بازیگران فرامنطقه‌ای، ریشه‌مشکلات غرب آسیا

عنوان کنفرانس «امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا: روندها و چالش‌های نوظهور» است و در آن موضوعاتی چون نقش ایران در امنیت منطقه غرب آسیا، بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در ترتیبات امنیتی غرب آسیا، نقش توسعه اقتصادی در امنیت این منطقه، همکاری‌های دفاعی و امنیتی و نقش جبهه مقاومت در امنیت غرب آسیا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

قرار است کارشناسان در کنفرانس امنیتی تهران به موضوعاتی چون تروریسم و افراط‌گرایی و امنیت منطقه‌ای، مخاطرات زیست‌محیطی و امنیت منطقه‌ای، مداخله‌گرایی قدرت‌های بزرگ و امنیت منطقه‌ای، حکمرانی و امنیت منطقه‌ای، انقلاب سایبری و امنیت منطقه‌ای، توسعه اقتصادی و امنیت منطقه‌ای، هویت‌های نوظهور و امنیت منطقه‌ای و روندهای تسلیحاتی و امنیت منطقه‌ای بپردازند.

پیش از این، نخستین کنفرانس امنیتی تهران با موضوع «نظم امنیتی منطقه‌ای در غرب آسیا» با حضور اندیشمندان فعال در حوزه نظم امنیتی منطقه از کشورهای مختلف با هدف شناخت منطقه و ارائه تحلیل دقیق از آن، تولید و تقویت ادبیات فکر و ایده، مشارکت در تصمیم‌سازی، موجه‌سازی ـ اجماع‌سازی و آینده‌پژوهی نظم امنیتی خاورمیانه برگزار شد.

ضرورت ایجاد نظام امنیت جمعی

ایجاد نظام امنیت جمعی، یکی از کارآمدترین و موثرترین روش‌ها برای ارتقای ضریب امنیت در هر منطقه است، رسیدن به چنین جایگاهی نیازمند همکاری و مشارکت حداکثری کشورها برای مقابله با تهدیدهای مشترک و از بین بردن زمینه‌ها و بسترهای بی ثباتی است. با توجه به گسترش روزافزون سطح و حوزه‌های ناامنی در منطقه غرب آسیا که بخش زیادی از آن ناشی از دهشت‌افکنی گروه‌های افراطی و دخالت بازیگران خارجی است، ایجاد نظام امنیت جمعی ضرورتی انکارناپذیر است.

واقعیت آن است که روند حوادث غرب آسیا در طول 70 سال اخیر حکایت از تکثیر و تشدید بحران در منطقه دارد. غرب آسیا رویدادهای مهمی را به خود دیده و آبستن تحولات مهمی در آینده است. وقوع چند انقلاب عظیم،‌ بروز جنگ،‌ گسترش تروریسم و دخالت گسترده قدرت‌های بین‌المللی از جمله اتفاقات مهمی است که در این منطقه رخ داده است و در عین حال مجموعه‌ای از اقدامات تنش‌زا، استقلال و تمامیت ارضی برخی کشورهای منطقه غرب آسیا را به چالش کشیده است.

بنابراین امنیت یکی از مهم‌ترین مسائل و نگرانی‌های بازیگران منطقه غرب آسیاست و مقامات سیاسی این حوزه جغرافیایی تلاش‌های فراوانی را برای عبور از چالش‌های موجود انجام دادند که البته به نتایج مشخص و روشنی نرسیده چون از یک سو،‌ این تلاش‌ها به خریدهای تسلیحاتی کلان رسیده و از سوی دیگر به جای ایجاد پیمان‌های منطقه‌ای و ایجاد همگرایی میان کشورهای منطقه،‌ بومی سازی امنیت،‌ به شکل‌گیری پیمان‌ها و همکاری‌های امنیتی با قدرت‌های فرامنطقه‌ای منجر شده است. توجه برخی کشورها به تشکیل اتحادیه‌های امنیتی در بیرون از مرزهای جغرافیایی منطقه باعث تشدید حضور نظامی آمریکا در غرب آسیا شده که این مساله یکی از عوامل چالش برانگیز برای امنیت کشورهای این حوزه شده است.

