سبدروابط پرچالش سیاسی میان ایران و بریتانیا در 4دهه

روابط ایران و انگلستان بعد از انقلاب از چه مولفه‌هایی برخوردار بوده است؟

قبل از انقلاب مشخص است که روابط گسترده‌ای در همه ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی میان ایران و بریتانیا وجود داشت اما بعد از انقلاب، ابتدا به دلیل ذهنیت‌هایی که میان دو کشور وجود داشت و دوم به‌دلیل عملکردهایی که بریتانیا در قبال جمهوری اسلامی ایران داشت،‌ سوم به‌دلیل اتفاقاتی که در دوران جنگ تحمیلی روی می‌داد و مواضعی که بریتانیا در برابر جمهوری اسلامی ایران اتخاذ می‌کرد، روابط میان دو کشور فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرد. به‌عنوان مثال، وقتی گروهی تحت عنوان خلق عرب به سفارت ما در لندن حمله کردند ـ که این حادثه باعث شهادت تعدادی از دیپلمات‌های ما شد ـ جمهوری اسلامی ایران شاهد نبود که بریتانیایی‌ها اقدامی را در جهت جبران این اتفاق انجام دهند و بابت این مساله عذرخواهی کنند. حتی آنها گفتند ما توانستیم بقیه افرادی را که در سفارت بودند، نجات دهیم. بنابراین مساله حمله به سفارت ایران در لندن همچنان با ابهامات فراوانی که در این زمینه وجود دارد، باقی ماند. نکته دیگر موضوع انتشار کتاب سلمان رشدی و محتوای آن بود و همچنین مواضعی که امام خمینی(ره) اتخاذ کردند. بریتانیایی‌ها فکر کردند می‌توانند در برابر فتوایی که صادر شده، مقاومت جدی داشته باشند اما به هر حال، بعدها مساله به نحوی فیصله پیدا کرد. اما این مساله باعث شد سفارت ایران در لندن تعطیل شود و همچنین کنسولگری ما در منچستر نیز موقعیت خود را از دست بدهد. از سوی دیگر حوادثی در ایران اتفاق افتاد و به سفارت آنها حمله و باعث شد آنها سفرای خود را فرا بخوانند. همچنین تروری نیز در آلمان اتفاق افتاد و بعضی افراد در این حادثه کشته شدند و اما اروپایی‌‌ها، ایران را متهم کردند و به دنبال طرح این اتهام، اروپایی‌ها همه سفرای خود را از ایران فراخواندند. بنابراین طی این دوران روابط میان ایران و انگلیس فراز و نشیب‌های فراوانی داشت و همین مساله باعث شد هم ایران و هم بریتانیا نسبت به همدیگر مواضع خاصی داشته باشند و همین مساله نیز سبب شد حل و فصل این اختلافات زمانی را به خود اختصاص دهد. طبیعتا وجود چنین مسائلی باعث شده بخشی از روابط میان دو کشور لطمه ببیند. این چالش در روابط به حوزه اقتصاد هم رسید. بریتانیا در حوزه صادرات، کشتی‌هایی را به ایران صادر می‌کردند که این بخش بعد از تنش میان دو کشور حذف شد. بریتانیا در اعمال تحریم علیه ایران نیز فعال بود و البته هر کدام از تحریم‌ها هم داستان و ماجرای خاص خود را دارد. این تحریم‌ها عمدتا شامل مسائل حقوق بشری و حمایت ایران از تروریسم می‌شد و علاوه بر آن بحث هسته‌‌ای، تحریم‌های گسترده‌ای را در پی داشت که از حمایت سازمان ملل نیز برخوردار بود و هر کدام از کشورها از جمله بریتانیا نیز در این زمینه علاوه بر تحریم‌های سازمان ملل متحد،‌ به نوبه خود چیزی را بر این تحریم‌ها اضافه می‌کردند.

