دردسرهای دلاری برای سیاستگذاران پولی

افزایش یکباره قیمت ارز آن هم در کمتر از یک ماه بازار کاذبی را در سطح شهر به وجود آورد که نتیجه آن صف های طولانی رو‌به‌روی صرافی هاست. رویدادی که مجددا باعث شده قیمت دلار از روی تابلوهای صرافی پاک شود و قیمت آن ساعت به ساعت با هم تفاوت داشته باشد.

نرخ ارز به طور مستقیم بر قیمت تمام‌شده کالاهای وارداتی، اثرگذار است و از آنجا که برخی از کالاهای اساسی مردم از طریق واردات تامین می‌شود، گرانی اخیر دلار مطمئنا موجب گران شدن کالاهای اساسی خواهد شد.

در این میان، کارشناسان بانکی معتقدند شرایط اقتصادی کشور خصوصا از لحاظ درآمد نفتی و رفع محدودیت‌ها نسبت به قبل از برجام، مطلوب‌تر است بنابراین به نظر نمی‌رسد دولت و بانک مرکزی با کمبود ارز مواجه باشند که نتوانند بازار ارز را کنترل کنند؛ از این رو سیاست‌های بانک مرکزی مورد انتقاد واقع می‌شود.

کارشناسان اقتصادی معتقدند یکی از ریشه‌های نارضایتی‌های اخیر، سوءمدیریت‌ها در سیاست‌های پولی و بانکی است زیرا سیاستگذار پولی کشور نتوانسته به وظایف قانونی خود عمل کند.

به گزارش جام‌جم، عملکرد بانک مرکزی در سال‌های اخیر با انتقادات زیادی از جانب کارشناسان مواجه بوده است.

بانک مرکزی در ساماندهی مؤسسات غیرمجاز نمره خوبی دریافت نکرد و برخورد با این مؤسسات به گونه‌ای ناشیانه انجام شد که اعتراض‌های گسترده در سراسر کشور را به دنبال داشت.

تک‌نرخی شدن ارز شش ماه پس از برجام، یکی دیگر از وعده‌های مسئولان بانک مرکزی بود که اکنون با گذشت دو سال از اجرای برجام محقق نشده است. کارشناسان در این زمینه معتقدند مسئولان بانک مرکزی به شرایط اقتصادی کشور و واقعیات برجام واقف بودند و نباید وعده تک‌نرخی شدن ارز را می‌دادند.

در همین ارتباط با کارشناسان اقتصادی و بانکی گفت‌وگو کردیم که معتقدند بانک مرکزی نتوانست به جایگاه اصلی خود دست پیدا کند و بیشتر مجری دستورات بانک‌ها بود در حالی که باید برای بانک‌ها قوانین وضع می‌کرد.

اما و اگرهای دلار تک‌نرخی

دکتر احمد حاتمی‌یزد، کارشناس بانکی درباره وعده‌هایی که بانک مرکزی در مورد ارز تک‌نرخی داده به خبرنگار ما گفت: آقای سیف رئیس‌کل بانک مرکزی و آقای نوبخت رئیس سازمان برنامه‌وبودجه بارها در مورد ارز تک‌نرخی وعده دادند و قطعا دولت قصد انجام چنین کاری را دارد، اما وقتی زمینه این کار فراهم نیست نباید وعده‌ها را رسانه‌ای کنند و بیشتر از این‌که جنبه عملیاتی داشته باشد به نظر می‌رسد آرزوی خود را بیان می‌کنند.

وی تاکید کرد: یکی از شروط ارز تک‌نرخی، سهولت در نقل‌وانتقال وجوه است اما اکنون بانک مرکزی در تحریم قرار دارد و نمی‌تواند پول نفت را در کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری کند یا برای انجام معاملات به کار بگیرد. بانک‌های خارجی حتی قبول نمی‌کنند از بانک مرکزی ما پول بگیرند و قطعا برای پول دادن هم راضی نخواهند شد. تا زمانی که تحریم بانکی هستیم امکان تک‌نرخی شدن ارز وجود ندارد.