موانع ایجاد ترتیبات امنیتی پایدار

به همین دلیل است که منطقه غرب آسیا تاکنون موفق به ایجاد ترتیبات امنیتی پایداری نشده است که البته علاوه بر مورد گفته شده، ‌دلایلی چون ساختار اقتصادی ضعیف و ناهمگون همراه با رانت و فساد، ‌ثبات سیاسی ناپایدار و شکننده همراه با دولت‌سازی ضعیف و عاریه‌ای نیز دارد که موجبات درگیری‌های طولانی مدت قومی و مذهبی و شکل‌گیری حرکت‌های اعتراضی و اجتماعی را فراهم آورده است.

ریشه‌های منازعات در این منطقه راهبردی را می‌توان در اختلافات مرزی و سرزمینی، ‌قومی و تعارضات ایدئولوژیک، منابع طبیعی بویژه نفت و گاز و دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای دانست که هر کدام به تنهایی بر معادلات امنیتی منطقه تاثیر می‌گذارد.

جنگ‌های فرسایشی در برخی مناطق هنوز به نقطه پایانی نرسیده است. تجربه نشان داده است حضور قدرت‌های فرامنطقه ای در غرب آسیا که به بهانه تامین امنیت و جلوگیری از رشد و گسترش افراطی‌گری و تروریسم صورت می‌گیرد ناموفق و زیانبار بوده است؛ زیرا حضور آنها در این منطقه نه‌تنها مانع گسترش تروریسم و افراطی‌گری نشده بلکه موجب رشد ناامنی و افزایش تروریسم شده است.

از سویی دیگر جنوب غربی آسیا در کمربندی خشک دنیا قرار دارد. همین مساله باعث شده است که زمین این محدوده جغرافیایی بر اثر بی آبی شور و غیر قابل استفاده شود. بنابراین منطقه با بحران کم‌آبی مواجه است و بیابان‌زایی امکان درگیری‌های سیاسی و قومی را در اطراف آب محدود فراهم می‌آورد. پر بیراه نیست اگر یکی از چالش‌های فعلی نظام امنیتی منطقه را کم‌آبی بدانیم.

استراتژی مشترک منطقه‌ای

حسن هانی‌زاده، تحلیلگر مسائل منطقه با اشاره به اهمیت برگزاری کنفرانس امنیتی تهران خاطرنشان کرد: این نشست در ادامه سلسله نشست‌های منطقه‌ای است که می‌تواند یک استراتژی جدید مشترک منطقه‌ای را با هدف مقابله با جریان‌های تروریستی در منطقه غرب آسیا سامان دهد.

وی با بیان این که بحران سوریه به سمت نقطه پایانی خود حرکت می‌کند، تصریح کرد: آمریکا و غرب و برخی کشورهای منطقه تلاش دارند با انتقال گروهک‌های تروریستی از خاورمیانه به سمت آسیای میانه در این منطقه حساس دست به بحران‌سازی جدیدی بزنند. برآیند گزارش‌ها نشان می‌دهد که آمریکا طی ماه‌های اخیر صدها نفر از عناصر تروریستی داعش را به افغانستان منتقل کرده تا در آینده از وجود این گروهک‌ها برای ایجاد ناامنی در آسیای میانه استفاده کند. لذا همکاری کشورهای منطقه برای تدوین یک شاخص امنیتی جدید می‌تواند توطئه های امنیتی آمریکا را خنثی کند.هانی‌زاده ادامه داد: اقدامات اخیر داعش در ایجاد ناامنی در افغانستان مقدمه‌ای برای گسترش ناامنی در سایر کشورهای منطقه به شمار می‌رود و به همین دلیل کشورهای مهم منطقه باید سطح همکاری‌های امنیتی خود را برای مقابله با جریان های تکفیری افزایش دهند.

این تحلیلگر مسائل منطقه با اشاره به نقش مهم ایران در ساماندهی امنیت منطقه ابراز کرد: طبیعی است که ایران، نقشی فرادستی دارد و به دلیل تجربه میدانی ایران در سرکوب داعش در عراق و سوریه این تجربه می‌تواند به کشورهای منطقه کمک کند تا در برابر تحرکات گروهک‌های تکفیری ایستادگی کنند. جمهوری اسلامی ایران به عنوان محوری‌ترین کشور مبارزه با تروریسم می‌تواند مدیریت سیاستگذاری مبارزه با تروریسم را به عهده گیرد.