در طول این تعاملات چالش برانگیز، آیا تلاش‌هایی هم برای بهبود روابط صورت گرفت؟

در طول این دوران تلاش‌هایی از سوی آقای خرازی و دولت اول اصلاحات صورت گرفت. در همین دوران اروپایی‌ها و از جمله مقامات بریتانیایی به ایران آمدند و مذاکراتی را در حوزه هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران پی گرفتند. در دولت آقای روحانی نیز این گفت‌وگوها دنبال شد و در نهایت به توافق برجام انجامید. طبعا چنین مذاکراتی به رفت و آمدهای سیاسی میان ایران و بریتانیا منجر شد. در شرایط کنونی شاهدیم رهبران سه کشور اروپایی از جمله خانم ترزا می، نخست وزیر بریتانیا بیانیه‌ای صادر و در آن از مواضع ایران در برجام دفاع کردند. اما در حال حاضر تلاش‌های جدیدی به وسیله ترامپ انجام می‌شود تا ایران را در حوزه موشکی و مسائل حقوق‌بشری تحت فشار قرار بدهد.

فارغ از این روابط پرتنش و چالش،‌ دو کشور از چه ظرفیت‌هایی برای ارتقای روابط برخوردارند؟

ایرانیان زیادی در بریتانیا زندگی می‌کنند که به ایران نیز رفت و آمد دارند. اگر روابط میان دو کشور محدود یا قطع شود طبعا به منافع این افراد در بریتانیا لطمه‌ وارد می‌شود و ایران نیز تلاش دارد این نکات را لحاظ کند و مورد توجه قرار دهد. همچنین بریتانیا به‌عنوان کشوری پیشرفته و صنعتی مطرح است و طبعا دو کشور می‌توانند به لحاظ اقتصادی با هم کار کنند. با توجه به حضور تعداد قابل توجهی دانشجو در بریتانیا، مراودات علمی و فرهنگی می‌تواند یکی از ابعاد دیگری باشد که در روابط دو کشور مورد توجه قرار گیرد. اساسا اگر روابط ایران و بریتانیا حسنه باشد، می‌تواند باعث ارتقای سطح تعاملات میان دو کشور شود. طبعا بریتانیا با توجه به موقعیتی که در عرصه بین‌الملل دارد از نفوذ منطقه‌ای برخوردار است. اما از سویی دیگر آرمان‌های جمهوری اسلامی و مواضع ایران با بریتانیا در عرصه بین‌المللی همخوانی ندارد. مثلا مواضع بریتانیا در قبال فلسطین با مواضع ایران تفاوت زیادی دارد. حمایت‌های این کشور از اسرائیل یکی از موارد چالش برانگیز است. البته اخیرا آنها سعی کرده‌اند در موضوع فلسطین تا حدودی نرم‌تر عمل کنند اما در مجموع موضع آنها حفظ و امنیت اسرائیل است تا این که به مسائل حقوق بشری فلسطین توجه داشته باشند.

نگاه ایرانی‌ها به انگلیس با توجه به آن سابقه تاریخی و تجربیات تلخ همچنان با نوعی بدبینی همراه است. آیا زمینه‌ای برای تغییر این نگاه وجود دارد؟

هر کشوری منافعی را به‌عنوان اصول پذیرفته شده در نظر می‌گیرد و طبیعی است کشورها برای حفظ منافع خود تلاش دارند تا از همه ظرفیت‌ها استفاده کنند. اما درباره نوع نگاه ایرانی‌ها با توجه به ذهنیت گذشته و تجارب تلخ باید بگویم در حال حاضر انگلیس مسائل و مشکلات خاص خود را دارد و با آن مسائل درگیر است. بنابراین تصورات گذشته درباره بریتانیای کبیر و کشوری که می‌گفتند با توجه به گستردگی متصرفات خود خورشید در آن غروب نمی‌کند، در شرایط کنونی تا حدود زیادی تغییر پیدا کرده است و دیگر نفوذ گذشته را ندارد. ایران بعد از گذشت 40 سال از استقرار نظام جمهوری اسلامی از توانمندی‌های خاصی در عرصه بین‌المللی برخوردار است و به اعتماد به نفس لازم برای مذاکرات و گفت‌وگو با قدرت‌های جهانی رسیده است. نمونه روشن آن توافق برجام است که دیپلمات‌های ایرانی نه تنها با بریتانیا بلکه با دیگر اروپاییان هم به گفت‌وگو نشستند و از مواضع خود دفاع کردند و بخوبی در برجام حریف قدرت‌های اروپایی شدند.