منتقدان دیروز، مسئولان امروز

دکتر عبدالحمید انصاری، کارشناس بانکی درباره عملکرد بانک مرکزی به جام‌جم گفت: در دولت قبل زمانی که ارز، دونرخی شد مسئولان فعلی تیم اقتصادی دولت عنوان می‌کردند که ارز چند نرخی عامل فساد و رانت است و موجب تخریب تولید داخل و واردات بی‌رویه می‌شود، اما زمانی که این افراد خودشان زمام امور را به دست گرفتند به‌رغم همه انتقاداتی که درگذشته می‌کردند رسیدگی به این موضوع را به تعویق می‌اندازند.

وی با تاکید بر این‌که ارز دونرخی عامل فساد و رانت است، افزود: به نظر می‌رسد بانک مرکزی شجاعت لازم را در اظهارنظرهای کارشناسی خود ندارد. اکنون بانک مرکزی نرخ ارز مبادلاتی را به صورت تدریجی به نرخ بازار آزاد نزدیک می‌کند که سیاست قابل قبولی است، اما این بانک باید به وظیفه خود در این زمینه عمل کند و ارز را به صورت تک‌نرخی به دست متقاضیان برساند که متاسفانه در این زمینه شهامت لازم را ندارد و بیشتر از کار کارشناسی به سیاسی‌کاری مشغول است.

در برجام عجله کردند

وی نقل‌وانتقال پول در نظام بانکی را یکی از معضلات اقتصادی کشور دانست و افزود: زمانی که مذاکرات هسته‌ای در حال انجام بود بسیاری از کارشناسان از جمله بنده نسبت به این موضوع هشدار دادیم که در متن قرارداد، رفع تحریم‌های دلاری قید نشده است، اما به دلیل این‌که دولت و مسئولان برای تبلیغات انتخاباتی عجله داشتند از این خواسته‌ها چشم‌پوشی کردند. به طوری که اکنون سفیر کره جنوبی اعلام کرد برای انتقال پول‌های خود به ایران از چمدان استفاده می‌کند.

تحریم‌های پابرجای بانکی

دکتر کامران ندری، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق‌(ع) درباره دلایل تک‌نرخی نشدن ارز به جام‌جم گفت: برجام به فروش میزان نفت کمک فراوانی کرد، اما با کاهش قیمت نفت از میزان ذخایر ارزی کاسته شد و از سوی دیگر تحریم بانک مرکزی برداشته نشد و همه پول‌ها در اختیار کشور قرار نگرفت.

وی با تاکید بر این‌که بانک مرکزی می‌توانست عملکرد بهتری از خود نشان دهد تصریح کرد: بازار ارز در برخی موارد مورد هجمه سفته‌بازان قرار می‌گیرد و برجام هم نتوانست همه مشکلات مربوط به این حوزه را رفع کند. هنوز روابط ما با بانک‌های خارجی به سطح قبل از تحریم نرسیده و همین موضوع تک‌نرخی شدن ارز را دشوار می‌کند. این عوامل خارجی تحت کنترل بانک مرکزی نیست، اما ضعف‌های داخلی هم باعث شده تا بانک مرکزی ناکارآمدی بیشتری از خود نشان دهد.

ندری با اشاره به این‌که بازار ارز ما محدود به صرافی‌ها و بانک‌هاست، افزود: اگر یک بازار ساختارمند در طول سال‌های گذشته در نظر گرفته می‌شد تا افرادی که قصد خرید ارز را دارند بتوانند اقدام به پیش‌خرید آن کنند و ریسک نوسانات را کاهش دهند، بازار ارز تحت کنترل بود، اما در این زمینه هم هیچ کاری انجام نشد. در این بازار ساختاریافته دولت دیگر نیازی به عرضه ارز در صرافی‌ها و بانک‌ها برای کنترل نرخ نداشت و می‌توانست از امکانات بازار هم برای مدیریت بازار ارز بهره ببرد.

