایبری و آثار مخرب جسمی مثل درد کف دست، انگشت شست و مچ دست، خمودگی گردن و آسیب به چشم.

کاسبان اعتیاد

در این اوضاع عده‌ای کاسبی راه انداخته‌اند و با فراهم کردن محتوایی بسیار سطحی، سخیف و گاهی کثیف، شرایط سرگرمی میلیون‌ها کاربر ایرانی را به این‌گونه محتوا مهیا می‌کنند. حتما نمونه‌هایی از این محتوا را مشاهده کرده‌اید، چراکه تقریبا غیرممکن است که این‌گونه محتوا به دست کاربر ایرانی نرسیده باشد. هرقدر هم که عضو هیچ کانالی نباشید یا کانال‌ها و گروه‌های خاصی را دنبال کنید که تخصصی و حرفه‌ای هستند یا حتی اگر در جست‌وجوی خود در اینستاگرام سراغ سوژه‌هایی نرفته باشید، اما باز هم در کمال تعجب می‌بینید محتوای سخیفی از حساب کاربری شما سر‌در‌می‌آورد یا توسط دوست یا غریبه برای شما ارسال می‌شود یا چون دوستان‌تان آنها را دیده یا لایک کرده‌اند به نحوی به شما هم پیشنهاد می‌شود. تجربه ثابت کرده فرار از بعضی چیزها در ایران ممکن نیست: فراری غیرممکن از پیامک‌های تبلیغاتی، تراکت‌ها و تبلیغات کاغذی در کوی و برزن و حالا فرار از محتوای سخیف چند‌رسانه‌ای در اینترنت!

درحالی که فرار از محتوای سخیف غیرممکن شده کاسبان اعتیاد، کسب و کارشان رونق بیشتری پیدا می‌کند. کاسبان اعتیاد، گردانندگان کانال‌ها، صفحه‌ها و گروه‌هایی هستند که این محتوای سخیف را یکجا در یک‌کانال جمع‌آوری می‌کنند. همه هم یک فرآیند دارند: گردآوری محتوای سخیف سرگرم‌کننده، گدایی لایک، جذب فالوئر، جذب آگهی یا فروش فالوئر.

محتوای سخیف طوری جمع‌آوری و طراحی می‌شود که کف سلیقه عمومی آن را درک کند و بپسندد. این کف، سطحی است که پایین‌تر از آن وجود ندارد. جدال لفظی و فحاشی چند شاخ اینستاگرامی، میم‌های بی‌ادبانه، عکس خصوصی افراد شناخته شده، تکرار اظهار‌نظرهای سلبریتی‌های ایرانی و خارجی درون قاب یک عکس با تیتری که مخاطب را جذب می‌کند، انتشار ویدئوها یا عکس‌هایی تلخ از فقر و بدبختی، تکرار برخی گفته‌های اعتراضی افراد مشهور، دابسمش، انتشار عکس خصوصی خانم‌ها بدون اجازه از آنها تحت عنوان مد و زیبایی، انتشار عکس آقایان و مسخره کردن قیافه‌های آنان، انتشار تصویر بازیگر یا فرد مشهوری در بستر بیماری و...

زیر تمام این عکس‌ها و ویدئوها هم جمله‌های مشابهی قرار دارد: «بزن لایکو! اگر دوسش داری لایک کن!»

گدایی لایک اما بی‌هدف نیست. هدف از انتشار محتوای سخیف و گدایی لایک هم در سطر پایین جمله امری گدایی لایک آورده شده: «تبلیغات پیشرفته = دایرکت»

آگهی‌دهنده‌ها و تجربه خرید

لابه‌لای این محتوای سخیف، اما آگهی‌های مختلفی از افراد یا شرکت‌های ثبت‌نشده و زیرزمینی وجود دارد: چند مزون، فروش لوازم آرایشی، فروش لوازم ورزشی، باشگاه، مربی، ماساژور، آرایشگر، کافه‌ها و رستوران‌ها با عکس‌های جذاب، تورهای مسافرتی، لباس‌های زیبا و جذاب و انواع آگهی‌های دیگر را می‌توان دید. اما به عنوان مثال وقتی به کافه تبلیغ شده مراجعه می‌کنید در کمال تعجب می‌بینید داخل کافه اصلا مشابه عکس تبلیغ شده نیست. عکس مورد استفاده در تبلیغ، زاویه خاصی از گوشه‌ای از کافه است که با استفاده از فیلتر و تکنیک‌های دیگر جذاب شده است. وقتی به مزون موردنظر مراجعه می‌کنید، می‌بینید لباس‌هایی که به‌عنوان تولید ترکیه و اروپا تبلیغ شده یا چینی است یا اصلا مشابه عکس مورد استفاده در آگهی نیست، بلکه آن لباس در تبلیغ یا از عکس یک ژورنال اسکن شده یا نمونه واقعی و ترک آن خریداری شده و در تن یک مدل از آن عکس گرفته شده و آنچه در مزون موجود است نمونه دوخته شده و مشابه است، نه خود آن لباس. وقتی تور مسافرتی را از طریق آگهی اینستاگرام یا تلگرامی خریداری می‌کنید و به شما قول هتل 4 ستاره تاپ یا 5 ستاره داده می‌شود و وقتی جلوی پیشخوان هتل مخروبه ایستاده‌اید و تابلوی مشخصات هتل را می‌خوانید که سه ستاره است آن وقت متوجه می‌شوید چه کلاهی بر سرتان رفته است.

از این بدتر شرکت‌های ثبت شده و استارت‌آپ‌هایی هستند که توسط به اصطلاح شاخ‌های اینستاگرام یا با استفاده از ویدئوهای کارتونی طنز تبلیغ می‌کنند. این که چرا یک‌شرکت ثبت شده این‌گونه با آبروی خود بازی می‌کند را باید از خودش پرسید، اما توجیه استفاده از این روش برای افراد و شرکت‌های زیرزمینی و شرکت‌های مجوزدار و ثبت شده آنچنان تفاوتی نمی‌کند. مردم در فضای مجازی راحت‌تر گول می‌خورند. آنها به محتوایی که در عرض چند ثانیه در گوشی میلیون‌ها کاربر دیگر هم هست به اندازه یک خبر رسمی اعتماد می‌کنند. کمیت در نظر بسیاری از کاربران حکم تائید صحت را دارد. از سوی دیگر محتوای سخیف و سرگرم‌کننده، موجبات وقت گذرانی اعتیادگونه میلیون‌ها کاربر را مهیا می‌کند؛ اعتیادی که برخلاف اعتیاد به الکل و مواد مخدر به حال خود رها شده است.

محمدعلی‌ پورخصالیان| تحلیلگر حوزه فاوا