تهدیدی به نام نقدینگی

معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی ادامه داد: رشد بالای نقدینگی و همچنین رشد پایه پولی در طول سال‌های گذشته همواره عدد تورم اقتصاد ایران را تهدید می‌کند و ممکن است هر لحظه این نقدینگی وارد بازار ارز شود که بانک مرکزی در این صورت نمی‌تواند آن را کنترل کند.بانک مرکزی می‌توانست در این زمینه عملکرد بهتری داشته باشد اما تا حدودی برخورد این بانک منفعلانه بوده و یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف بانک مرکزی این است که عقب‌تر از بازار و فعالان اقتصادی عمل می‌کند. بانک‌ها در عملکرد خود هر کاری که خواستند انجام دادند و بانک مرکزی را همراه خود کردند.

ندری با اشاره به این‌که اقدامات بانک مرکزی برای رفع معضلات نظام پولی مقطعی بوده، تصریح کرد: خروج بانک‌ها از بنگاهداری فعلا امکان‌پذیر نیست و هر لحظه ممکن است یک بانک اعلام کند که نمی‌تواند پاسخگوی سپرده‌گذاران خود باشد. مؤسسات اعتباری غیرمجاز که حجم کمی در اقتصاد داشتند، نقش مهمی در جامعه داشتند و تا جایی پیش رفت که شورای امنیت ملی به آن ورود کرد. اگر اتفاقی در بانک‌ها بیفتد قطعا تبعات بیشتری را در جامعه شاهد خواهیم بود.

افزایش قیمت ارز توجیه اقتصادی ندارد

حیدر مستخدمین حسینی، معاون پیشین بانک مرکزی گفت: با توجه به افزایش صادرات نفت و همچنین افزایش قیمت نفت، کمبود ارز توجیه اقتصادی ندارد، در نتیجه نظر بیشتر کارشناسان اقتصادی بر این است که دولت خود، نرخ ارز را دستکاری کرده است. در این صورت بهتر است دولت به این روند ادامه ندهد، چرا که بی‌اعتمادی حاکم بر فضای اقتصاد ایران تشدید خواهد شد.

حیدر مستخدمین حسینی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: درباره ارز، این نکته بااهمیت است که این بازار به طور انحصاری در اختیار دولت است و بانک مرکزی آن را مدیریت می‌کند، در نتیجه نمی‌توان عامل اصلی نوسانات اخیر ارز را در بازار جست‌وجو کرد. همان‌طور که اگر بازار ارز را بررسی کنیم، خواهیم دید تمامی بازیگران اصلی بازار ارز اعم از عرضه‌کنندگان، تقاضاکنندگان و... در آن حضور ندارند و این بازار به صورت انحصاری توسط بانک مرکزی مدیریت می‌شود.

وی با بیان این که از نظر اقتصادی افزایش نرخ ارز توجیهی ندارد، گفت: دولت گفته است بعد از برجام، تولید و صادرات نفت بیش از دو برابر افزایش یافته و اکنون نیز بالاتر از 2.5 میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کنیم.در ضمن قیمت نفت نیز بالا رفته و اکنون بشکه‌ای بالای 60 دلار فروخته می‌شود؛ بنابراین کمبود ارز، توجیهی ندارد و به نظر می‌رسد افزایش اینچنینی قیمت ارز به دنبال یک تصمیم صورت گرفته است. در نهایت این شائبه تقویت می‌شود که دولت عامدانه با افزایش نرخ ارز به دنبال پر کردن کسری بودجه خود است.

وی با ابراز نگرانی نسبت به این که به نظر می‌رسد مردم و فعالان اقتصادی اعتماد خود را نسبت به رفتار دولت و بانک مرکزی از دست می‌دهند، گفت: می‌بینیم هرگاه دولت یا مقامات بانک مرکزی صحبت می‌کنند، بازارها واکنش منفی به آن نشان می‌دهند و این موضوع ممکن است به آن سو رود که مردم اعتمادی به رفتارهای دولت و مسئولان بانک مرکزی نداشته باشند، بنابراین بهتر است دولت رفتارش را اصلاح کند و اقداماتی نکند که به این بی‌اعتمادی دامن بزند.

محمدحسین علی‌اکبری - اقتصاد